افشای راز مرگ اسکندر مقدونی پس از 2 هزار سال
خونریزترین فاتح جهان چگونه با آب مسموم در منابع آبی بابل كشته شد؟
صدای میراث: تابستان سال ۳۲۳ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی در سن 32 سالگی در كاخ باشکوه نبوکدنصر دوم در شهر بابل درگذشت و سرزمین های تسخیر شده توسط او و سپاهیانش كه با خونریزی و ویرانی فراوان به امپراطوری یونان متصل شده بود از شرق یونان تا ایران و هند دچار فروپاشی شد. اما اسکندر چرا و چگونه در شهر بابل كشته شد؟
گروهی از محققین دانشگاه استنفورد به رهبری «آدریان مایور» تاریخدان علوم باستان و «آنتوانت هایز»، داروشناس فرضیه‌ای تازه و جذاب درباره مرگ اسكندر منتشر كرده اند كه نتایج آن در نشریه نشنال جئوگرافی منتشر شده است.
به اعتقاد این محققان، مرگ اسکندر مقدونی احتمالا با سمی طبیعی به نام «کالیش آمیسین» كه از دل رسوبات سنگ آهکی تولید و در منابع آبی خاص وجود دارد اتفاق افتاده است. این سم توسط باکتری «Micromonospora echinospora» در خاك تولید می‌شود كه منجر به ایجاد اختلال در سوخت‌وساز سلولی، ایجاد تب، درد عضلانی، فلج و از کار افتادن اندام‌های حیاتی كه اسكندر مقدونی با آن ها مواجه شد می شود.
سم یا مرگ طبیعی؟
مطالعات علمی جدید، از جمله پژوهشی که در مجله نشنال جئوگرافی منتشر شده، احتمال می‌دهند که اسکندر با سم نادر «کالیش‌آمیسین» که در منابع آبی خاص تولید می‌شود، مسموم شده باشد. این سم گیاهی به‌خصوص در مناطقی با سنگ‌های آهکی، مانند نواحی بابل وجود دارد. نکته جالب آن است که آب‌های مربوط به این مناطق در افسانه‌های یونانی به رودخانه اسطوره‌ای «استیکس» مرتبط بوده‌اند كه مرز میان جهان زندگان و مردگان است. در اساطیر یونانی، استیکس رودخانه‌ای است که دنیای زندگان را از دنیای مردگان جدا می‌کند. ارواح باید از روی این رودخانه عبور کنند تا به جهان پس از مرگ وارد شوند. این رودخانه نمادی از مرگ و گذر به جهان دیگر است.
ارسطو؛ معلم یا توطئه‌گر؟
یک روایت‌های جنجالی درباره مرگ اسکندر وجود دارد كه از نقش ارسطو، فیلسوف بزرگ یونانی در كشتن او سخن می گوید. براساس این روایت، پس از اعدام یکی از شاگردان ارسطو به دستور اسکندر، برخی مورخان حدس زده‌اند که ارسطو با دانش گیاه‌شناسی خود ممکن است در مرگ اسکندر نقش داشته باشد.
چرا اسکندر در کاخ نبوکدنصر بابل كشته شد؟
بابل در دوره باستان، شهری کهن و پرشکوه و برای بیش از هزار سال مرکز یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های جهان بود. کاخ نبوکدنصر دوم نه تنها نمادی از قدرت بین‌النهرین، بلکه نقطه تلاقی فرهنگ‌های ایران، بابل و یونان شناخته می شد. اسکندر نیز پس از فتح امپراتوری هخامنشی، بابل را به عنوان مرکز فرماندهی و پایتخت جدید امپراتوری خود برگزید و از آنجا قصد داشت پروژه لشکرکشی به عربستان را آغاز کند. مرگ اسكندر مقدونی در این کاخ نشانه پایان رویای ایجاد امپراتوری جهانی یونان باستان و پایان ویرانی و خونریزی های بی شمار این جهان گستر بی رحم بود. رویایی که سراب دوختن شرق و غرب به یكدیگر را داشت و در نهایت در دل یك تمدن کهن فرو ریخت.
اما در پژوهش‌های علمی صورت گرفته توسط تیم محققین دانشگاه استنفورد که درباره مرگ اسکندر مطرح شده، گفته شده که احتمالا سم مشابه یا مرتبط با همان مفهوم اسطوره‌ای در منابع آبی مناطق سنگ آهکی بین‌النهرین (یعنی حوالی بابل و مناطق اطراف) وجود داشته است.
دانشمندان چگونه به راز مرگ اسكندر پی بردند؟
در سال ۲۰۲۴، دانشمندان با مطالعه مرگ ناگهانی چند گوزن در ناحیه‌ای تاریخی نزدیک بابل به کشف شگفت‌انگیزی رسیدند. وجود نوعی سم طبیعی نادر در منابع آبی این منطقه که جان موجودات زنده را به سرعت تهدید می‌کند. همین یافته علمی، کلید تازه‌ای در معمای مرگ اسکندر مقدونی باز کرد.
مرگ ناگهانی گوزن‌ها در آن منطقه، دانشمندان را واداشت تا نمونه‌های آب را آزمایش کنند و به وجود ترکیبات سمی خاصی پی ببرند. سمومی که به گفته محققان، می‌تواند در مدت زمان کوتاهی باعث نارسایی چند عضو حیاتی شود. با توجه به اینکه اسکندر مقدونی نیز در همان منطقه و در کاخ نبوکدنصر در بابل به شدت بیمار شد و در نهایت درگذشت، فرضیه قوی‌تری شکل گرفت که او احتمالاً از همین آب‌های آلوده استفاده کرده و به همین دلیل مسموم شده است.
روایت های دیگر از مرگ اسکندر مقدونی
علاوه بر فرضیه سم، روایت‌های تاریخی دیگری نیز مطرح است. از جمله بیماری‌های عفونی دوران باستان مانند مالاریا یا تب دِنگی که ممکن است باعث ضعف و مرگ او شده باشد. همچنین برخی گمانه‌زنی‌ها درباره توطئه سیاسی با نقش معلم بزرگ اسكندر یعنی ارسطو وجود دارد که تاکنون اثبات نشده اما به پیچیدگی ماجرا افزوده‌اند.
براساس اعلام نشنال جئوگرافی، اکنون با پیشرفت دانش زیستی و کاوش‌های تاریخی، معمای مرگ اسکندر کمی روشن‌تر شده است. از سم کشنده‌ای که گوزن‌ها را کشت تا فرضیه مسمومیت احتمالی خونریزترین فاتح جهان با آب آلوده به سم «کالیش‌آمیسین» كه یونانیان باستان آن را به رودخانه خیالی استیكس ربط داده اند.
