اهمال در ثبت ملی قلعه خشتی و معماری دستکند کوشک مغان سمنان | «کوشمغان» چرا باید ثبت ملی شود؟

صدای میراث – حسین ترحمی: عبدالرفیع حقیقت در کتاب تاریخ سمنان در سال ۱۳۴۲ درباره قلعه کوشمغان سمنان اینگونه نوشته است: «در سمنان محله هایی به نام کوشمغان، زاوغان و کدیور وجود دارد که مجموع این سه محله را  محلات ثلاث گویند.»

محله های مذکور از محلات بسیار کهن و قدیمی هستند و نام اصلی «کوشمغان» نیز کوشک مغان است که در زبان محاوره کوشمغان  نامیده می شود. در این محله قلعه کهنه و خرابی وجود دارد که سابقا خندق بود و به وسیله تخته پل وارد قلعه می شدند. حالا که خندق پر شده و روی آن خانه ساخته اند و مداخل قلعه که بالا آمده است، مردم از زیر قلعه سوراخ هایی ایجاد کرده و داخل قلعه می روند. این قلعه تاریخی یکپارچه سنگ است. به غیر از موشمغان، قلعه ویران دیگری بین سمنان و کوشمغان وجود دارد که به «خندق» معروف است.

آثار اشکانی در قلعه کوشمغان

عکس های تاریخی قلعه کوشمغان سمنان که مرحوم جواد زائر در آرشیو اداره کل میراث فرهنگی سمنان نگاه داشته است، مشخص می کند که این قلعه تاریخی معماری دستکند دارد. کارشناسان میراث فرهنگی نیز وجود معماری دستکند در قلعه کوشمغان را تایید کرده اند.

قلعه کوشمغان ابتدا تپه بود و سپس تبدیل به دستکند شد و برج و بارو برای این معماری دستکند ساخته شد و در نهایت قلعه

احداث شد. دستکندها هم کاربری نگاهداری دام پیدا کردند.

این قلعه تاریخی اما با وجود نیاز به حفاظت از معماری دستکند آن هنوز ثبت ملی نشده است. قلعه کوشمغان که در چند متری چاله خندق محلات قرار دارد، چند سال پیش توسط پژوهشکده باستان شناسی کشور کاوش شد و آثار دوره اشکانی در آن یافت شد.

برای حفاظت و مرمت این قلعه چه باید کرد ؟

قلعه کوشمغان در نخستین اقدام نیازمند مستندنگاری توسط گروهی از پژوهشگران و باستان شناسان است. این قلعه و محوطه مسکونی اطراف آن باید به سرعت مستندنگاری شود و فضاهای دستکند آن شناسایی شود. ثبت ملی و مرمت این قلعه تاریخی ارزشمند سمنان که آثاری از دوره اشکانی را نمایان کرده است می تواند یک مقصد جدید گردشگری ایجاد کند و با تکیه بر چاله خندق اشکانی آن و محله زیبای کوشمغان که از خانه باغ های تاریخی تشکیل شده، مجموعه ای تاریخی – فرهنگی و گردشگری را تشکیل دهد.

باید توجه داشت که طرح تفضیلی شهر سمنان هم اکنون در حال تدوین است و شهر سمنان طبق مصوبات می بایدت در مناطق تاریخی دارای طرح ویژه باشد. اما ظاهرا هیچ نشانی از بافت تاریخی کوشمغان و قلعه تاریخی آن در طرح تفصیلی سمنان وجود ندارد.

اگرچه مغول ها و حاکمان دوره قاجار شهر تاریخی دامغان را ویران کردند، سمنان تاریخی که وارث معماری ایلخانی، تیموری، افشاریه، زندیه، قاجار و معاصر است، هنوز دارای خانه‌های سنتی و بافت تاریخی برجای مانده از دوره های مختلف تاریخی است. شهرسازی سمنان الگوهایی از شهرسازی اصفهان دیگر شهرهای تاریخی ایران را در خود جای داده است و این در حالی است که در صورت تداوم بی توجهی به بافت تاریخی این شهر، بخشی از تاریخ معماری ایران فراموش می شود.