صدای میراث: در نشست تخصصی میراث آب و اخلاق زیست‌محیطی موضوعات مختلفی از جمله «گسست و فکشدگی محیطزیست مازندران و تأثیر آن بر بحران آب»، «آبیاری سنتی در گیلان»، «بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در خشک شدن قنات‌های خراسان»، «شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب» و «بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران» مطرح شد.
به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سیدقاسم حسنی، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران در نشست تخصصی میراث آب و اخلاق زیست‌محیطی به تحلیل گسست و فکشدگی محیطزیست مازندران و تأثیر آن بر بحران آب پرداخت.
او گفت: با انتقال از جهان پیشامدرن به جامعه مدرن و برنامه‌های توسعه، مدیریت منابع آب در سراسر جهان به طور چشمگیر تغییر کرده است.
او با اشاره به این نکته که این تغییر پارادایم آب دارای اجزای تشکیل دهنده بسیاری است، گفت: اولین تغییری که می‌توان در تغییر پارادایمی آب دید، فرسایش چشم‌انداز سنتی مدیریت و کنترل آب است که در این پژوهش، تحت عنوان چشم‌اندازهای فرهنگی نامیده میشود.
حسنی افزود: این تغییر پارادایمی به آب، به دلیل وابستگی گروههای انسانی به یافتن منابع جدید، تغییر درخواستها و نیازها، تأکید و تحول در شیوههای زیست و ظهور سبک زندگی جدید، پیوندهای میان رشد اقتصادی و استفاده از آب که بر روی رویکردهای برنامهریزی سنتی تسلط پیدا کرده است و مهمتر از آن برنامه‌های سازماندهی شده برای ایجاد توسعه به وجود آمده است.
او گفت: کشور ایران از جمله کشورهایی است که موضوع آب یکی از کانونی‌ترین دغدغههای مردم به شمار آمده و دارای سابقه طولانی است به همین دلیل مکانیسم‌ها و استراتژی‌های متنوعی را برای مدیریت آب می‌توان دید، به گونهای که نسبت به آن دارای چشم‌انداز فرهنگی شده‌اند.
حسنی اظهار داشت: با توجه به گوناگونی منطقه‌ای ایران می‌توان انواع زیست‌بوم‌های مختلفی را مشاهده کرد که دارای مدیریت سنتی متنوع در مدیریت آب بوده است.
او افزود: با توجه به همین گوناگونی در زیست‌بوم‌ها می‌توان چشم‌اندازهای متنوع فرهنگی نسبت به مدیریت سنتی آب را مشاهده کرد و اینکه در ایران با یک گونه یا شیوه از مدیریت آب روبرو نیستیم شاهدی بر این مدعا است.
او گفت: مطالعه در این زمینه چندان گسترده نیست که بتوان این گوناگونی را با توجه به زیست‌بوم‌های مختلف مشاهده کرد اما به هر جهت با توجه به تنوع زیست‌بومی و فرهنگی، می‌توان نتیجه گرفت که شیوههای استفاده از آب تنوع داشته است.
حسنی با بیان این نکته که با انتقال از پیشامدرن به مدرن می‌توان تغییر اساسی در مدیریت سنتی آب دید، گفت: در واقع با ورود برنامه‌های توسعه که اغلب برنامه‌های سازماندهی شده از بالا برای منطقههای زیست‌بومی بوده است، با فرسایش چشم‌اندازهای فرهنگی نسبت به مدیریت آب روبرو بودهایم.
او با اشاره به این که استان مازندران یک زیست‌بوم خاص در ایران است که از آب نسبتاً مناسبی برخوردار بوده، گفت: این استان دارای چشم‌انداز فرهنگی خاص خود نسبت به بهره‌‌برداری آب بوده است که با مدرن شدن زندگی و گسترش برنامه های توسعه این فرسایش را عمیقا می‌توان مشاهده کرد.
آبیاری سنتی در گیلان
در ادامه نشست، هوشنگ عباسی با عنوان آبیاری سنتی در گیلان (بررسی مردم‌شناختی، دانش بومی، سازه‌های محلی، آیین‌ها و اصطلاحات مربوط به آن در گیلان) به ارایه سخنرانی پرداخت.
او گفت: آبیاری سنتی و تحولاتی که بر بستر مسائل آب در مناطق جلگه‌ای و کوهپایه‌ای گیلان به وجود آمده است، سبب پیدایش تمدن‌هایی در حاشیه سه رودخانه سپیدرود، شفارود و پلورود و همچنین ایجاد آئین و باورهایی در رابطه با آب، آبیاری و بارانخواهی از هزاره‌های گذشته تا به امروز و نیز نگاه‌های معنوی و میراث‌فرهنگی شده است.
عباسی افزود: آبیاری و روش‌های به کارگیری آن بر بستر حرکت رودها و تقسیمات آب در گیلان از جمله فرهنگ گذشتگان است که شناخت آن در توسعه کشاورزی و صنعت گردشگری می‌تواند مفید و سودمند واقع شود.
او با اشاره به استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی و مصاحبه شفاهی برای جمعآوری اطلاعات این پژوهش گفت: مطالعات مربوط به آبیاری سنتی، مراحل تاریخ رشد و تکامل آن، ثبت و ضبط اصطلاحات مربوط به آبیاری سنتی، کشت‌وکار، آئین‌ها و مراسم چگونگی پیدایش از دیرباز و امروز، مطالعه مسیر حرکت رودها و نقش آن در توسعه مبادله اقتصادی، بررسی تالاب‌های طبیعی و نقشی که در حفظ محیطزیست دارند، از جمله مباحثی است که در این پژوهش به هر یک پرداخته شده است.
بررسی نقش عوامل تأثیر گذار در خشک شدن قنات‌های خراسان
محمد مکاری، مدیر گروه زیست‌محیطی پژوهشکده مردم‌شناسی دیگر سخنران این نشست بود که با موضوع «بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در خشک شدن قنات‌های خراسان (مطالعه موردی: شهرستان گناباد) به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: تغییرات اقلیمی، طی دو دهه گذشته در ایران و به دنبال آن کمی میزان نزولات آسمانی در مناطق مختلف ایران به خصوص شهرهای حاشیه کویر باعث شده است، بسیاری از چشمهسارها، رودخانه‌های فصلی و دایمی و نیز قنات‌ها از لحاظ میزان دبی آب با کمبود شدید مواجه شوند.
مکاری با اشاره به افت شدید آبدهی قنات‌ها در سال‌های اخیر گفت: قنات‌های گناباد از قدمت زیادی برخوردارند و بیشتر آن‌ها با عمق زیاد و میزان آبدهی نسبتا خوب هنوز جاری هستند.
او افزود: با این حال در چند سال گذشته بعضی از قنوات گناباد دچار افت شدید آب شده‌اند، در این میان علاوه بر نبود بارندگی، نقش عوامل انسانی در کمی آب قنات‌ها تأثیرگذار بوده است.
وی گفت: نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که حفر چاههای عمیق و نیمهعمیق، بی‌توجهی به رسیدگی در لایروبی به موقع قنوات و نیز خشکسالیهای پیایی تأثیر بسزایی در کم آبی و خشک شدن بسیاری از قنات‌های شهرستان داشته است.
او تاکید کرد: در صورت لایروبی و نیز جلوگیری از برداشتهای بیش از حد چاههای عمیق و نیمه عمیق به عمر قنوات این شهرستان افزوده خواهد شد.
شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب
در ادامه نشست مریم برزگر، پژوهشگر با موضوع «ابتکارات محلی؛ شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب دشت گزیر استان هرمزگان» به ایراد سخنرانی پرداخت.
او با اشاره به وجود نمونه‌های فراوان ابتکارات محلی در زمینه منابع آب در ایران گفت: با توجه به اینکه ایران کشوری پهناور با سابقه فرهنگی و تاریخی طولانی و غنی در زمینه مدیریت و بهره‌‌برداری از منابع طبیعی است، همچنین با توجه به شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی این سرزمین، از دیرباز ساکنین این کشور به ویژه جوامع روستایی را بر آن داشته تا شیوههای هوشمندانه یا به نوعی ابتکارات محلی استفاده از منابع آب و مدیریت را مدنظر داشته باشند.
برزگر افزود: این پژوهش، ابعاد دانش بومی در ارتباط با مدیریت منابع آب در دشت گزیر استان هرمزگان را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
به گفته وی، ساکنین این مناطق برای مقابله با سیلاب و کنترل روان آب با استفاده از شیوههای خاصی توانستهاند با محیط اطراف خود سازگاری مناسبی پیدا کرده که از جمله این موارد احداث سازه‌های آبی از قبیل «علگه»، «عل» در دشت گزیر بندرلنگه است.
او گفت: وجود این سازه‌های سنتی در این منطقه سبب شکلگیری نوع خاصی از فرهنگ منابع آب و همچنین نهادینهسازی سازمان اجتماعی آب در منطقه شده که شناخت همه این موارد و تحلیل ابعاد مختلف دانش بومی مرتبط با رویکرد مردم‌شناسی و مطالعات کیفی می‌تواند به نوعی در حکمرانی محلی منابع آب و جلب مشارکت‌های مردمی و تعمیم آن به سایر مناطق با شرایط مشابه مؤثر واقع شود.
بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران
ژیلا مشیری، مردم‌شناس دیگر سخنران این نشست با موضوع «بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران» به ایراد سخنرانی پرداخت.
او افزود: الگوهای رایج و غالبا نامطلوب مصرف آب به بخشی از فرهنگ جامعه ما تبدیل شده است که بی‌توجهی به این عناصر فرهنگی نادرست می‌تواند آسیب‌های جدی را متوجه نظام اجتماعی کشور کند.
به گفته وی، بهترین شیوه ابتدا مطالعه و تحقیق در رفتار مصرفکنندگان آب و شناخت رفتار مصرفی آن‌ها و سپس بررسی سیاستهای فرهنگی اصلاح الگوی مصرف آب است.
او افزود: نتایج این تحقیق نشان میدهد که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از هفت متغیر مستقل (بعد خانوار، سن، جنس، زمان حضور در منزل، تحصیلات فرد، درآمد خانوار و وسایل منزل (و یک متغیر وابسته) میزان مصرف آب مدل خوبی بوده و مجموعه متغیرهای مستقل قادرند تغییرات میزان مصرف آب را تبیین کنند.
