چهارشنبه, ۰۱ فروردین, ۱۴۰۳

خانه‌های چهارصفه‌ای زواره شبانه ناپدید شدند/بافت تاریخی زواره با یکصد خانه تاریخی نیازمند توجه جدی است/مرمت مسجد جامع سلجوقی زواره با آجر برای چیست؟

4 انتشار:
سیداحمد محیط‌طباطبایی، مدیر افتخاری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره/ عکس: امیر رستمی روزنامه همشهری

صدای میراث: زواره یکی از دست نخورده‌ترین بافت‌‌های تاریخی کشور را در خود جای داده بود.

۳۶ هکتار از بافت تاریخی زواره نیز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. اما مشاهدات خبرنگار صدای میراث از وضعیت بناهای تاریخی این بافت ارزشمند تاریخی بیانگر آن است که تعداد زیادی از خانه‌های چهارصفه زواره در دوره‌های گذشته شبانه تخریب شده‌اند و جای آن‌ها را نه ساختمان‌های تجاری بلندمرتبه که خانه‌هایی با معماری ناهمگون با بافت تاریخی پر کرده است.

طراحی زواره در دوره اشکانی شکل گرفت و جالب آن که در همان دوره نیز طراحی زواره برای احداث یک شهر انجام شد.

گشت‌وگذار در کوچه پس کوچه‌های زواره با آن بناهای خشتی ثبت ملی شده و بازدید از دو مسجد تاریخی این شهر که یکی در دوره اوج‌گیری شهر در عصر سلجوقی و دیگری که نخستین مسجد چهارایوانی کشور با طرح ایرانی است، جاذبه های سفر به زواره را بیشتر می‌کند.

خانه‌های تاریخی زواره بی‌نظیرند و دو حسینیه تاریخی چسبیده به یکدیگر که به حسینه بزرگ و کوچک شهرت دارند، جاذبه های تاریخی و معنوی این شهر را چند برابر کرده‌اند. بویژه آن که آیین ثبت جهانی شده تعزیه را هم در حسینیه بزرگ زواره با آن معماری باشکوه در این شهر تاریخی تماشا کنید.

اوج شکوه زواره در دوره سلجوقیان است و همان زمان نیز مسجد پامنار زواره شکل گرفت. اگر علاقمند به بازدید از ده‌ها خانه تاریخی متمرکز در یک بافت ۳۶ هکتاری مملو از خانه‌های گلی شش و چهار صفه‌ای زیبا هستید حتما سری به زواره بزنید و از قدم زدن در بافت تاریخی آن و بازدید از خانه‌های تاریخی باشکوه زواره لذت ببرید.

سال ۷۲ بود که با تلاش مرحوم آیت‌الله زاده شیرازی مقدمات ثبت ملی بافت تاریخی زواره چیده شد. اما این مقدمه تا سال ۸۲ به طول انجامید و در آن سال که زواره به ثبت ملی رسید تا آغاز دولت روحانی این شهر رها شد و بی‌توجهی به آن باعث شد که در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، آنطور که سیداحمد محیط طباطبایی مدیر افتخاری پایگاه میراث فرهنگی زواره به صدای میراث گفته است تخریب خانه‌های تاریخی به جان زواره بیفتد و بخشی از خانه‌های چند صفه‌ای این شهر ویران شود.

زواره اما همچنان با برخی مشکلات دست به گریبان است. علاقه به تخریب خانه‌های چند صفه و تبدیل آن‌ها به ساختمان‌های نوین و ناهمگون با بافت تاریخی همچنان وجود دارد. اما در سال‌های اخیر با مدیریت محلی، عطش تخریب بافت تاریخی زواره اندکی فروکش کرده و ساخت‌وسازهای جدید به خارج از بافت تاریخی منتقل شده است.

سیداحمد محیط‌ طباطبایی مدیر افتخاری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره در گفت‌وگو با صدای میراث اما مطالب جالبی درخصوص مرمت آثار تاریخی این شهر، تخریب‌های صورت گرفته در زواره و تاریخچه این شهر فرهنگی و تاریخی ایران در اقلیم کویری مطرح کرده است.

زواره از دوره اشکانی یک شهر بود

مشاور رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) که عضویت افتخاری مدیریت پایگاه میراث‌فرهنگی زواره را نیز برعهده دارد به صدای میراث می‌گوید: زواره از همان ابتدا بصورت یک شهر بنا شد. یعنی وقتی از اردستان صحبت می‌کنیم، از شش محله سخن می‌گوییم که به تدریج  گسترش یافت و یک شهر ارگانیک ایجاد کرد. زواره اما بصورت شهر طراحی شده بود و از ۷۵ کیلومتر دورتر آب به این شهر رسید. این شهر در کنار آب و به خاطر وجود آب ایجاد نشده است. بلکه به دلیل وجود راه و ارتباط و مسایل دیگر در دوره اشکانیان بنا شد.

او گفت: در دوره اشکانیان زواره با اختراع قنات شکل اولیه خود را پیدا کرد و بعدتر در دوره اسلامی، به ویژه در دوره سلاجقه دوره طلایی اوج و شکوفایی خود را آغاز کرد.

آنطور که مدیر افتخاری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره می‌گوید، زواره مرکز اسماعیلیه و مرکز حضور دولت سلجوقی هم بود و علی بن حسن زواره‌ای، نایب حسن صباح، اهل زواره بود و به علت نزدیکی به حسن صباح توانست مجوز ایجاد قلعه اسماعیلیان در زواره را دریافت کند و بدین‌ترتیب یکی از قلاع اسماعیلیه در دشت زواره نه در کوهستان ساخته شد. خانه شش صفه‌ای منصوب به علی بن حسن زواره‌ای نیز هنوز در زواره باقی است.

یک بافت با دو مسجد جامع تاریخی

سید احمد محیط طباطبایی در وصف ویژگی‌های خانه‌های تاریخی موجود در بافت ۳۶ هکتاری زواره می‌گوید: نکته جالب در مورد زواره این است که دو خانه شش صفه‌ای هنوز در این شهر وجود دارند که پیش درآمد احداث خانه‌های چهار صفه‌ای در زواره بودند.

او با اشاره به بافت ۳۶ هکتاری ثبت ملی شده زواره به وجود دو مسجد جامع تاریخی در این بافت اشاره کرد و گفت: یکی از آن‌ها  مسجد پامنار است که در قرن پنجم هجری احداث شد و متعلق به اسماعیلیه بود که شش محراب به نیت امام اول تا ششم در آن ایجاد شده است. منار مسجد پامنار همچنین یک کتیبه دارد و در مطالعات باستان‌شناسی این مسجد متوجه شدیم سازنده مسجد و منار یک نفر بوده است و نام او نیز در کتیبه آمده است. مسجد پامنار زواره به دلیل ویژگی‌های عالی معماری خود به اندازه‌ای حائز اهمیت بود که در ردیف نخستین بناهای تاریخی ایران توسط آندره گدار به ثبت ملی رسید.

مدیر افتخاری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره در وصف دومین مسجد جامع واقع در بافت تاریخی زواره اعلام کرد: این مسجد نیز نخستین مسجد چهارایوانی با طرح ایرانی است که احداث شد و بیانگر اهمیت تاریخی شهر زواره است.

سیداحمد محیط‌طباطبایی به تلاش‌های آیت‌الله زاده شیرازی برای ثبت ملی بافت تاریخی زواره نیز اشاره کرد و گفت: اواخر دهه ۷۰ پس از پایان مستندنگاری بافت تاریخی زواره درصدد ثبت بافت تاریخی این شهر برآمدیم و مهندس وطنی نیز بناها را ثبت و نقشه اولیه ثبت ملی بافت تاریخی زواره را تهیه کرد. سال ۸۲ نیز بافت تاریخی زواره ثبت ملی شد. اما متاسفانه پس از ثبت ملی این بافت نگاه ویژه‌ای به بافت تاریخی زواره نشد. پایگاه میراث‌فرهنگی برای آن در نظر گرفته نشد و کمک خاصی برای حفظ این بافت به زواره ارسال نشد. همین انفعال هم موجب عدم اطمینان درونی و بیرونی شد و به همین دلیل شاهد تخریب‌هایی در بافت تاریخی زواره طی سال‌های دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ بودیم.

اداره پایگاه میراث‌فرهنگی زواره با مدیر افتخاری

او درباره شکل‌گیری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره و این که چرا این پایگاه دارای مدیر افتخاری است افزود: در دوره جدید به معاون میراث‌فرهنگی گفتیم که پایگاه ملی زواره باید ایجاد شود و بنده هم بصورت افتخاری به این دلیل که قول و اطمینانی که شهرداری و شورای شهر و فرمانداری وقت و میراث‌فرهنگی و وزارت مسکن به ما دادند قرار شد هماهنگی صورت بگیرد و من هم برای هماهنگی بین دستگاهی وارد شدم.

وی گفت: متاسفانه در این زمینه موفقیت کاملی به دست نیاوردیم. اگرچه یکی از مهمترین اتفاقاتی که توسط پایگاه صورت گرفت این است که طی یکسال گذشته تا هفته قبل تخریبی در زواره نداشتیم. اما نکته مهم این بود که توانستیم مجددا بخشی را که با تخریب بخش‌هایی از دو محراب مسجد دوران سلجوقی پامنار صورت گرفته بود، مجددا احیا کنیم و به شرایط قبل برگردانیم. اگرچه طی امسال، میراث فرهنگی نتوانست اعتباری را در اختیار پایگاه قرار بدهد و با کمک مردم و وزارت مسکن جلو رفتیم و تعهداتی نیز که در قالب استانی و ملی شده بود اختصاص نیافت.

محیط طباطبایی تاکید کرد: یک مرحله از مطالعات باستان‌شناسی مسجد پامنار با همکاری پژوهشکده باستان‌شناسی تکمیل شد و امیدواریم مرمت محراب‌ها بتواند جلو برود و شاهد گشایش مجدد مسجد برای اقامه نماز و شکل تاریخی و فرهنگی آن باشیم.

او در مورد وضعیت مدیریت در پایگاه میراث فرهنگی زواره نیز گفت: زواره دارای پایگاه است و دو ماه است که در پی فردی هستیم که مدیر پایگاه زواره شود و ما هم کمک او باشیم. ولی هنوز حکم این شخص امضاء نشده است.

آجر همرنگ با مسجد جامع سلجوقی وجود نداشت

مدیر افتخاری پایگاه میراث فرهنگی زواره در پاسخ به این سوال صدای میراث که چرا برخی آثار تاریخی و حتی مسجد پامنار زواره با آجر مرمت شده است؟ افزود: در موضوع مرمت بناهای تاریخی زواره با آجر ناهمرنگ باید گفت که مسجد پامنار یک بنای آجری است و خانه‌های تاریخی با مصالح گل احداث شده است. اما بنای مسجد مهم بوده و به همین دلیل از همان ابتدا با آجر احداث شد.

محیط طباطبایی تاکید کرد: آجر همرنگ با بنای مسجد در زواره وجود نداشت و جایی هم گیر نمی‌آمد. به همین دلیل متوجه شدیم که زواره قبلا آجر تولید می‌کرده و اکنون هم به دنبال این هستیم که یکنفر از خانواده فخار آجرساز را که در زواره ساکن است و قالب‌های قدیمی تولید آجر را دارد، یک وام بگیرد و دوباره آجرسازی زواره را راه بیاندازد که هم آجر مرمتی را تولید کند و هم آجر زواره را به مناطق دیگر ارسال کند.

او همچنین در پاسخ به این که خانه های خشتی زواره نیز نیازمند مرمت است، افزود: یکسری خانه‌ها را بصورت مشارکتی میراث‌فرهنگی مرمت می‌کند و مرمت تعدادی دیگر با همکاری وزارت مسکن صورت گرفته است که منجر به راه اندازی بخشی از خانه‌های تاریخی شد اگرچه حداکثر ایده‌آل‌ها در بافت تاریخی زواره انجام نشده است اما حداقل توجه مجدد به بافت تاریخی زواره با این اقدامات صورت گرفته است.

حفظ بافت تاریخی زواره با یکصد خانه تاریخی نیازمند اعتبار است

مدیر افتخاری پایگاه میراث‌فرهنگی زواره با اعلام این مطلب که بیش از یکصد خانه تاریخی در بافت تاریخی زواره وجود دارد که بیش از ۵۰ درصد آن‌ها سرپا هستند افزود: بحث ما در بافت تاریخی زواره این است که زندگی در این بافت جریان داشته باشد و مثلا اگر قرار است فرمانداری مهمانسرا درست کند، داخل بافت تاریخی با توجه به وجود خانه‌های سنتی اینکار را انجام بدهد. یا اگر قرار است درمانگاه ایجاد شود، خب این کار در خانه‌های تاریخی درون بافت زواره انجام شود. حتی اداره بهداشت هم به داخل بافت تاریخی زواره منتقل شود. نه آن که مجموعه‌های مختلف فکر کنند بافت تاریخی فقط جایی برای گردشگری است و باید یک ساختمان  برای گردشگری و غذاخوری ایجاد شود.

محیط طباطبایی با تاکید مجدد بر این که بافت تاریخی زواره باید محل زندگی مجدد شود افزود: همیبن حالا هم البته زندگی در بافت تاریخی این شهر برقرار است ولی کامل نیست و تمام ادارات و فضاها بیرون بافت تاریخی قرار گرفته است که باید به داخل بافت منتقل شوند.

او با اعلام این که اعتبارات در نظر گرفته شده برای بافت تاریخی زواره در سطح ملی و استانی برای سال ۹۷ هنوز به زواره اختصاص نیافته است گفت: شاید این اعتبارات تا پایان سال تخصیص داده شود که در آنصورت می‌توان مرمت مسجد سلجوقی پامنار زواره را نیز که نیاز به ۱۵۰ میلیون تومان اعتبار دارد به اتمام رساند.

print

Discussion۴ دیدگاه

  1. دوستدار میراث - قم

    بسیار عالی و امید بخش است
    تشکر از صدای میراث و مصاحبه مفیدش
    (دوستدار میراث)

  2. سلام خیلی گزارش مفیدی بود ولی متاسفانه ایشان بعنوان مدیر نمیدانند چه خیانتی به بافت قدیمی میشود؟

  3. سلام ،خدا قوت،زواره در منطقه وحتی استان تنها مانده است ومسولین هیچ اهمیتی نمی‌دهند و اکثراً در پی تخریب ومحو آثار باستانی زواره هستند هرکدام به دلایلی! دربین مردم هم نسبت به میراث فرهنگی ، فرهنگ سازی نشده است .و آثار باستانی زواره رو به نابودی است. اگر هرچه زودتر منبع درآمد شود نجات پیدا می‌کند

  4. اول حساسیت مرکز نشینان شهرستان نسبت به زواره و دیدگاه سیاسی زواره ونماینده وفرماندار وعوامل اجرایی شهرستان، تخصیص ندادن بعضی از بودجه ها واز همه مهمتر همکاری با بعضی از مالکان در تخریب بناهای تاریخی و راهنمایی آنها ! برخی از بناهای تاریخی به‌خاطر عدم یک ناودان به مرور تخریب می‌شوند . الآن چندین مورد آن وجود دارد وقابل مشاهده است و برخی دیگر فقط یک کاهگل میخواهد ولی متأسفانه هیچ اهمیتی داده نمی شود.ملتمسانه خواهش میکنم هرچه سریعتر زواره را در یابید که خیلی زود دیر میشود وفقط افسوس می ماند وهیچ فایده ای ندارد

لطفا دیدگاه خود را ثبت کنید