درخواست شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث‌فرهنگی برای تشکیل تیم تخصصی بررسی مرمت گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان

سمیه مراقی؛

رییس شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری/

صدای میراث: سال‌های نه چندان دور پیاده‌سازی سیاست‌های نادرست مدیران ارشد سازمان میراث‌فرهنگی موجب خالی شدن بدنه کارشناسی آن سازمان شد و بسیاری از نیروهای باتجربه و زبده، رفتن را بر ماندن در فضای نامطلوب ترجیح دادند. پیاده‌سازی همین‌ سیاست‌های نادرست در زمینه واگذاری پیمانی اقدامات اجرایی حفاظت و مرمت آثار تاریخی ضربه دیگری بر پیکر بناهای تاریخی کشور  وارد آورد و در نهایت امر صدور اوراق بهادار و پذیرش بدون قیدوشرط این جریان توسط سازمان پیشین میراث‌فرهنگی و وزارتخانه فعلی، ضربه نهایی بر پیکره معاونت میراث‌فرهنگی وارد آورد و مرمت یکی از مشهورترین و زیباترین گنبدهای کشور یعنی گنبد مسجد شیخ‌ لطف‌الله اصفهان، نتیجۀ پیاده‌سازی همین سیاست‌ها بود و امروز باید به مصداق «هرچه بگنند نمک‌اش می‌زنند/ وای به روزی که بگندد نمک»! از بدنه کارشناسی وزارت میراث به‌کلی قطع امید کرد؟!

سناریوی کارشناسان: در پی تعمیر کاشی‌های معرق گنبد، تغییر رنگ فاحشی در یکی از ترک‌های گنبد رخ داده است. به میزانی که از فاصله دور همانند وصله‌پینه‌ای نچسب نمایان است. نظرات مستدل کارشناسی این نتیجه را حاصل ضعف مدیریتی می‌داند. عدم توجه و همیت کافی برای انجام طرح مرمت علمی آثار و انجام آزمایشات پیشین و اخذ نظرات کارشناسانه پیش از انجام اقدامات اجرایی، عدم وجود گروه تخصصی مرمتگر آثار تاریخی و مداخله بیش از حد (over clean)، واگذاری امور اجرایی به عوامل غیرمتخصص و وجود اختلافاتی در بدنه وزارت میراث‌فرهنگی، منجر به این نتیجه شد.

سناریوی مدیران: وفاداری این گروه به بدنه دولتی بیشتر از عشق و وفاداری‌شان به میراث فرهنگی سرزمین است. چرا که ظاهرا این تغییر رنگ خوشایند سلیقه و نظرات مدیران بوده و با بیان مسائل مختلف از اقدامات خود دفاع می‌کنند. در این زمینه مدیران محدودیت‌ها و موانع مالی و کارشناسی موجود را چندان بیان نکرده و تمام‌قد پای انتخاب بد و بدتر خود ایستاده‌اند. عدم تغییر رنگ در کاشی‌های گنبد (به سان لباس نادیده پادشاه)، کاشی‌های مورد استفاده، همان کاشی‌های پیشین (غیرصفوی) بوده که شماره‌گذاری و مجدد روی گنبد سوار شده‌اند و این تغییر رنگ به‌دلیل بندکشی‌های انجام شده است و مرمت گنبد یکی از بهترین مرمت‌هاست و جای نگرانی نیست! و سرانجام این کاشی‌های گنبد (دوره صفوی) توسط یکی از بهترین استادکارهای مرمت دنیا تعمیر شده‌اند و تغییر رنگ به دلیل بندکشی بوده و مشکل جمع‌آوری داربست‌ها است.

مسئله تفاوت رنگ و بعضا تفاوت مصالح در اقدامات مرمتی موضوعی است که در منشورهای جهانی هم به آنها اشاره شده است. در منشور ونیز (۱۹۶۴م) می‌خوانیم بخش‌های مرمتی به‌صورت هماهنگ با کل بنا بوده و در عین حال از بخش‌های اصلی قابل تشخیص باشند.

ماده دوازده، متمایز بودن قسمت‌های مرمت شده در عین متناسب بودن آن‌ها با بنای تاریخی را تاکید می‌کند.

همچنین منشور آتن (۱۹۳۱م) در فن حفاظت از یادمان‌ها آورده است: پیش از انجام هر نوع استحکام‌بخشی یا مرمت جزئی،آسیب‌ها و ماهیت پوسیدگی این یادمان‌ها باید مورد تجزیه و تحلیل همه‌جانبه قرار گیرد.

گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نمونه بارزی از اشتباهات رایج در عرصه حفاظت و مرمت بناهای تاریخی است که در فقدان کارشناسان زبده و منابع مالی کافی رخ داده است. اقداماتی که نه دارای برنامه حساب شده و نه ساختار کارشناسی بوده ولیکن به مرحله اقدام رسیده و در راستای سیاست‌های دیگر عملیاتی می‌شوند. متاسفانه این قسم از اقدامات در کشور بسیار فراوان بوده و بخش نظارتی وزارت میراث فرهنگی که خود دارای ضعف دوچندان است، عملا گام موثری برای رفع این مشکلات برنداشته و بر این نقد عمومی صحه می‌گذارد که هم‌اکنون وزارت میراث‌فرهنگی با سیاست‌های در پیش‌ گرفته شده، خود از عوامل تخریب آثار تاریخی است!

شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور به نمایندگی از هموندان عضو خواهان تشکیل تیم تخصصی از سوی وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای بررسی دقیق این مسئله و گزارش عمومی آن است.