لیلا فاضل
دانشجوی دکتری باستان‌شناسی/
صدای میراث: شهریورماه سالجاری جاده ادویه فهرج در استان کرمان پس از انتشار گزارش‌های صدای میراث از وضعیت این راه باستانی و پیگیری‌های صورت گرفته برای ثبت ملی این جاده، در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و بدین ترتیب جاده ادویه با برخورداری از ده‌ها اثر تاریخی در پیرامون خود به ثبت ملی رسید.
اما وضعیت آثار واقع در حریم جاده ادویه فهرج چگونه است؟ رباط یا کاروانسرای فهرج یکی از مهمترین آثار واقع در حریم جاده ثبت ملی شده فهرج است که در کیلومتر ۶۰ جاده فهرج – زاهدان و در شمال شرق فهرج قرار دارد.
این بنا دارای نقشه هشت ضلعی با هشت برج در هر گوشه است. اگر چه نقشه بنا در مرحله نخست یادآور کاروانسراهایی چون امین‌آباد یا ده‌بید از دوره صفوی است، اما شواهد معماری آن حاکی از قدمت بیشتر اثر و تعلق آن به قرن ۳ تا ۵ هجری بخصوص دوره سلجوقی و همزمان با میل نادری است.
با اینکه آثار تاریخی اعم از محوطه‌ها و قلاع و… عواملی در تعیین خط سیرهای باستانی به شمار می‌روند اما در این میان برخی بناها همچون 
کاروانسراها، رباط‌ها و میل‌های راهنما با توجه به نوع کاربری و ارتباط مستقیم با موضوع جاده از اهمیت بیشتری در تعیین خط سیرهای باستانی برخوردار هستند.
کاروانسرا یا رباط فهرج – سیستان در امتداد مسیر سنگفرش باستانی فهرج – سیستان که چندی پیش با شماره ۳۲۴۵۰ و با قدمت تاریخی – اسلامی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، واقع شده و شاهدی دوباره بر قدمت این اثر است.
این اثر در مطالعه ادامه خط سیر باستانی فهرج به سیستان از طریق تصاویر هوایی مکان‌یابی و مورد بررسی قرار گرفت. بنای مزبور به نظر می‌رسد همان «رباط بعیده» است که «ابن خردادبه» در ذکر منازل فهرج به سیستانیا و روایت مسیر فارس به سیستان در قرن سوم هجری از آن یاد کرده است. «حمدالله مستوفی» نیز از این بنا با عنوان «قلعه لنگ بروت» یاد می‌کند.
کاروانسرا (رباط) مزبور با بیش از ۴۰ فضا پذیرای مسافرانی بود که برای رفتن از فارس و کرمان به سیستان و هند و خراسان و کابل و بالعکس بر مسیر منطبق با سنگفرش باستانی فهرج – سیستان گام برداشته‌اند.
کاروانسرای فهرج هم‌اکنون همچون نگینی بر صفحه بیابان می‌درخشد که حفاظت و احیای آن می‌تواند گردشگران بسیاری به این منطقه جذب کند.
