مرگ 36 هزار قنات ایران | سهم مقنی ها از حفر قنات فقر و بیماری است | خواسته «کهکین» ها از دولت چیست؟
صدای میراث: 11 قنات ایران به عنوان عجایب مدیریت آب در عصر باستان در حالی تیرماه سال 1395 در فهرست میراث جهانی یونسكو ثبت شدند و افتخار آن نصیب وزارت میراث فرهنگی شد كه كهكین‌ها (مقنی ها) با آخرین نسل خود در حال لایروبی و حفر قنات های دیگر در خشك ترین عرصه های سرزمین ایران هستند و فقر و بیماری دامان آن ها را گرفته است و حالا یک متخصص قنات های ایران اعلام کرده است که 36 هزار قنات از مجموع 70 هزار قنات موجود در ایران خشکیده است.
به گفته محمد برشان، ایران با برخورداری از 34 هزار قنات باقیمانده رتبه اول جهان در قنات را دارد و پس از ایران کشور عمان با داشتن 3 هزار قنات رتبه دوم جهان را دارد. عمانی ها اما با همین تعداد قنات در حفاظت از قنات های خود و گردشگری قنات جایگاه بالایی در جهان دارند.
محمد برشان، متخصص قنات های ایران كه گفت‌وگوهای خود با یكصد كهكین (مقنی) قنات را در كتابی با عنوان «معماران بی‌نشان» منتشر كرده است، به خبرگزاری ایلنا گفته است: «هیچگاه افتخار جهانی شدن قنات های ایران به خالقان و حافظان قنات‌ها داده نشد و هیچکس یاد و نامی از آن ها نبرد. در حالی كه مقنی‌ها هنوز هستند و در فقر و رنج و بیماری بسر می‌برند. بحران آب هم سراسر ایران را فراگرفته و در این شرایط آخرین نسل مقنی‌ها درحال فراموشی است.»
كهكین ها (مقنی ها) كه نام آن ها در پرونده ثبت جهانی قنات های ایران آمده است با تکیه بر دانش تجربی، آب را در کویر و شوره زارهای ایران حفظ کردند. مقنی ها غالبا بیسواد بودند. اما با تکیه بر دانشی كه نسل به نسل و سینه به سینه از هزاره های گذشته به آن ها منتقل شده بود، بیابانی ترین عرصه های ایران را به آب رساندند و خشك ترین سرزمین های ایران را آباد كردند. اما سهم مقنی‌ها از آبادانی شهرها و روستاها حالا فقط بیماری است. درد مفاصل، آسم و برونشیت و روماتیسم طاقت شان را طاق كرده است. خبرگزاری ایلنا در گزارش خود از وضعیت مقنی ها از زبان «محمد‌برشان»، متخصص قنات‌های ایران البته درد فقر و نداری را هم از دیگر دردهای آن ها برشمرده است.
محمد برشان گفته است: «از مقنی‌ها و حافظان قنات دیگر کسی باقی نمانده است. بسیاری از دنیا رفته‌اند و تعداد انگشت‌شمار باقیمانده با فقر و بیماری‌های بسیار دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها دارای مشکلات مفصلی و روماتیسم و انواع بیماری‌های ریوی هستند و این در حالی است كه حتی بیمه هم ندارند.»
به گفته این متخصص قنات، مشکلات مقنی‌ها در ایران بسیار است. مشکلات مالی اساسی‌ترین آن‌هاست. این افراد نه از بیمه برخوردارند نه در برابر بیماری‌ها ایمنی دارند. مقنی‌ها دارای مشکلات و دردهای بی‌شمار مفصلی هستند. بسیاری از آنها روماتیسم دارند و برخی از آن ها به دلیل نم چاه و استفاده از «چراغ موشی» در چاه‌ها دچار مشکلات ریوی شده‌اند.
برشان می گوید: «مقنی ها سال ها در قنات‌ها کار و فعالیت می‌کردند. در چاه‌های قنات که دارای مار و عقرب بود. وقتی هم كه سیل می‌آمد و چاه‌های قنات ها با گل و لای پر می شد، با نوکنی؛ آنها را احیاء می‌کردند و آب قنات را به‌سطح زمین می‌آوردند. در واقع این مقنی‌ها بودند که قنات‌های هزاران ساله را از خشک شدن نجات می‌دادند و با احیاء آنها زمین‌های تشنه را آبیاری می‌کردند.»
آنطور که این متخصص قنات می‌گوید: «مقنی‌ها محروم‌ترین قشر جامعه هستند و لازم است دولت توجه ویژه به آن ها داشته باشد. چون بسیاری از آن ها نه تنها بیمه ندارند که قانون مشخصی در مورد دستمزد آن ها هم وجود ندارد.»
برشان البته به نكته مهمتر دیگری نیز اشاره می كند كه مرگ قنات های ایران را تسریع خواهد كرد. او می‌گوید: «به دلیل آنکه شغل مقنی ها در جامعه ارج و منزلت ندارد، فرزندان آن ها دیگر شغل پدر را ادامه نمی دهند. یکی از مقنی‌ها می گفت، فرزندم همیشه انتقاد می‌کند که چرا کهکین (مقنی) شده‌ام؟ این شغل رسمیت و ارج و منزلت ندارد درحالی که قدمت کهکینی به درازای تاریخ است.»
مقنی ها حالا به گفته محمد برشان كه گفت وگوهای خود با یكصد مقنی را زیر عنوان كتاب «معماران بی نشان» منتشر كرده است، چهار خواسته اصلی از دولت دارند.
این متخصص قنات های ایران می گوید: تقاضای مقنی‌ها این است که وضعیت بیمه آنها مشخص شود. فهرست بهای منطقی برای کار مقنی‌ها تدوین شود. تشکل‌های مقنی‌گری راه بیفتد و شغل «كهكینی» جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شود.
