کشف طاق بزرگ و سازه معماری در عمق ۶ متری کمرزرین اصفهان

پایگاه خبری صدای میراث: باستان شناس ها در صد متری مسجد عتیق اصفهان و در گذر کمرزرین این شهر که چندی پیش در عملیات عمرانی و غیرقانونی شهرداری اصفهان برای بهسازی مسیر تخریب شده بود، به سازه های بزرگ معماری در عمق شش متری زمین محوطه تاریخی دست یافتند.

به گزارش صدای میراث، باستان شناس ها پس از این کشف با استناد به سفرنامه شاردن در دوره صفوی که از وجود یک کاخ بزرگ و کاخی بزرگ در همان حوالی کاوش باستان شناختی کمرزرین اصفهان خبر داده است، فرضیه احتمالی یافتن قیصریه را مطرح کرده اند. اما این فرضیه زمانی تکمیل خواهد شد که باستان شناس ها بتوانند تا عمق ۶ متری زمین را کاوش کنند. اقدامی که با مخالفت شهرداری منطقه ۳ اصفهان مواجه شده و فشار پیمانکار شهرداری به تیم کاوش منجر شده است که باستان شناس ها نتوانند از عمق سه متری زمین پایین تر بروند.

ممانعت شهرداری اصفهان از نفوذ به لایه های زیرین کمرزرین

جالب آن که پس از تخریب گذر کمرزرین اصفهان به بهانه بهسازی مسیر و ایستادگی اداره کل میراث فرهنگی این استان برای توقف پروژه، شهرداری اصفهان پذیرفت که کارگران پروژه را تامین کند. اما به گفته باستان شناس ها پیمانکار شهرداری به کارگران خود گفته است که اجازه حفر زمین بیش از ۳ متر را ندارند و به همین دلیل باستان شناس ها قادر به کاوش سازه های معماری موحجود در عمق ۶ متر نیستند. اقدامی که در نوع خود عجیب و البته غیرقابل هضم است.

براساس یافته های باستان شناختی سازه های معماری دیگری علاوه بر طاق بزرگی که در آزمایشات ژئوالکتریک رخ نمایی کرده است در عمق شش متری محوطه مورد کاوش در کمرزرین اصفهان نیز یافت شده است که باستان شناس ها امیدوارند با پیگیری وزارت میراث فرهنگی شهرداری اصفهان از ممنوعیتی که برای باستان شناس ها برای نفوذ به عمق شش متری زمین وضع کرده است عقب نشینی کند و باستان شناس ها بتوانند در ادامه کاوش های باستان شناختی خود سازه های معماری موجود در آن عمق را کاوش و به لایه های تاریخی عمیق تری از تاریخ شکل گیری و تمدنی شهر اصفهان دست پیدا کنند تا مشخص شود آیا این سازه ها بخش هایی از قیصریه تاریخی اصفهان است یا مربوط به دوره های پیشتر و احتمالا دوره ساسانی است؟

نبرد باستان شناس های کمرزرین در دو جبهه  

درست در شرایطی که باستان شناسان در گذر کمرزرین اصفهان در حال نبرد با فشارهای شهرداری این شهر برای باز گذاشتن دست آن ها در حفاری های باستان شناختی و کاوش در لایه های زیرین تر هستند، علیرضا جعفری زند، باستان شناسی که پیشتر تپه اشرف اصفهان را کاوش و ظاهرا نیمه کاره رها کرده است در گفت وگو با خبرگزاری مهر، کاوش های باستان شناختی گذر کمرزرین اصفهان را به حفاری غیرمجاز تشبیه کرده و گفته است که باستان شناسان حاضر در این پروژه به باستان شناس ها خط می دهند و به زیان شهرداری اصفهان کار می کنند. او در این گفت‌وگوی مفصل با زیرسوال بردن کاوش های اضطراری در حال انجام در گذر کمرزرین اصفهان که اتفاقا در اقدام تخریبی و بدون استعلام از میراث فرهنگی شهرداری اصفهان در خطر نابودی قرار گرفته بود، ادعا کرده است که امکان وجود کاخ در این محدوده وجود ندارد و تلویحا کاوش های باستان شناختی گذر کمرزرین و اظهارات تیم کاوش را دروغین خوانده است.

کشف طاق بزرگ و سازه های معماری در عمق ۶ متری گذر کمرزرین

دکتر یاسر جبرئیلی، باستان شناس حاضر در پروژه کاوش های نجات بخشی گذر کمرزرین اصفهان اما در گفت وگو با صدای میراث اعلام کرد: براساس گزارش شادرن سفرنامه نویس فرانسوی و اشاره او به مسیر کمرزرین اصفهان، یکی از بناهایی که او معرفی می کند کاخی سلجوقی یا همان قیصریه است که در همین حوالی وجود دارد. به همین دلیل پیش از انجام کاوش های باستان شناختی آزمایش ژئوفیزیک و ژئوالکتریک در گذر کمرزرین اصفهان انجام شد و در عمق شش متری از سطح زمین طاق بسیار بلندی نمایش داده شده است و همچنین سازه های معماری دیگری نیز در آن عمق وجود دارد.

به گفته جبرئیلی، گذر کمرزرین اصفهان به دلیل آن که تنها ۱۰۰ متر با مسجد عتیق اصفهان فاصله دارد در دوره های تاریخی به عنوان قلب شهر شناخته می شد و در بررسی های باستان شناختی نیز با سده های معماری فشرده از دوره های مختلف مواجه شده ایم.

او گفت: براساس شواهد موجود و سفال ها، کاشی ها و سکه هایی که از بافت های مختلف لایه های زمین به دست آوردیم، آثاری از دوره صفوی، تیموری و ایلخانی شناسایی شده است.

براساس اظهارات این باستان شناس، شاردن در گزارش خود اشاره کرده است که قیصریه درست در همین محدوده وجود داشته اما با این حال هیچیک از اعضای تیم کاوش باستان شناختی ادعای یافتن قیصریه را ندارند. ولی متاسفانه برخی شیطنت کرده و گفته اند که تیم ادعای دست یافتن به قیصریه را در گذر کمرزرین داشته است در حالی که هنوز این موضوع به عنوان یک فرضیه مطرح است.

معمای شاردن در قلب اصفهان

باستان شناس حاضر در کاوش های گذر کمرزرین اصفهان گفت: شواهد موجود نشان دهنده وجود سازه های معماری بزرگ در عمق شش متری زمین است و اگرچه در گزارش شاردن وجود کاخ سلجوقی در این مسیر مطرح شده است اما ممکن است این سازه ها حمام یا کاروانسرا باشند. اگرچه در بررسی های ژئوالکتریک مشخص است که با یک طاق بزرگ در عمق شش متری مواجه هستیم.

باستان شناس ها در فاز اول کاوش مسیر کمرزرین اصفهان که سال گذشته و در بخشی دیگر از این مسیر انجام شد توانستند در لایه نهایی تاریخی این گذر، آثاری از دوره سلجوقی و آل بویه کشف کنند. همچنین سکه های دوره عباسی متعلق به قرن ۲ و ۳ هجری قمری هم در این مسیر به دست آمد که با توجه به آثار یافت شده بعید نیست سازه های موجود در عمق ۶ متری بخش جدید گذر کمرزرین اصفهان متعلق به دوره سلجوقی یا حتی پیش از آن باشد.

علی شجاعی اصفهانی، عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان و سرپرست کاوش کمرزرین اصفهان نیز در گفت‌وگو با صدای میراث با اعلام این که محوطه تاریخی مورد کاوش در گذر کمرزرین می تواند بخشی از قیصریه ای که در گزارش شاردن در دوره صفویه به آن اشاره شده بود باشد اعلام کرد: مورخین نشانه هایی از وجود این کاخ در مسیر کمرزرین داده اند و شاید بتوان شواهدی از آن به دست آورد.

احتمال وجود آثار ساسانی در ۱۰۰ متری مسجد عتیق

سرپرست کاوش باستان شناختی کمرزرین اصفهان گفت: با توجه به این که کاوش های باستان شناختی در نزدیکی مسجد جامع (عتیق) اصفهان در حال انجام است و در وحله نخست این پهنه دارای آثار تاریخی بسیاری بوده که تخریب شده و از بین رفته‌اند، باستان شناس ها درست در محوطه یهودیه اصفهان در حال کاوش هستند که متعلق به اصفهان قبل از اسلام و دوره ساسانی است و حتی روایت هایی نیز وجود دارد که ممکن است این نقطه از شهر آثاری از دوره هخامنشی هم داشته باشد. کما این که در کاوش های سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ که توسط گاهوبه باستان شناس ایتالیایی در مسجد عتیق اصفهان در صد متری گذر کمرزرین انجام شد، آثاری از دوره ساسانی به دست آمد. بنابراین کاوش های اخیر فرصت خوبی است که بتوانیم شواهدی از دوره قبل از اسلام نیز در این نقطه از شهر اصفهان بیابیم.

شجاعی اصفهانی با اشاره به این موضوع که پس از کاوش های گروه ایتالیایی هیچ کاوشی به وسعت و زمان گذر کمرزرین اصفهان در این شهر انجام نشده بود افزود: در گذر کمرزرین اصفهان با تپه ای باستانی سروکار داریم که لایه های مختلف تاریخی را نشان می دهد و ممکن است شواهدی از دوره ساسانی را هم نظیر آنچه در کاوش های مسجد جامع عتیق اصفهان یافت شد در خود جای داده باشد.

او نیز با اشاره به فرضیه وجود کاخ سلجوقی در لایه های زیرین کاوش کمرزرین اصفهان گفت: مسیر کمرزرین اصفهان در دوره سلجوقی و دیلمی ساختمان های بسیار معتبری داشته و در دوره صفویه نیز به عنوان مرکز حکومتی دارای بناهای تاریخی زیادی بوده و در دوره سلجوقی که سازه های معماری در این محدوده افزایش یافته بود. بنابراین بیشتر گمان ما این است که سازه های معماری یافت شده در عمق ۶ متری زمین در گذر کمرزرین اصفهان مربوط به دوره حکومت سلجوقیان . یک بنای حکومتی باشد. البته کاوش باید انجام شود تا مشخص شود سازه های معماری زیرین متعلق به چه دوره ای است.

گفتنی است فاز دوم کاوش های باستان شناختی که با هدف نجات بخشی این مسیر پس از تخریب صورت گرفته توسط شهرداری اصفهان در حال انجام است تا نهم مهرماه سالجاری ادامه دارد و باستان شناس ها امیدوارند تا با تمدید مجوز و شروع کاوش های جدید، ممنوعیت وضع شده از سوی شهرداری اصفهان برای کاوش در عمق بیش از سه متر نیز برداشته شود تا باستان شناس ها بتوانند سازه های معماری موجود در عمق شش متری زمین را کاوش و لایه های پنهان تر از شهر اصفهان را نمایان کنند.