علی مالمیر مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری استان همدان پس از انتشار گزارشهایی از وضعیت غار علیصدر و تخریب سنگنگارههای حیدره به دلیل جادهکشی در این استان در سایت صدای میراث، از واگذاری غار علیصدر در آینده نزدیک به بخش خصوصی و سپردن مدیریت این غار به سازمان میراث فرهنگی از اواخر سال گذشته خبر داد.
علی مالمیر در این گفتوگو که فایل صوتی آن در بخش رادیو میراث نیز قابل شنیدن است درخصوص تخریب سنگنگاره های حیدره که به گفته برخی باستان شناسها و البته بررسیهای غیررسمی قدمت آن ها به ۹ هزار سال میرسد و امکان ثبت ملی آن ها برای درامان ماندن از خطر تخریبهای بیشتر در پروژههای عمرانی گفت: در تمام نقاط استان همدان همچون دیگر نقاط کشور سنگنگاره وجود دارد که هنوز بسیاری از آنها کشف نشدهاند.
او گفت: سنگنگارههای استان همدان در یک نقطه خاص متمرکز نیستند و امکانات اندک نیز اجازه نگهداری مناسب از آنها را نمیدهد.
احتمال ثبت ملی سنگنگارههای حیدره
مالمیر در پاسخ به این سوال صدای میراث که آیا امکان تبدیل منطقهای که سنگنگارههای همدان در آن مناطق قرار گرفته اند به یک مسیر گردشگری طبیعی و تاریخی و همچنین شیشهگذاری بر سنگ نگارهها برای درامان ماندن آن ها از خطر نابودی گفت: امکان قرار دادن شیشه و نگهداری ویترینی سنگنگاره ها وجود ندارد کما این که در تخت جمشید نیز مشاهده نمیکنید بر آثار سنگی این مجموعه باکس ویژه تعبیه کرده باشند.
علی مالمیر با طرح این موضوع که برای ما نیز سوال بود که آیا می توان بر شیر سنگی همدان یا کتیبه های گنجنامه که در معرض باد و باران و فرسایش قرار دارند پوشش ویژه تعبیه کرد تا این اثار از خطر فرسایش درامان بمانند گفت: قرن ها و هزاره های مختلف این آثار با همین شرایط در جای خود ماندهاند. اما با این حال مذاکراتی با برخی کارشناسان داشتیم و به این نتیجه رسیدیم که فرسایشها مشکل خاصی برای این آثار ایجاد نمیکند. کما اینکه در تخت جمشید هم دور سنگها باکس ویژه تعبیه نکردهاند. به هر حال این مسایل موضوعات فنی هستند و از معاون میراث فرهنگی استان همدان نیز خواستهام مکاتبه ای با پژوهشکده مرمت داشته باشد تا اگر قرار است برای کتیبه آقاجان بلاغی، گنجنامه، شیر سنگی یا حتی سنگنگارههای حیدره اقدام خاص مرمتی و حفاظتی انجام شود اعلام کنند تا این آثار آسیب نبینند.
او با اعلام آن که اقدامات اولیه برای حفاظت از کتیبه آقاجان بلاغی در اسدآباد همدان از خطر یخ زدگی این اثر امسال آغاز شده است گفت: البته که باید برای ثبت ملی سنگ نگارههای حیدره نیز اقدام کنیم اما توجه به این نکته ضروری است که برای نگهداری این آثار باید با آگاهی بخشی و کمک بخش خصوصی و سمن ها اقدام شود. چون نمی توان در تمام اماکن دوربین و نفر گذاشت که بطور مداوم بالا سر یک اثر باشیم. همین حالا در تپه پیسا نیز که گاهی نیسان عشایری در آن منطقه تردد میکند نمیتوان بصورت مداوم به اعزام گشت حفاظتی اقدام کرد و گشتها بصورت دوره ای و انجام میشود چون امکانات فنی و انسانی محدود است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان، در صورتی که سمنهای میراث فرهنگی این استان کمک کنند حفاظت از سنگنگاره های حیدره و ثبت ملی آنها جدیتر میشود.
۳ بافت تاریخی استان همدان چشم انتظار تصویب ضوابط
مالمیر همچنین در پاسخ به این سوال صدای میراث که بافت تاریخی همدان چنان آسیب دیده است که می توان گفت در این شهر دیگر بافت تاریخی وجود ندارد اما در روستاهای اطراف
همدان خانههای ارزشمند با معماری منحصر به فرد همچنان موجود است که ممکن است بدون آن که شناسایی و مستندسازی شده باشند تخریب شوند. در حالی که می توانند الگویی از بافت تاریخی این استان باشند. چه اقدامی برای حفاظت از بافت و بناهای تاریخی این استان انجام دادهاید؟ گفت: ۴ شهرستان استان همدان دارای بافت تاریخی مصوب هستند است و ضوابط بافت تاریخی همدان، تویسرکان، نهاوند و ملایر اکنون مصوب شده است.
او گفت: در برخی مناطق بخشی از بافت تاریخی هنوز باقی مانده است و در این بافتها تک بناهای زیادی وجود دارند که باید حفاظت شوند. بنابریان اولین ضرورتی که در حوزه بافت داشتیم این بود که ضوابط بافتها تدوین و تصویب شود. پیش از حضور بنده در میراث فرهنگی استان همدان فاز یک و دو بافت تاریخی همدان مطالعه شده بود و حالا این اولویت را که باید به سرعت ضوابط بافت تاریخی این شهر تنظیم شود در دستور کار است. خوشبختانه ضوابط میراثی رینگ یک بافت تاریخی همدان که نیاز به حفاظت دارد آماده شده و با معاون میراث فرهنگی نیز صحبت شده است تا با ارسال ضوابط مصوبه میراث فرهنگی گرفته شود. در ملایر هم مطالعات کامل شد و ضوابط بافت تاریخی آن شهرستان آماده شده است و سال گذشته بافت تاریخی دو شهرستان ملایر و تویسرکان به طور کامل مطالعه شد و رینگ اول بافت تاریخی همدان هم نهایی شده که آماده طرح در شورای ثبت برای گرفتن مصوبه است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان همچنین با اشاره به ثبت ملی بافت تاریخی روستای ورکانه در سال گذشته گفت: در حال تعیین ضوابط بافت تاریخی ورکانه هستیم و تلاشها برای ثبت ملی بافت تاریخی دو روستای ملحم دره و قلعه جوق نیز آغاز شده است تا بافت این روستاها نیز ثبت و ضوابط آنها تنظیم شود.
او بر اهمیت تعیین سریع عرصه و حریم آثار ثبت ملی شده تاکید کرد و گفت: در صورت تعیین عرصه و حریم ثار ثبت ملی شده می توان با سرعت و کیفیت بهتری از آثار و بافتهای تاریخی حفاظت کرد. چون در بسیاری مواقع که آثار و بناهای تاریخی کشور آسیب دیدهاند جای خالی ثبت به موقع و ضوابط عرصه و حریم آثار مشاهده شده است.
مالمیر به غار علیصدر و سراب در استان همدان اشاره کرد که به دلیل فقدان ثبت به موقع اثر در فهرست آثار ملی و نداشتن عرصه و حریم دچار آسیب شده اند. او گفت: در سال های ۸۵ تا ۸۷ این دو اثر به ثبت ملی رسیدند اما عرصه و حریم آن ها سال گذشته ثبت شد و طبیعی است که وقتی ۱۰ سال تعیین عرصه و حریم یک اثر طول میکشد ساختوساز هم در کنار آن ها شکل بگیرد در صورتی که اگر همان زمان ثبت ملی غار علیصدر ضوابط عرصه و حریم این غار تعیین شده بود آسیب کمتری به این غار میرسید.
شکایت میراث فرهنگی از ساخت غیرقانونی هتل در ورودی غار علیصدر
صدای میراث از مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان پرسید، شما از غار علیصدر صحبت میکنید در حالی که همین حالا نیز یک هتل کنار در ورودی غار درحال ساخت است و به نظر میرسد برخی افراد ذی نفوذ یا سودجویان در مواجهه با آثار تاریخی در استان همدان همچنان دست بالا را دارند و به ضوابط عرصه و حریم آثار ثبت ملی شده توجه ندارند. ایرادات دیگری که به غار علیصدر وارد است مربوط به داخل غار است که با وجود ثبت ملی اثر همچنان کف غار سنگفرش است و سالنهای آمفی تئاتر با سنگهای گرانیت در داخل تالارهای غار ایجاد کردهاند و راه پلههای سیمانی و فلزی در درون غار کشیدهاند. یا در حریم اثر محوطه بیرونی غار علیصدر که باید نمایشگاهی از فرهنگ و آداب و رسوم و سنتهای استان همدان با توجه به برند غار علیصدر در صنعت گردشگری همدان باشد، تبدیل به شهربازی یا بهتر بگوییم یک پارک عمومی با بازارچههایی شده است که در آن شال و روسری و اسباب بازی و اجناس چینی عرضه می کنند و گردشگران به جای آن که هویت و فرهنگ همدان را ببینند با یک بازار مصرفی بزرگ مواجه میشوند. آیا زورتان به هیات مدیره شرکت علیصدر یا افراد ذی نفوذ در استان برای حفاظت از چنین اثر تاریخی و طبیعی مهمی در کشور نمی رسد؟ درآمد غار علیصدر کجا هزینه می شود؟
علی مالمیر در پاسخ به صدای میراث گفت: هتل پیش از آن که غار علیصدر ثبت ملی شود مجوز اولیه احداث را گرفت و در یک جلسه ای که نماینده بنیاد مسکن نیز حضور داشت مصوب شد که در حد ۶۰ درصد تراکم و سه و نیم طبقه در همین محل کنونی هتل ساخته شود. برهمین اساس هم دهیاری علیصدر پروانه ساخت هتل را صادر کرد که یکسال بیشتر اعتبار نداشت. سال ۸۷ غار علیصدر ثبت ملی شد و ضوابطی بر آن حاکم شد که صدور هرگونه مجوز باید استعلام سازمان میراث فرهنگی را داشته باشد. اما متاسفانه پروانه ساخت این هتل که یکسال زمان داشت و منقضی شده بود دوباره بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی تمدید شد. این نقطهای است که ما مدعی هستیم آنها موظف بودند برای صدور پروانه از میراث فرهنگی مجوز بگیرند. کار اجرایی احداث هتل نیز سال ۹۵ شروع شد و چون مدت اعتبار پروانههای ساخت یکساله است باز هم هیچ استعلامی برای صدور پروانه جدید از سازمان میراثفرهنگی صورت نگرفت. در طول مدت ساخت هتل نیز به سازندگان هم سطح اشغال هتل و هم ارتفاع هتل را بیشتر کردند. این اقدام هم بدون استعلام از میراث فرهنگی انجام شد و اکنون سازمان میراثفرهنگی به مراجع قضایی شکایت کرده است و با جدیت پیگیر این رفتار غیرقانونی در مرجع قضایی است اما هنوز رای دادگاه درخصوص این هتل صادر نشده است. سازمان میراث فرهنگی نیز معتقد است که ساخت این هتل غیرقانونی است و مجوز سازمان میراث فرهنگی را ندارد.
غار علیصدر بزودی واگذار میشود
علی مالمیر به مداخلات صورت گرفته در داخل غار علیصدر اشارهای نکرد اما از سرنوشت نهایی غار علیصدر سخن گفت. او گفت: قانون بهره برداری از غارها سال ۱۳۸۹ مصوب شد که در دولت گذشته در استان مسکوت مانده بود. براساس این قانون غارها تقسیمبندی شده اند و غارهای درجه ۳ امکان گردشگری دارند. متولی بهرهبرداری از غارهای گردشگری نیز براساس این قانون سازمان میراث فرهنگی است و درآمدهای غارهای گردشگی هم باید به خزانه عمومی دولت واریز شود. این موضوع حدود دو سال است که در مورد علیصدر اجرا میشود. خوشبختانه این غار نیز طی مصوبهای، اواخر سال گذشته به سازمان میراث فرهنگی تحویل شد. بنابراین متولی غار علیصدر دیگر سازمان میراث فرهنگی است. براساس ظرفیت قانونی نیز برای بهره برداری از غار سه راهکار وجود دارد. یا میتوان در قالب ترک تشریفات طی روال قانونی بهرهبرداری از غار را کماکان به شرکت علیصدر واگذار کرد. یا سازمان میراث فرهنگی میتواند در صورت تامین هزینههای غار بهرهبردار غار شود که امکان این کار اصلا وجود ندارد. یا آن که می توان بهره برداری از غار علیصدر را به مزایده گذاشت و بهره بردار جدید گرفت. این ها ظرفیتهای قانونی است اما نظر کارگروه غارشناسی و دستگاههای دخیل در استان این بود که شرکت علیصدر که یک شرکت عمومی و نه خصوصی است با تجربه ای که دارد و از آنجا که یک شرکت بومی است اولین قرارداد جدید بهرهبرداری از غار علیصدر با همین شرکت بسته شود و اکنون ارزیابی کارشناسی قیمت اجاره بها نیز که به هیات کارشناسان رسمی دادگستری واگذار شده بود انجام شده و کارشناسان رسمی دادگستری برآورد خود را نسبت به اجاره بهای غار غلیصدر اعلام کرده اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان از پاسخ به این سوال که مبلغ اجاره بهای تعیین شده چقدر است؟ خودداری کرد و در پاسخ به این سوال صدای میراث که میانگین بازدید از غار علیصدر ۳ هزار گردشگر در روز است گفت: آمار دقیق بازدیدها مشخص است و شرکت سیاحتی علیصدر نیز آمار بازدید ها را مخفی نمیکند. چون سیستم نرمافزاری است و همه آنها ثبت می شود. دفتر حساب و کتاب هم ثبتی است و دو ماه برای بررسی آن ها وقت گذاشته شده است. اما چندی پیش رقم ۷۰ هزار و ۷۰۰ هزار و ۷۰ میلیون تومانی برای اجاره بهای غار علیصدر در رسانه ها مطرح شد که ربطی به خود غار نداشت و مربوط به اجاره بهای زمینهای محوطه پشتی غار است که البته هیچ استفادهای برای غار ندارد و محوطههایی است که باید حفاظت شود و حتی اجازه کشاورزی نیز در این زمینها وجود ندارند.
او با تشریح چگونگی بهره برداری از غار علیصدر توسط شرکت سیاحتی علیصدر از سالیان گذشته گفت: روز اول که از غار علیصدر بهرهبرداری شد یک قرارداد وجود داشت که براساس آن ۴۰ درصد سهام بهره برداری از غار علیصدر متعلق به سازمان همیاریهای شهرداری استان همدان، ۲۰ درصد متعلق به شهرداری همدان و ۴۰ درصد نیز سهم شرکت ایرانگردی و جهانگردی بود که آنزمان زیر مجموعه وزارت ارشاد بود. به عبارتی بهره برداری از غار علیصدر شراکت بخش عمومی و دولتی برای بهره برداری از غار بود و هیچ قانونی نیز تا سال ۸۹ بر آن حاکم نبود که حالا سازمان میراث فرهنگی متولی بهره برداری از غار علیصدر است و بهرهبرداری از این غار مشمول ضوابط قانونی است.
درخواست از سمنها برای ورود به ثبت ملی میراث ناملموس
مالمیر در پاسخ به سوال دیگر صدای میراث درخصوص ظرفیت بهره گیری از سمنهای میراث فرهنگی در تدوین پرونده های ثبت ملی و دادن سهمیه ثبت ملی به سمن های میراث فرهنگی استان همدان گفت: از سمنها بویژه برای ثبت میراث ناملموس خواهش کردهایم که حتما ورود کنند. چون این ظرفیت متاسفانه در سیستم اداری الان کمرنگ است و شرکتهایی که دلسوز باشند و به میراث ناملموس هم تسلط داشته باشند و تنها به فکر سود مالی نباشند به تعداد انگشتان دست هم نمیرسند. بنابراین تنها سمنهای میراث فرهنگی یا دهیاران و ارفاد دارای شان فرهنگی می توانند در این موضوع به مسراث فرهنگی کمک کنند. برخی موارد مانند بازیهای محلی، آیین های محلی یا یک گویش است که باید ثبت شود تا از بین نرود. باید مستند شود و تنها مسیر ثبت آن ها نیز سمنها هستند چون هم دغدغه دارند هم با رویکرد اقتصادی به موضوع میراث فرهنگی نگاه نمیکنند. ما این درخواست را به آن ها ارایه کردهایم اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. در حالی که اگر سمنها به این حوزه ورود نکنند هیچ کاری از ما در ثبت میراث ناملموس ساخته نیست و این میراث از بین می رود.
مظلومیت همدان ۲۰۱۸ در مقایسه با تبریز ۲۰۱۸
مظلومیت همدان ۲۰۱۸ در مقایسه با تبریز ۲۰۱۸ که فرصت طلایی گردشگری در هر دو استان است سوال دیگر صدای میراث از علی مالمیر مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان بود. او در پاسخ به این سوال که به نظر میرسد همدان ۲۰۱۸ در مقایسه با تبریز ۲۰۱۸ بسیار مظلوم ماند و توجه چندانی به این رویداد در مقایسه با رویداد تبریز نشده است و همدان ۲۰۱۸ تنها در سطح محلی باقی مانده است؟ گفت: تحلیل شما را قبول ندارم. چون تجربه تبریز را مطالعه کردم. نه این که همه افرادی که در این دو رویداد دخیل بودند با عدالت با همدان برخورد کردند خیر. اما تبریز ۲۰۱۸ از سه سال قبل تکلیفش مشخص بود و عملا دو سال و نیم فرصت داشتند تا موضوع را مطرح کنند. در حالی که ما این فرصت را نداشتیم. تبریز ۲۰۱۸ زمان زیادی برای ساختن و پرداختن موضوع داشت اما معتقدم خروجی یک رویداد باید متناسب باشد. باید خروجی های تبریز ۲۰۱۸ را لیست کنیم و بعد ببینیم چه نهادههایی داشته است؟ خروجی تبلیغات تبریز که به نظر من آن هم تنها در سطح ملی ماند و خیلی خروجی بین المللی نداشت. زمان، ظرفیت و اسپانسرینگ تبریز هم قابل مقایسه با همدان نیست. ضمن آن که رویدادهای خاصی هم در تبریز ۲۰۱۸ ندیدم.
او گفت: روزی که کتاب تبریز منتشر شد ۱۶۳ رویداد در آن لیست شده بود. البته باید بگویم که اینطور برداشت نشود که تبریز و همدان با هم در این موضوع رقیب هستند فقط در حال تحلیل دو رویداد هستیم. مثلا رویدادی شبیه به جشنواره آلوی روستای ملحمدره همدان در کتاب تبریز ۲۰۱۸ یک رویداد بود. کاری که ما هم داریم انجام میدهیم. تصادفا رویدادهای محوری همدان ۲۰۱۸ پر رنگتر از تبریز است. مثلا جشنواره پویانمایی را به بهانه ۲۰۱۸ به همدان آوردیم. ۴ روز صدا وسیما همدان را در تمام شبکههای تلویزیونی روی آنتن برد در صورتی که اگر میخواستیم برای همین کار به صدا و سیما پول بدهیم چقدر باید هزینه میکردیم تا صدا وسیما همدان را چند روز روی تمام شبکهها در آنتن نگهدارد؟ قطعا رویداد شهریورماه همدان پررنگتر از رویدادهای تبریز ۲۰۱۸ برگزار خواهد شد. چون تغییر و تحولات همدان مثل تبریز نیست. افتتاحیه تبریز ۲۰۱۸ نیمه دوم دیماه بود. بعدتر این زمان را به سوم فروردینماه منتقل کردند. بعد هم انداختند به وقت دیگری و همین ناهماهنگی باعث شد که مهمانان خارجی تبریز ۲۰۱۸ به این مراسم نیایند. ولی همدان از همین حالا برنامه ۵ تا ۷ شهریور خود را بسته است که قرار است جشن بزرگ همدان ۲۰۱۸ را با حضور مهمانان خارجی برگزار کند. همدان یک رویداد جهانی هم دارد که تبریز ندارد. همدان آبانماه میزبان چهلمین نشست اعضای وابسته سازمان جهانی جهانگردی از ۱۸۰ کشور جهان است. رویدادی که برای نخستین بار در ایران برگزار میشود و رویداد بزرگی است. جشنواره کودک را هم داریم که امسال پررنگتر برگزار خواهد شد. این ها رویدادهایی است که در مقایسه با تبریز پررنگتر هستند. در کنارش رویدادهای دیگری نیز در همدان برگزار میشود مثلا جشنواره اسب اصیل عرب. در همدان ۲۰۱۸ معتقد به تعداد محدودی رویداد اما اثربخش هستیم. یعنی رویدادی که بخش خصوصی برگزار کند. قابلیت تقویم شدن داشته باشد که گردشگر برای سفر به همدان برنامهریزی کند. رویدادی باشد که تهرانیها را به همدان بکشاند. رویدادهای دولت ساخته متاسفانه ماندگاری ندارند. به عنوان مثال جشنواره منبت ملایر که شهریور سال قبل توسط بخش خصوصی برگزار شد ادامه دار است. چون بخش خصوصی و هنرمندان مزه تجاری این رویداد را چشیدند. گفتند ۴۰۰ میلیارد تومان منبت فروخته اند. پس در رویداد همدان ۲۰۱۸ نیز اصناف باید پای کار باشند. اگر هم نیایند این فرصت شهید شده است. چون رویداد همدان ۲۰۱۸ بی ضرر و تمام فایده است.