صدای میراث: اسماعیل یغمایی باستان شناسی که در چند روز گذشته ویدیوی زاری او بر محوطه باستانی و ثبت ملی شده ارجان بهبهان بارها در رسانهها و فضای مجازی منتشر شد، در نخستین گفتوگوی خود با روزنامه همشهری در مورد محوطه باستانی ارجان و ارزشهای باستانی این محوطه ثبت ملی شده کشور سخن گفت.
یغمایی در این گفتوگو با اعلام این که محوطه باستانی ارجان به طور کامل تخریب شده و دیگر امکان کاوش و نجات بخشی آن وجود ندارد دستگاههای دولتی در استان خوزستان همچون شهرداری، سازمان آب و فاضلاب و وزارت نفت را مقصر اصلی نابودی و محو کامل محوطه باستانی ارجان دانسته است.
او میگوید: «محوطه باستانی ارجان در دوران رضاخان به ثبت ملی رسید، اما در یک دهه اخیر بهشدت آسیب دیده و میتوان گفت تمامی لایههای باستانی آن با فعالیت لودرها ویران و زیرورو شدهاند. تا جایی که الان اگر یک باستانشناس در این محوطه باستانی کلنگ بزند، با لایههایی از سیمان و خردهآهن و قوطی کنسرو ماهی مواجه میشود نه آثار و نهشتههای فرهنگی.»
متن کامل گزارش نخستین گفتوگوی اسماعیل یغمایی باستانشناسی که کاوشهای باستانشناسی بسیاری در کارنامه کاری خود دارد، بدین شرح است:
«اسماعیل یغمایی در کارنامه باستانشناسی خود بیش از ۶۱حفاری باستانشناسی در محوطههای باستانی ایران از جمله در شهر سوخته، هفتتپه خوزستان، دشتستان برازجان، نوار مرزی ایران و عراق، کاخ ساسانی بیشاپور، کاخ هخامنشی بردک سیاه و سنگسیاه دشتستان داشت. او سال۱۳۴۶ پس از آنکه لیسانس باستانشناسی را از دانشکده باستانشناسی و هنر دانشگاه تهران دریافت کرد تا به امروز همین تخصص را ادامه داده است. اسماعیل یغمایی همان باستانشناسی است که ویدئوی زاری او بر محوطه باستانی ارجان خوزستان در چند روز گذشته منتشر شد و رسانهها و فضای مجازی را درنوردید. اسماعیل یغمایی تنها یک فصل کاوش در این محوطه باستانی خوزستان انجام داد و وقتی ۱۰سال قبل برای انجام فصل دوم کاوشها به محوطه باستانی و ثبت ملی شده ارجان (ارجان) خوزستان رفت با یک محوطه باستانی ویرانشده به دلیل کشیدن ۲ خط لوله نفت مواجه شد و چنان از خود بیخود شد که ضجههای آنروزش ویدئویی شد که ۳روز قبل منتشر و خبرساز شد.
اسماعیل یغمایی حالا درباره ویدئوی منتشرشده به همشهری میگوید: ۱۰ سال پیش که ۲ لوله انتقال نفت در این محوطه باستانی کشیدند و حالا هم میخواهند کنار آن لوله انتقال آب هم بگذارند.
یغمایی میگوید: محوطه باستانی ارجان در دوران رضاخان به ثبت ملی رسید، اما در یک دهه اخیر بهشدت آسیب دیده و میتوان گفت تمامی لایههای باستانی آن با فعالیت لودرها ویران و زیرورو شدهاند. تا جایی که الان اگر یک باستانشناس در این محوطه باستانی کلنگ بزند، با لایههایی از سیمان و خردهآهن و قوطی کنسرو ماهی مواجه میشود نه آثار و نهشتههای فرهنگی.
این باستانشناس درخصوص کاوشهای باستانشناختی صورتگرفته در محوطه باستانی و البته ویرانشده ارجان(ارجان) میگوید: تنها یک فصل کاوش باستانشناختی در محوطه ارجان انجام شد که آن هم به کشف یک آرامگاه مربوط به اواخر دوره عیلام و آغاز دوران هخامنشی منجر شد. تابوتی در این کاوش به دست آمده که یک حلقه قدرت زرین در آن بود. صدها دکمه طلا و آثار زرین دیگر و البته دسته نقره یک خنجر و جمجمه هم در این تابوت یافت شد، اما نگذاشتند کاوشهای دیگر انجام شود و بلافاصله دست به کار شدند و شروع به شستن محوطه به بهانه برداشت ماسه کردند. در حالی که رودخانه مارون مملو از ماسه تمیز بود، اما اصرار داشتند از دل این محوطه باستانی ماسه استخراج کنند و وقتی به آنها اعتراض کردیم که ماسه را از رودخانه تامین کنند، گفتند کیفیت ماسه ارجان چیز دیگری است. دلیل اصلی این اصرار البته استخراج آثار باستانی و آثار زرین از دل این محوطه و برداشت ماسه هم بهانه بود.
به گفته این باستانشناس، وقتی در دهه ۶۰ جرقه احداث سد مارون خورد که اصلا یک اشتباه بزرگ در سدسازی بود و جانمایی آن اصلا نباید در این منطقه میبود، یک لوله گذاشتند و آرامگاه آغاز دوره هخامنشی از دل محوطه تاریخی ارجان بیرون آمد. این کار را سازمان آب و برق خوزستان انجام داد و مرحوم باقر آیتاللهزاده شیرازی که آن زمان مدیر حفاظت آثار تاریخی بود ۲کارشناس به منطقه اعزام کرد که بررسیها را انجام بدهند و تیم باستانشناسی را برای انجام حفاری خبر کنند. کارشناسان البته با عجله رفتند و برگشتند و یکسری آثار را هم با خود به تهران آوردند، اما در همین رفت و برگشت، ۲ ظرف سیمین و زرین که کشف آنها ثبت شده بود، در مسیر بهبهان به اهواز یا در فرودگاه گم شد. هرچه گفتیم این آثار کجاست، هیچ نشانی از آنها نیافتیم.
اسماعیل یغمایی که بیشتر در محوطههای هخامنشی و عیلامی کار کرده است، به همشهری میگوید: محوطه باستانی ارجان روشنگر بخشی از تاریخ پایان دوره عیلامی و آغاز دوره هخامنشی بود که البته آثار دوره ساسانی تا دوره اسلامی را هم در خود جای داده بود. فصل اول کاوش محوطه انجام شد و وقتی برای آغاز فصل دوم کاوش رفتیم، با یک محوطه نابودشده مواجه شدیم که با لودر و گریدر به جانش افتاده بودند و تمام محوطه را از بین بردند. سازمان وقت آب و برق خوزستان این کار را انجام داد. البته پیشتر هم وزارت نفت با اقدام به لولهگذاری محوطه را تخریب کرده بود اما بیشترین تخریب توسط سازمان آب و برق خوزستان صورت گرفت.
این باستانشناس که در محوطه باستانی ارجان اقدام به کاوش باستانشناختی کرده است، به همشهری میگوید: هیچ راه نجاتی برای این محوطه باستانی که بیانگر نشانههای زوال دوره عیلامی و آغاز دوره هخامنشی در ایران بود، باقی نمانده است، چون با لودر و گریدر به جان محوطه افتادند و تمامی نشانههای تمدنی و تاریخی محوطه را نابود کردهاند. تمامی مدیران میراثفرهنگی از گذشته تاکنون هم در این جنایت علیه میراثفرهنگی مسئول هستند.
اسماعیل یغمایی در مورد آخرین وضعیت محوطه باستانی ارجان که گفته میشود ۵۰۰ هکتار وسعت دارد و تاریخ زوال دوره عیلام و آغاز هخامنشی را روایت میکند، میگوید: شهرداری بخشی از محوطه را پارک کودک کرده است و چرخ و فلک در آن کاشته و درختکاری کرده است، وزارت نفت و سازمان آب و برق خوزستان هم که لودر انداختند و لولهگذاری کردند و محوطه را نابود کردند. در تمام این مدت هم اداره حفاظت از آثار باستانی و پژوهشکده باستانشناسی در خواب بود و صدای ما هم به هیچ کجا نرسید. حالا هم دیگر کاوش نجاتبخشی در این محوطه که زمانی بسیار غنی بود، هیچ فایدهای ندارد. محوطه باستانی ارجان حالا دیگر نه یک محوطه باستانی ثبت ملی شده که یک زبالهدانی و محل تجمع معتادان است. من هم وقتی به این محوطه رفتم آنرا نشناختم و وقتی متوجه شدم اینجا همان محلی است که تلاش زیادی برای کاوش و نجات آن داشتم و حالا اینگونه از دست رفته است، از خود بیخود شدم و روی خاک افتادم و زار زار گریستم.