کارشناسان: غارت محوطه های تاریخی باید در رده امنیت ملی قرار بگیرد

پایگاه خبری صدای میراث: پنجمین نشست کنشگران میراث فرهنگی کارزار با موضوع «حفاری‌های غیرمجاز و غارت محوطه‌های تاریخی» در محل کافه کارزار تشکیل شد و حاضرین در این نشست به انتقاد از شیوه برخورد با حفاری های غیرمجاز و غارت محوطه های تاریخی و قاچاق اشیای تاریخی بصورت سازمان یافته و گروهی پرداختند.

این نشست با نمایش فیلم مستند «جیرفت؛ تمدن گمشده» به کارگردانی و تهیه کنندگی پژمان مظاهری پور آغاز شد و پس از پایان نمایش این مستند حاضرین به بحث و بررسی پیرامون چگونگی مقابله با حفاری های غیرمجاز و تخریب و قاچاق اشیای تاریخی پرداختند.

مستند جیرفت در دهه ۷۰ ساخته شد و به موضوع حفاری های شبانه روزی مردم منطقه پس از سیلاب جاری شده در جیرفت و شسته شدن خاک های سطحی از محوطه های باستانی و بیرون آمدن آثار چندین هزار ساله و چگونگی برخورد و مقابله مدیران محلی با حفاران غیرمجاز که بیشترشان از مردم محلی جیرفت بودند پرداخته است.

به گزارش صدای میراث، پس از نمایش مستند جیرفت، ساخته پژمان مظاهری پور، محمد مهاجری نژاد، باستان شناس و عمادالدین شیخ الحکمایی سندشناس مشهور ایرانی و همچنین محمد مهدی کلانتری، بنیانگذار پویش نجات بافت ها و بناهای تاریخی، سید هادی احمدی روئینی، مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی و محمد باریکانی، روزنامه نگار و مدیر مسئول پایگاه خبری صدای میراث به بحث و بررسی پدیده حفاری های غیرمجاز و تبعات این پدیده در محوطه های باستانی پرداختند.

وطن از یادمان رفته است

پژمان مظاهری پور دراین نشست با اعلام این که فیلمسازی مستند دشوار است گفت: وقتی می خواهید در حوزه های چالشی میراث فرهنگی فیلم بسازید به معنای ورود به یک مرحله استرس است چون مزاحم تلقی می شوید. درست مثل خبرنگاران حرفه ای که مزاحم هستند و باید حذف شوند.

او افزود: در موضوع مستند جیرفت، مدیرانی که آنزمان در مسئولیت بودند با مشکل مواجه بودند و می خواستند واقعا غارت جیرفت اتفاق نیفتد. این فیلم ۲۰ سال قبل ساخته شده و همانطور که همه چیز پیشرفت کرده است شیوه های قاچاق آثار تاریخی نیز پیشرفت کرده است و فضای مجازی نیز به آن ها کمک کرده است که بیشتر و پنهانی تر به تخریب محوطه های تاریخی بپردازند.

این مستندساز افزود: فراموش کرده ایم که یک وطن داریم و یادمان رفته است که ایران سرزمین ما است و به عنوان یک ایرانی حفظ داشته های فرهنگی کشور مهم باشد. ما با ایران آشنا نیستیم و دلسوز این وطن نیستیم و نسلی که طی چندین دهه کشور خود را نشناسد نتیجه اش همانی است که می بینیم. البته که نیروهایی هم هستند که می خواهند ایران نباشد و اسناد هویتی ایران را خارج می کنند.

این مستندساز با اشاره به فعالیت حفاران غیرمجاز در شبکه های مجازی اعلام کرد: پایین آوردن صفحات این افراد یک کلیک است برای مسئولین سایبری ایران ولی چرا این اتفاق نمی افتد؟

او همچنین با اشاره به دشواری های فیلمسازی مستند در حوزه میراث فرهنگی از تصمیم خود برای ساخت مستندی جدید در موضوع حفاری های غیرمجاز خبر داد و گفت: متاسفانه در روند تحقیقات برای ساخت این مستند به نام ها و اسامی رسیدم که از ساختن مستند منصرف شدم و واقعا حجالت کشیدم که چگونه می توانم مستندی در این موضوع تولید کنم.

محمد مهدی کلانتری، ایجاد کننده کمپین حفاظت از بافت ها و بناهای تاریخی نیز در این نشست اعلام کرد: افرادی که می خواهند ایران نباشد علاوه بر جنگ فیزیکی جنگ فرهنگی هم ایجاد می کنند و یک جریانی در حال نابود کردن فرهنگ ایران با قاچاق اشیای تاریخی و نابود کردن محوطه های تاریخی است. وقتی آثار ما از بین برود و در آینده مستنداتی از فرهنگ ایرانی نداشته باشیم عملا به بی وطنی خواهیم رسید. چون دیگر آن پشتوانه فرهنگی را نداریم.

حفاران غیرمجاز قربانی قاچاق اشیای تاریخی هستند  

محمد باریکانی، روزنامه نگار و مدیر پایگاه خبری صدای میراث نیز در این نشست با اعلام این که متاسفانه نگاه سطحی به موضوع مقابله با قاچاق اشیای تاریخی و حفاری غیرمجاز در کشور حاکم شده است گفت: وقتی یک دستگاهی برای بررسی پدیده حفاری غیرمجاز و قاچاق اشیای تاریخی نتواند از جامعه شناس ها، روانشناسان اجتماعی و آسیب شناس ها کمک بگیرد، نتیجه آن تقویت نگاه سطحی به پدیده حفاری غیرمجاز و قاچاق اشیای تاریخی است.

او افزود: در حوزه پروسه قاچاق اشیای تاریخی و حفاری های غیرمجاز با یک شبکه زیرزمینی مشاغل سیاه مواجه هستیم که ۹ شغل سیاه شامل حفاران، نسخه فروش‌ها، طلسم فروش ها، بروکرها، خریداران و … را در زیرمجموعه خود ایجاد کرده است.

مدیر مسئول صدای میراث افزود: حفاران غیرمجاز قربانیان پروسه قاچاق اشیای تاریخی هستند و نباید از آن ها هیولا ساخت. حفاران غیرمجاز آخرین رده در پروسه قاچاق اشیای تاریخی هستند که عمدتا افراد روستایی فاقد شغل و فقیر هستند که به عنوان کارگران روزمزد به کار گرفته می شوند و البته قربانیان واقعی در پروسه قاچاق اشیای تاریخی همین افراد هستند.

محمد باریکانی تاکید کرد: متاسفانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال های گذشته نتوانسته است نگاه آسیب شناسانه به موضوع حفاری های غیرمجاز داشته باشد و ابعاد جامعه شناختی و روان شناختی این پدیده را بررسی کند و متاسفانه به همین دلیل نگاه بسیار سطحی به موضوع حفاری و قاچاق اشیای تاریخی در کشور رواج یافته است.

این روزنامه نگار حوزه میراث فرهنگی با اعلام این که براساس آمار رسمی حدود ۲۵ هزار حفار غیرمجاز در کشور شناسایی شده است گفت: حفاران غیرمجاز البته به وجود حدود ۲ میلیون حفار غیرمجاز در سراسر کشور اشاره دارند که واقعا نیاز به بررسی های جامعه شناختی و آسیب شناسانه دارد. باید پرسید چرا نتوانسته ایم در روستاها و مناطق محروم کشور شغل ایجاد شود که روستایی ها و ساکنان مناطق محروم با بیل و کلنگ به عنوان کارگران روزانه به انهدام محوطه های باستانی و تاریخی برای سودجویان رده بالاتر در شبکه زیرزمینی قاچاق اشیای تاریخی بپردازند و اتفاقا خود قربانی این پروسه سیاه شوند؟

محمد باریکانی با اشاره به این که به نظر می رسد بازارهای قاچاق اشیای تاریخی ایران دچار تغییر شده است و از مقاصد سنتی به حوزه آسیای جنوب شرقی امتداد یافته است گفت: چینی ها نیز در حال تبدیل شدن به مقصد خرید و فروش اشیای تاریخی هستند و بازارهای مقصد اشیای تاریخی ایران از قطر و امارات و لندن به آسیای جنوب شرقی کشیده شده است.

وزارت میراث فرهنگی مسئول دستگیری حفاران غیرمجاز نیست

سیدهادی احمدی روئینی، مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی و مدیر فعلی پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایرانی در پاسخ به موارد مطرح شده از سوی مدیرمسئول پایگاه خبری صدای میراث گفت: خبرنگاران وظیفه اصلاح تصاویر را دارند و این که یقه یک نهاد بیچاره نظیر میراث فرهنگی که در شرایط فعلی واقعا مفلوک است را بگیرند، درست نیست. میراث فرهنگی همیشه یک نهاد مظلوم بوده و این اشتباه است که همه کاستی ها را از این نهاد انتظار داشته باشیم.

او گفت: انجام فعالیت اطلاعاتی اصلا وظیفه وزارت میراث فرهنگی نیست و در این کشور پشه پر بزند نهادهای اطلاعاتی مطلع هستند. اما این که چه چیزی اولویت باشد مهم است و موضوع حفاظت از میراث فرهنگی و مساله حفاری های غیرمجاز باید در رده امنیت ملی تعریف شود.

احمدی اعلام کرد: زمان شاه میراث فرهنگی سوءاستفاده اعتباربخشی به حاکمیت بوده و الان هم اولویت ندارد. بنابراین وظیفه خبرنگاران به عنوان نماینده مردم آن است که جای این اولویت ها را برای نهادهای اطلاعاتی و انتظامی و حاکمیت تغییر دهند.

او افزود: اینکه کسی در ۲۰ کیلومتری ما همین حالا دارد حفاری غیرمجاز می کند آن ها که باید بدانند می دانند و اگر امشب نفهمند فردا می فهمند. بنابراین میراث فرهنگی هیچ وقت مسئول این موضوع نیست. همانطور که وزارت بهداشت مسئول این که یک نفر در حال درست کردن سم است نیست. یا وزارت کار مسئول این که کسی دارد نقشه می کشد افرادی را بیکار کند نیست. این ها کارهای امنیت است. بنابراین باید ابتدا بفهمانیم که غارت محوطه های تاریخی و حفاری های غیرمجاز با موضوع امنیت ملی برابر است و آنوقت است که همه وظیفه خود را انجام می دهند.

احمدی گفت: تشکیل یگان حفاظت میراث فرهنگی اتفاقا پس از موضوع غارت جیرفت تبدیل به یک ارتش برای حفاظت از آثار تاریخی شد.

او افزود: یگان حفاظت میراث فرهنگی هم در قعر جدول یگان های حفاظتی کشور قرار دارد. یعنی این افراد به بیابان ها اعزام می شوند ولی امکانات و حتی بنزین برای تردد ندارند. بنابراین از رسانه ها درخواست داریم که نه تنها نیاز به یقه گیری نداریم که به افزایش شعور اجتماعی و فهماندن اولویت میراث فرهنگی به حاکمیت و مردم برای مطالبه گری بپردازیم.

مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی کشور افزود: چیزی به نام نقشه گنج درایران وجود ندارد و فقط در کارتن ها و هالیوود وجود دارد ولی نقشه های گنج که ترنول مالی بالایی دارد و هر شب خرید و فروش می شود را نهادهای امنیتی و اطلاعاتی می دانند که این نقشه ها کجا تولید و با چه شیوه هایی قدیمی سازی می شود و چگونه وارد چرخه می شود. ولی مساله این است که این نقشه ها زمانی یکسری نوشته های من درآوردی  داشتند و الکی بودند و الان آدرس هایی در آن ها وجود دارد که متاسفانه واقعی است.

آسیب شناسی پدیده حفاری های غیرمجاز ضروری است

محمد باریکانی، مدیرمسئول پایگاه خبری صدای میراث دراین نشست در واکنش به اظهارات سیدهادی احمدی رویینی، کارشناس میراث فرهنگی و کارشناس دادگستری اعلام کرد: هرگز نگفته ایم وزارت میراث فرهنگی متولی دستگیری حفاران غیرمجاز است. ولی جایی مانند پژوهشگاه میراث فرهنگی وظیفه دارد این پدیده را که به عنوان آسیب اجتماعی سال ها با عنوان حفار غیرمجاز روی آن سرپوش گذاشته شده و سرانجام مثل یک ویروس در تعداد معدودی از باستان شناس ها و نه همه آن ها و بدنه دولت افتاده است، آسیب شناسی می کرد.

این روزنامه نگار حوزه میراث فرهنگی و گردشگری تاکید کرد: مردم ایران اکنون نسبت به ارزش های میراث فرهنگی بسیار آگاه هستند و اگر آگاه نبودند برای تخریب بافت تاریخی یزد راهپیمایی نمی کردند و برای اجرای مترو بافت تاریخی شیراز مطالبه گری نمی کردند که در نهایت منجر به کاوش های علمی باستان شناختی شود. بنابراین مردم ایران به ارزش های میراث فرهنگی و آثار تاریخی خود آگاه هستند.

او افزود: این آگاهی هم با تلاش مدیران دلسوز وزارت میراث فرهنگی و رسانه های این حوزه طی سال ها افتاده است. مدیران دلسوز وزارتخانه ای که با تمام سختی ها و بی پولی ها و با وجود این که در پایین ترین رده حاکمیتی قرار دارند برای نگاهداشت آثار فرهنگی و تاریخی کشور تلاش کرده اند.

این روزنامه نگار حوزه میراث فرهنگی افزود: برغم قابل تحسین بودن تلاش های برخی مدیران و باستان شناسان دلسوز برای حفاظت از آثار تاریخی کشور، نمی توان از اقدام برخی معدود باستان شناسان و مسئولین میراث در کارشناسی اشیای تاریخی برای حفاران غیرمجاز و همکاری با قاچاقچیان اشیای تاریخی چشم پوشی کرد. چون در این شرایط دیگر نمی توان گفت باید با آن کارگر روزمزدی که در فلان روستا از شدت فقر و ناچاری برای تامین معاش خانواده اش بیل و کلنگ بر می دارد و به حفاری یک قبر کذایی می پردازد برخورد شود.

از قاضی شریف پرونده فرودگاه امام تا برکناری فرماندهان دلسوز یگان حفاظت میراث

مدیرمسئول پایگاه خبری صدای میراث با اشاره به پرونده انهدام باند قاچاق اشیای تاریخی در فرودگاه امام خمینی (ره) از قاضی این پرونده به عنوان یک قاضی شریف نام برد و گفت: قاضی پرونده فرودگاه امام خمینی (ره) از جمله قضات شریف کشور است که پرونده قاچاق اشیای تاریخی در فرودگاه امام خمینی (ره) را برغم تمام پیچیدگی ها و سختی هایی که داشت رسیدگی کرد و هنوز هم این پرونده را باز گذاشته است تا تحقیقات مرتبط درباره دلیل قیمت گذاری پایین اشیای کشف شده از سوی کارشناس وزارت میراث فرهنگی را کشف کند.

محمد باریکانی در ادامه با اشاره به تعداد حفاران غیرمجاز در ایران و فروشندگان آثار تاریخی در کشور از کارشناسی برخی مدیران وزارت میراث فرهنگی برای حفاران غیرمجاز انتقاد کرد و گفت: در هفته های گذشته فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی استان قزوین که با جدیت در برابر حفاران غیرمجاز ایستادگی کرده بود را به سفارش یکی از شخصیت های سیاسی برکنار کرده اند.

این روزنامه نگار حوزه میراث فرهنگی در ادامه با اعلام این که بهترین اقدام، آسیب شناسی اجتماعی پدیده حفاری غیرمجاز در ایران و همچنین تلاش برای همراه کردن برخی حفاران غیرمجاز کشور در حفظ آثار تاریخی ایران به جای تخریب محوطه های باستانی، مانند آنچه در حوزه حفاظت از محیط زیست در ایران و برخی کشورهای جهان رخ داد و شکارچیان غیرمجاز را به شکاندن سلاح شکاری خود و تبدیل شدن به محیط بانان حافظ طبیعت تبدیل کرد ارایه داد.

محمد مهدی کلانتری، بنیانگذار پویش نجات بافت ها و بناهای تاریخی کشور نیز در ادامه این نشست با اعلام این ضرب المثل ایرانی که «هر چه بگندد نمکش می زنند، وای به روزی که بگندد نمک» از مشارکت برخی مدیران وزارت میراث فرهنگی در موضوع حفاری های غیرمجاز گلایه کرد و گفت: حفاری های کاخ نیاوران توسط چه کسانی انجام شد؟ چرا وقتی خبرنگاران از وزیر سابق میراث فرهنگی پرسیدند ماجرای این حفاری ها چیست؟ گفت یکی از کارهای وزارت میراث فرهنگی دفینه یابی است. چه کسی گفته کار وزارت میرا ث فرهنگی دفینه یابی است؟

وجود حفاری های غیرمجاز سازمان یافته در کشور

عبدالرضا مهاجری نژاد از مدیران سابق وزارت میراث فرهنگی و باستان شناس نیز در نشست «بررسی وضعیت حفاری های غیرمجاز» گفت: یگان حفاظت میراثفرهنگی کشور بدون مطالعه تشکیل شد و بدون آن که آمار و اطلاعاتی از محوطه های باستانی و بافت ها و بناهای تاریخی داشته باشیم ۳ هزار نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی در دهه ۷۰ جذب کردیم. بدون آن که این نیروها آموزش دیده باشند و پست سازمانی داشته باشند. تعداد زیادی از این افراد بعدتر مدیرکل میراث فرهنگی در استان ها شدند. در گفت‌وگوی اخیر صدای میراث با معاون میراث فرهنگی کشور نیز اعلام کرده اند که یکهزار نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی نیز به جمع نیروها افزوده خواهند شد. در صورتی که در هر استان پیش از انقلاب در هر استان حدود ۱۰ نیروی ژاندارمری وجود داشت و این همه حفاری هم وجود نداشت.

او افزود: ناترازی که در وزارت میراث فرهنگی وجود دارد از همه حوزه های دیگر بیشتر است. چون ساختار وزارت میراث فرهنگی هیچوقت تخصصی نبود. بنابراین جالب است که ۳ هزار نیروی یگان حفاظت از نظر لجستیک هیچ امکاناتی ندارند و خیلی هایشان هم تغییر وضعیت شدند.

مهاجری نژاد گفت: بسیاری از نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور از دولت قبل از نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی هستند. موضوع دیگر این است که این نیروها کارکردهای انجمن های میراث فرهنگی را گرفتند و این انجمن ها که از بطن جامعه بودند و حساسیت بیشتری داشتند و فعالیت زیادی داشتند با جذب نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی به عنوان مدیر کل بی خاصیت شدند.

این باستان شناس افزود: ۱۹ هزار و ۷۲۷ محوطه و تپه و گورستان تاریخی ثبت ملی شده داریم. از این تعداد محوطه تاریخی یک تپه و محوطه به بنده نشان دهید که سالم باشد. دلیلش چیست؟ این یک فاجعه است و اتفاقات دیگری دارد می افتد. ۱۴ هزار و نهصد و ۵۶ بنای تاریخی ثبتی داریم که از این تعداد شاید ۱۰ درصد این ها طرح مرمتی ندارند و دارند در آن ها بنایی می  کنند. وقتی یک بنایی در اصفهان دارد مرمت می شود این بنا باید طرح مرمتی اش در شورا ارایه شود و در تهران تصویب شود و مرمت شود. دلیلش چیست؟ دلیلش آن است که مدیرانی دارند حکمرانی می کنند که در عرصه میراث فرهنگی هیچکدام این ها را نمی دانند. مدیر ارشد قوی مدیری است که معاونینی بگذارد که ساختار فنی را بیشتر از خودش بشناسد.

مدیر سابق وزارت میراث فرهنگی ادامه داد: مدیری داشتیم در قلعه حسن آباد سنندج که معاون میراث فرهنگی در یک برهه ای در سال های اخیر بدون مجوز دو متر حفاری بدون مجوز کرده است و گفته دارم پیگیردی می کنم در حالی که دارد لایه های تاریخی را از بین می برد و همان فرد شده مدیر یک پایگاه جهانی. مشکلات ما این است.

مهاجری نژاد گفت: همزمان با اتفاقات جیرفت در گالیکش کار می کردیم و بین گالیکش و شاهرود سه کیلومتر در سه کیلومتر یک کارگاه باستانی شیشه حفاری شده است. در جنگ جهانی اول و دوم مردم آلمان می رفتند داخل موزه ها اشیا را امانت می گرفتند تا پس از پایان جنگ اشیا را به موزه ها برگردانند ولی در ایران این موضوع متفاوت است.

او تاکید کرد: با دوره های متعدد وندالیسم تاریخی در ایران از دوره حمله اسکندر به ایران مواجه بوده ایم که ساختارها و تار وپود فرهنگی در ایران از بین رفته است.

این باستان شناس گفت: راهکار مقابله با وندالیسم دولتی و عمومی در حوزه میراث فرهنگی بازنگری در مجموعه قوانین و مقررات میراث فرهنگی از طریق طرح ها و لوایح است. تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی و برگزاری دوره های آموزشی برای یگان حفاظت میراث فرهنگی، نصب مدیران متخصص در صف و ستاد، آموزش های همگانی و ساخت مجموعه های مستند با هدف آشنایی مردم با حوزه میراث فرهنگی، ایجاد هماهنگی و ارتباط پایگاه های میراث فرهنگی با محیط زیست و منابع طبیعی، بازنگری در اعتبارات، تقویت ارتباط وزارت میراث فرهنگی با انجمن ها و ذی نفعان حوزه میراث فرهنگی و… از دیگر الزامات تغییر در حوزه میراث فرهنگی زبرای صیانت از آثار تاریخی است.