صدای میراث: رییس و نمایندگان و اعضای ایسکارسا (کمیته جهانی تحلیل مرمت و استحکامبخشی سازههای تاریخی) که زیرمجموعه ایکوموس جهانی(شورای جهانی بناها و محوطههای تاریخی) فعالیت میکنند پس از بازدید از آسیبهای وارد شده به بناهای تاریخی انتخاب شده در تهران به بازدید از آسیبهای وارد شده به آثار و بناهای تاریخی سمنان، دزفول، شوشتر، قزوین، اصفهان و شیراز رفتهاند و قرار است تا یکماه آینده پیشنهادات نهایی خود برای رفع آسیب های سازهای بناهای تاریخی را تقدیم ایران کنند.
اما هیات ایسکارسا از چه مجموعههایی بازدید خواهد کرد و جزییات آسیبهای وارد شده به بناها ی تاریخی ایران چیست و پیشنهادات آنها در مورد چه بناها و چه آسیبهایی به ایران ارایه میشود؟ سیدهادی احمدی مدیر دفتر حفظ و احیاء بناها، بافتها و محوطه های تاریخی – فرهنگی در دفتر معاونت میراث فرهنگی جزییات آسیبها و دیدارهای ایسکارسا از بناهای تاریخی را در اختیار صدای میراث قرار داده است.
از مسجد حاج رجبعلی موزه آسیبها، تا موزه ملی و کاخ صاحبقرانیه
موزه ملی ایران، مسجد حاج رجبعلی تهران و کاخ صاحبقرانیه نخستین بناهایی بود که هیات ایسکارسا از آنها بازدید کرد. مسجد حاج رجبعلی تهران را موزه آسیبها خواندهاند. هر نوع آسیبی که فکرش را کنید به این مسجد تاریخی تهران وارد شده است.
فشار توسعه، بارگذاری بیش از اندازه در اطراف مسجد، ساختوسازهای فراوان اطراف مسجد، قرار گرفتن بنا پایینتر از سطح زمین، کفسازی خیابان مجاور مسجد و رطوبت و هرچه که فکرش را کنید مسجد حاج رجبعلی را به موزه آسیبهای معماری تبدیل کرده است. تا آن اندازه که این مسجد خود یک کتاب درسی برای دانشجویان مرمت و معماری در تهران است.
هر آسیبی که در کتابهای درسی مرمت و معماری آمده است در مسجد حاج رجبعلی هم قابل مشاهده است. هیات ایسکارسا حالا این مسجد را بازدید کرده و قرار است پیشنهاد نهایی خود را برای مرمت و استحکام بخشی این مسجد تاریخی تا ماه آینده تقدیم ایران کند.
در مورد موزه ملی ایران نیز آنها تاکید کردهاند که این موزه نیاز به استحکام بخشی و مرمتهای جزیی در داخل بنا دارد و ویترینهای آثار هم مورد ایراد است. با این حال اعضای ایسکارسا برغم تاکید بر این آسیبها پیشنهاد نهایی خود را موکول به ماه آینده و بررسی جامع مسایل این موزه کردهاند.
مطالعات کاخ صاحبقرانیه هم در اختیار آنها قرار خواهد گرفت و برغم تاکیدی که آنها بر توان ماندگاری این بنای تاریخی در مجموعه نیاوران داشتند باز هم گزارشات مرمتی و حفاظتی بنا تقدیم شان شده است تا ماه آینده فرا برسد.
منار از محور خارج شده بسطام و نشست نامتوازن در مقبره علاءالدوله سمنانی
هیات ایسکارسا اما به سمنان هم رفته است. منار بسطام از محور خود خارج شده است. بنای مقبره علاءالدوله سمنانی هم به دلیل برداشتهای بی رویه آبهای زیرزمینی دچار نشستهای نامتوازن شده است و ترکهای بسیار عمیقی بر پیکره بنا وارد آمده است.
اعضای ایسکارسا تمامی این آسیبها را بررسی کردهاند و گفتهاند که پیشنهاداتشان را برای این دو اثر تاریخی ایران ماه آینده تحویل میدهند.
آنها اگرچه اظهارنظرهایی در مورد بناهای سمنان کردهاند اما هرگونه تصمیم گیری را منوط به بررسی دقیقتر و جمعبندی نهایی بررسیهای خود کردهاند.
دو بنای تاریخی مورد بازرسی ایسکارسا در سمنان هم ماه آینده پیشنهاد مرمت و استحکامبخشی از کمیته جهانی مرمت و استحکامبخشی سازههای تاریخی میگیرند.
گنبد لرزان مسجد جامع قزوین و نشست بنا در مسجد جامع همدان
اعضای ایسکارسا اما در قزوین به مسجد جامع آن شهر رفتهاند تا مشکل گنبد این مسجد را بررسی کنند. پیش از انقلاب کارهایی برای نگاهداری گنبد مسجد جامع قزوین کرده بودند و پس از آنها مرمتگران ایرانی برای ماندگار کردن این گنبد دست به کار شده بودند.
مشکل گنبد مسجد جامع قزوین متصل نبودن این گنبد به ایوان مسجد است. گنبد این مسجد تاریخی دارای مشکل است و کارشناسان ایرانی هم پیشتر نظر دادهاند که با نصب برخی سازهها بر گنبد فشار آنرا به زمین منتقل کنند تا گبند پایدار بماند.
ایسکارسا حالا تصمیم دارد با جمعبندی نظرات و اقداماتی که پیش از بازدید آنها بر گنبد مسجد تاریخی جامع قزوین انجام شده است نظر خود را تا ماه آینده به ایران ارسال میکنند.
مسجد جامع همدان هم دو مشکل اساسی دارد. نخست رطوبت شدید و دیگر نشست بنا که هر کدامشان برای نابودی یک اثر تاریخی کافی است. اعضای ایسکارسا بازدید از مسجد جامع همدان را نیز در دستور کار خود قرار داده است.
بخشهایی از فلکالافلاک در حال جدا شدن است
قلعه فلکالافلاک در خرم آباد مقصد بعدی هیات کارشناسی کمیته جهانی ایسکارسا است. فلکالافلاک مشکلات حفاظتی و مرمتی بسیاری دارد.
این قلعه بر تپهای ساخته شده که با خاک دستی ایجاد شده است و نشست حجم سنگین قلعه بر خاک دستی تپه مشکلات جدی برای فلکالافلاک ایجاد کرده است. تا آنجا که بخشهایی از این قلعه باستانی در حال جدا شدن از پیکره اصلی است.
از پلهای تاریخی لرستان و خوزستان تا بازدید از آسیبهای پل ۲ هزار ساله دزفول
اعضای ایسکارسا از پلهای تاریخی در مرز میان دو استان لرستان و خوزستان هم بازدید میکنند تا یکماه بعد پیشنهادات خود در مورد چگونگی استحکام بخشی و مرمت و حفاظت از این سازههای باستانی را تقدیم ایران کنند.
آنها البته پل باستانی دزفول را هم بررسی میکنند. یک پل تاریخی که دو هزار سال قدمت دارد به طرز غمانگیزی در حال تخریب است. این پل بر رود خروشان دز ساخته شده است و طغیان رودخانه طی دو هزاره آسیب زیادی به این سازه باستانی ایران وارد کرده است.
مسئولان ایرانی می خواهند بدانند که برای پل تاریخی دزفول چه باید کرد؟ ایسکارسا بزودی به آنها خواهد گفت که راه ماندگاری پل باستانی دزفول چیست؟
راهکار جدا نشدن یک قطعه از سازههای آبی شوشتر
هیات کمیته جهانی تحلیل مرمت سازههای تاریخی از سازههای ثبت جهانی شده آبی شوشتر هم بازدید میکنند. قطعهای از سازههای آبی شوشتر در حال جدا شدن از بنده اصلی است و وضعیت خطرناکی دارد.
سالها است که این قطعه در حال جدا شدن کارشناسان میراثفرهنگی و مرمت و استحکام بخشی سازههای تاریخی ایران را درگیر خود کرده است و حالا شاید پیشنهادات نهایی ایسکارسا بتواند راه چاره ای برای ماندگاری این قطعه از آبشارهای شوشتر بر بدنه اصلی سازه چند هزار ساله ارایه کنند.
قلعه فرانسویها در شوش؛ شکافهای عمیق و خطر تخریب مصالح باستانی
قلعه شوش مقصد بعدی هیات ایسکارسا است. فرانسویها هم قلعه شوش را مانند آنچه برای فلکالافلاک رخ داده است بر یک تپه با خاکدستی و بر یک تکه باستانی بنا کردهاند.آنها آجرهای کتیبهدار دوره عیلامی را نیز برای بنا کردن قلعه شوش به کار بردند. ترکهای عمیقی بر سازه قلعه فرانسویها در شوش افتاده است و اگر به پشت بام این قلعه رفته باشید از خطری که این قلعه تاریخی را با شکافها و ترک های عمیق بر بنا تهدید میکند مطلع میشوید.
قلعه شوش اما داستان پیچیدهای دارد. بنای قلعه کاملا با مصالح باستانی ساخته شده است که اگر آسیبی به بنا برسد بخشی از قطعههای باستانی به کار رفته در بنای قلعه را نیز نابود میکند. کارشناسان ایرانی هنوز به نتیجه واحد برای تعیین سرنوشت قلعه شوش نرسیدهاند. آنها میگویند اگر قلعه فرانسویها با مصالح باستانی بنا نشده بود شاید راهحلی برای آن یافت میشد. حالا این وظیفه ایسکارسا به عنوان کمیته جهانی تحلیل مرمت و استحکامبخشی سازههای تاریخی است که بگویند چه کاری میتوان برای رفع آسیب از قلعه فراننسویهای شوش انجام داد.
جلوگیری از فروپاشی قلعه دختر فیروزآباد و ترکهای عمیق بر جان کاخ ساسانی سروستان
هیات ایسکارسا از خوزستان که خارج شوند به استان فارس و به قلعه دختر فیروزآباد که به تازگی در پرونده محور ساسانی فارس به ثبت جهانی رسیده است میروند. قلعه دختر فیروزآباد هم مشکلات سازهای بسیار دارد و برغم آن که ۵۰ سال است روی آن کار شده حالا این قلعه نیاز به تثبیت دیوارهها پیدا کرده است. ۵۰ سال پیش کارشناسان ایتالیایی آمدند و دور قلعه دختر را کمربند کابلی کشیدند تا دیوارهای قلعه را نگاه داشتند. اما در زلزلههای چند سال گذشته بخشهایی از قلعه فروریخته و حالا هم دیواره های قلعه در معرض آسیب است. قلعه دختر فیروزآباد یکی از مهمترین آثار تاریخی دوره ساسانی است و حتی برخی معتقدند که قدمتاش به دوره اشکانی هم میرسد. اینجا وظیفه ایسکارسا سنگینتر است و باید پیشنهادی تقدیم ایران کند تا از ریختن دیواره های قلعه دختر جلوگیری شود.
کاخ ساسانی و اوایل دوره اسلامی سروستان در فارس هم مقصد بعدی ایسکارسا است. گنبد این کاخ فرریخته وترکهای عمیق بر جان کاخ نشسته است. کاخ ساسانی سروستان از آخرین بناهایی است که به سبک ساسانی ساخته شده و از اهمیت بالایی در معماری آن دوره برخوردار است. ایسکارسا پیشنهاد خود در مورد برطرف شدن آسیبهای این قلعه و ماندگاری آنرا ماه آینده با مسئولان میراث فرهنگی ایران در میان خواهد گذاشت.
فرونشت زمین در اصفهان و پایش دقیق قطع و وصل آب زاینده رود بر پلهای تاریخی
اصفهان آخرین مقصد هیات کمیته جهانی تحلیل مرمت و استحکام بخشی سازههای تاریخی است که زیر نظر ایکوموس جهان فعالیت میکند و تاکنون بناهای زیادی را در گوشه و کنار جهان ماندگار کرده است. اعضای هیات به اصفهان میروند خطر فرونشستهای پی در پی زمین را به دلیل بحران آب و کاهش شدید منابع آب زیرزمینی بر آثار تاریخی این شهر بررسی میکنند.
اصفهان نقطه ای است که نیاز فوری ایران برای داشتن ابزارهای دقیق پایش فرونشست زمین بر آثار تاریخی احساس شده است. پایش دقیق وضعیت پلهای تاریخی شهر با توجه به قطع و وصل جریان آب زایندهرود و تاثیر روانسازی و قطع آب در زایندهرود میتواند کارشناسان ایرانی را به موقع از کوچکترین آسیب بر پلهای تاریخی مطلع کند.
آسیبهای جزیی موجود بر گنبدهای مسجد شیخ لطفالله و مسجد امام اصفهان با وجود سالها کار مرمتی بر این گنبدها که همچنان ادامه دارد موضوع دیگری است که مورد بررسی هیات ایسکارسا قرار میگیرد.
بررسی سالانه بناهای تاریخی ایران توسط کمیته جهانی ایسکارسا
اما کارشناسان ایسکارسا بر چه اساس پیشنهادات نهایی خود را تا ماه آینده در اختیار ایران میگذارند؟
سید هادی احمدی مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها، بافتها و محوطه های تاریخی به صدای میراث میگوید: اطلاعات کامل پلانها، مطالعات خاک و پیشنهادات مشاوران تمامی آثار مورد بازدید در اختیار هیات ایسکارسا قرار میگیرد و آنها با توجه به مشاهدات میدانی خود از بناهای تاریخی انتخاب شده پیشنهادات و نظرات تخصصی و کاربردی خود را به ایران ارسال میکنند.
او میگوید: این هیات پیشنهادات نهایی خود را منوط به همفکری با همه اعضای حاضر در هیات و بررسیهای تخصصی کرده است.
به گفته مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بافتها، بناها و محوطههای تاریخی، ماه آینده مقالات ارایه شده در همایش بینالمللی مرمت و استحکامبخشی سازههای تاریخی ایران به همراه پیشنهادات نهایی هیات ایسکارسا در کتابی که با حمایت کانون اتومبیلرانی و جهانگردی ایران منتشر میشود در اختیار کارشناسان قرار داده میشود تا آنها نیز از پیشنهادات کاربردی ایسکارسا مطلع شوند.
به گفته او، هیات ایسکارسا تاکنون هر اقدامی که برای بناهای تاریخی ایران انجام داده است رایگان بوده و اعضای ایسکارسا قول دادهاند به عنوان مشاور عالی برخی پروژههای مرمتی و استحکام بخشی بناهای تاریخی همکاری خود را با ایران ادامه بدهند.
او اعلام کرد: پس از انتشار بیانیه مشترک تهران از سوی ایسکارسا و سازمان میراثفرهنگی قرار است که بازدیدهای سالانه ایسکارسا از بناهای تاریخی ایران انجام شود و پیشنهادات آنها در مرمت و استحکام بخشی بناهای تاریخی کشور ارایه شود.
