صدای میراث: دوازده سال از زمانی که ایران توانست پرونده «فنون سنتی دریانوردی، صیادی و لنجسازی خلیج فارس» را به عنوان هنرصنعتی مختص ایرانیان در فهرست میراث ناملموس سازمان جهانی یونسکو به ثبت رساند میگذرد. در این میان یک سوال همچنان به قوت خود باقیست؛ ماحصل این فرصت یگانه که در جهت زنده نگه داشتن سنت ایرانیان دریانورد در فهرست جهانی یونسکو بوده چه خواهد بود و چه نتایجی داشته است؟
جرقه اولین کاری که به ساخت و احیای بوم ایرانی (کشتی بادبانی) منتهی شد از نوشته شدن یک کتاب با یک پیشنهاد شروع شد. علی پارسا، فارغالتحصیل دهه چهل خورشیدی از دانشگاه شریف، سالها برحسب علاقه شخصی در تمام جهان دریانوردی کرده بود و در همین مسیر ده سال پیش اقدام به نوشتن کتاب پژوهشی درباره دریانوردی سنتی و باستانی ایرانیان در خلیج فارس کرد. نتیجه این پژوهش کتابی شد به نام «بادبان های جنوب» و پنج سال پیش، دو دوست جوان علی پارسا که آنها هم مهندس و درس خوانده دانشگاه شریف بودند و فارغالتحصیل دهه هشتاد تصمیم میگیرند پیشنهاد مهندس پارسا را برای ساخت یک نمونه کشتی بادبانی بعد از نیم قرن فترت دریانوردی سنتی در جنوب ایران محقق کنند. مهندس «سعید انورینژاد» به عنوان مجری و مدیر این پروژه از بهار سال ۱۳۹۸ آستین بالا میزند تا این رویا محقق شود.
پروژه ساخت کشتی بادبانی «بوم بابو»، کشتی تاریخی که در یک روند مطالعاتی، کار احیاء و بازآفرینی آن طی یکسال به پایان رسید. اما آن طور که محمد مقدم، فیلمساز میگوید، با وجود گذشت چندسال از بهرهبرداری، هنوز به عنوان یک شی تزئینی در سواحل جنوب ایران از بندر کنگ تا قشم جابهجا میشود، چشم به راه وعدههای دولتی داده و محقق نشده است.
به گفته مقدم، «نقشه راه احیای این کشتی، مقداری سند بصری خاطرات شفاهی و مکتوب دریانوردان سال خورده بندر کنگ بود، که با جمعآوری اشیاء و خرده جهاز باقی مانده از کشتیهای بادبانی که در گوشه انبار خانههای پیرمردان دریانورد بازنشسته کنگی مانده بود و همه آنچه خاطره و تجربه بود که از نسیان روزگار که از سر آنها برون نشده بود، ساخته شد. شاخصترین آنها ناخدا «عبدالرحمن بابو» که قدیمیترین بازمانده از دریامردان جنوب است که غریب شصت سال از زادگاهش کنگ به شرق آفریقا و هند بادبان کشیده است. دریانوردی ۹۰ ساله، گنجینهای دقیق، شفاهی و مکتوب از فرهنگ و سنت کهن دریانوردی در پهنه اقیانوسها! به مدد مردانی از این نسل درآمیخته با شور و انگیزه جوانترها بود که بوم بادبانی بعد از نیم قرن در سواحل جنوب ایران به چشم آمد. ازپی یافتن بومی نیمه مخروبه تا بازسازی و احیای آن به عنوان بوم بابو که اکنون آماده بادبان کشیدن بر فراز امواج خلیج فارس است».
«بومبابو» از زمان ساخت تا به امروز توانسته چند سفر دریایی برنامهریزی شده داشته باشد. اما به گفته این کارگردان، حتی این سفرها نیز نتوانسته چنین پروژه بزرگی را در سطح ملی مطرح کند. محمد مقدم فیلمساز میگوید: «درحال حاضر با وجود هزینههای بالایی که برای احیای این کشتی بادبانی شد، هیچ ایده یا برنامه ای برای استفاده از ظرفیت بوجود آمده آن دیده نمیشود. گاه اگر با هماهنگی دستگاههای دولتی، برنامهای برای «بومبابو» طراحی شود، بیشتر جنبه تشریفاتی دارد. این در حالیست که فلسفه وجودی ساخت چنین کشتیای، توسعه فرهنگ دریایی نیاکان ما خصوصا در حاشیه خلیج فارس بوده است.»
پروژه احیای کشتی بادبانی بوم بابو، حرکتی مردمی و غیردولتی برای زنده کردن سنت لنجسازی و دریانوردی پهنه وسیع آبهای خلیجفارس و دریای عمان است؛ موضوعی که براساس سند برنامه ششم توسعه، راه برون رفت اقتصاد کشور از شرایط تحریم و استفاده از پتانسیل بالای اقتصاد دریامحور به شمار میرود با این همه پس از گذشت چند سال، هیچ خبری از نتایج اجرای این طرح ملی منتشر نشده و به نظر میرسد کشتی بادبانی بوم بابو نیز همچون دیگر طرحهای دولتی حوزه گردشگری دریایی، بیسرانجام رها شده است.
مقدم با اشاره به مستندی که از مراحل ساخت بوم بابو تهیه کرده، میگوید: «فیلم در مراحل نهایی است و احتمالا تا پایان امسال توسط تهیه کننده اکران شود. آن موقع که این مستند را میساختیم باور داشتیم که بوم بابو خود به شناسنامه کنگ و تاریخ دریانوردی ایرانیان بدل میشود، اما امروز با شرایطی که این کشتی پیدا کرده باید گفت که این مستند، اهمیت دیگری یافته چرا که به عنوان یک سند تصویری از تاریخچه دریانوردی ایرانیان قابلیت ارائه جهانی دارد.»
او که بهار سال ۱۳۹۸ و چند ماه پس آغاز مطالعات ساخت کشتی، پروژه مستند بلند خود را آغاز کرده میگوید: «تاریخچه دریانوردی ایرانیان نیازمند احیاء و بازآفرینی است. چرا که هماکنون بسیاری از نشانههای آن در حال ویرانی و فراموشی است. کشتیسازی خلیجفارس یکی از مهمترین نشانهها و توانمندیهای ایرانیان بود که امروز کمتر نشانی از آن میتوان سراغ گرفت. پروژه احیای کشتی بادبانی بوم بابو اگر نگویم مهمترین، لااقل یکی از مهمترین پروژههایی بود که در زمان طرح، میتوانست زمینهساز رونق میراث دریایی کشور شود و در گام بعدی، گردشگری دریایی ایران در خلیجفارس را دستخوش تغییر هویتی کند.»
به گفته محمد مقدم، مستند بوم بابو ادای احترامی به دریانوردان قدیم ایران است که با ساخت شناورها، قایقها، بلمها و بومها، ایران را به یکی از محورهای تجارت دریایی جهان بدل کردند که آوازهای به قدمت جاده ابریشم دریایی دارد.
