مریم جلیلوند/
تاکسی درحال حرکت از ماکو به مرز بازرگان است. کوه سپید آرارات در هر پیچ جاده پیداست و کامیون‌ها به آرامی در مسیر مرز بازرگان در حرکت‌اند. ناگهان سمند مشکی با سرعت نور ماشین های جاده را پشت سر می گذارد و در مقابل چشم ها دود می شود. راننده که نگاهش را به جاده دوخته و با همان سرعت مشخص درحال حرکت است به سمند مشکی که حالا دیگر اثری از آن در جاده پیدا نیست، اشاره می کند و به زبان ترکی می گوید:«اینسان قاچاقچی‌لاری» (قاچاقچیان انسان) هستند.
روزانه بیش از ۶ خودرو با بالاآوردن کمک فنرهای خود نزدیک به ۷ نفر را در صندوق عقب جای می دهند و پا به گاز جاده های مرزی ماکو و بازرگان را در می‌نوردند. قاچاقچیانی که حالا تبدیل به میلیاردهای شهر شده اند و با هر جابجایی بیش از ۵۰ هزار دلار به جیب می زنند.
افرادی که ماکو را دروازه اروپا می دانند و توسط قاچاقچیان انسان، قاچاق می شوند بیشتر شامل اتباع افغانستان، پاکستان، بنگلادش و برخی کشورهای آفریقایی می شوند. افرادی که جان خود را در صندوق عقب خودروهای ایرانی می چپانند و در رویای زندگی بهتر، سرنوشتی نامعلوم را استارت می زنند و با سرعت ۱۸۰ کیلومتر در ساعت راهی مرزهای کوهستانی بازرگان می شوند. اگر شانس یار باشد مرز ایران و ترکیه را رد می کنند و اگر به پُست قاچاقچی نااهل بیافتند به جای عبور از مرز و رسیدن به خاک ترکیه با هزار آزار و اذیت، از دشت های چالدران سردر می آورند.
ماکو اما در سال ۹۲ با هدف زنده کردن یک منطقه مرده تجاری تبدیل به منطقه آزاد شد تا با توسعه زیرساخت ها و سهولت تجارت کالا از مجاری قانونی و گمرکی، سود حاصل از تبدیل شهر مرزی به منطقه آزاد را در زندگی مردم ماکو روانه کند. حالا ۵ سال است که ماکو به جرگه دیگر مناطق آزاد کشور پیوسته بدون آنکه تاثیر اقتصادی آن در زندگی مردم تاثیر چندانی بگذارد. هر چند بسیاری از اهالی ماکو معتقدند، پیش از آنکه شرایط اقتصادی کشور دچار بحران شود و نرخ دلار به طرز افسارگسیخته ای افزایش پیدا کند و سیاست های دولت مانع از ورود و خروج کالا شوند وضع معیشتی مردم بسیار بهتر بود. اما حالا بسیاری از مردم که با موانع متعدد در ورود کالا مواجه هستند تمایل بیشتری به سمت قاچاق انسان پیدا کرده اند به طوری که در هر پنج خانواده در ماکو حداقل ۲ نفر مشغول قاچاق انسان هستند.
اعتیاد زنان و تکدی گری کودکان بزرگترین چالش ماکو
از قاچاق انسان که حالا تعداد زیادی از اعضای خانواده ها را درگیر خود کرده، اجاره کودکان متکدی از شهرهای اطراف و اعتیاد دو معضل جدی این شهر محسوب می شود. یکی از اعضای شورای شهر ماکو در گفت و گوی اختصاصی که با صدای میراث داشت از مرکز بزرگ مواد فروشی و حجم انبوهی از زنان سرپرست خانوار در روستاهای ماکو می گوید. این درحالی است که سه روستای یاریم تپه، خرمن یری و تخته دوزی ماکو از جمله مناطقی هستند که اعتیاد زنان در آن بیداد می کند.
یکی از زنان روستای کشمش تپه در گفت و گو با صدای میراث از نبود امکانات و وام روستایی به زنان سرپرست خانوار می گوید. او معتقد است با اینکه جلسه توانمندسازی زنان روستاهای ماکو در ارومیه برگزار شد اما هنوز هیچ مشکلی از زنان سرپرست خانوار که تعداد آنها در روستاهای اطراف ماکو بسیار زیاد است حل نکرده و آنها همچنان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند. در شهر ماکو نیز اجاره کودکار کار و متکدیان از جمله چالش هایی است که چندین بار پای فرماندار را برای حل آن به میان کشیده است. البته در میان برخی اظهار نظرها مطرح می شود که اجاره متکدیان از دیگر شهرها و آوردن آنها به ماکو برای تکدی گری صرفا برای تخریب وجهه شهر ماکوست. چراکه این منطقه دروازه اروپا به حساب می آید و گردشگران از این مسیر از شرق به غرب تردد می کنند.
گردشگری راهی برای نجات ماکو
ماکو را دروازه اروپا می گویند، منطقه‌ای که قدیمی‌ترین مرز ایران (بازرگان) را با یکصدسال قدمت در خود جای داده است. مردم ماکو می‌گویند، پیش از آنکه شهر تبدیل به منطقه آزاد شود تقریبا نقطه کور ایران به حساب می‌آمد اما حالا وضع کمی بهتر شده است.
«غلامرضا سلیمانی» مدیرعامل منطقه آزاد ماکو که به تازگی بر این سمت نشسته است تاکید ویژه ای بر رونق گردشگری در ماکو دارد. او معتقد است، ماکو نقطه امن سرمایه‌گذاری است و از ۵ محور لازم برای توسعه برخوردار است. چرا که این منطقه به لحاظ ترانزیت و لجستیک، طبیعت بکر و آثار تاریخی منحصربه فرد و میراث ناملموس متنوع در منطقه این قابلیت را دارد تا در شاخه‌های مختلف گردشگری رشد چشمگیری داشته باشد.
با توجه به ساختار جوان منطقه آزاد ماکو اما برنامه‌ریزی‌ها براساس گفته‌های سلیمانی به گونه‌ای انجام شده تا با به کارگیری نیروی انسانی، تولید ارزان و سرمایه‌گذاری به سمت توسعه منطقه هوشمند و سبز هدایت شود.
زیرساخت‌های گردشگری اکنون در حال شکل‌گیری است و ظرفیت‌ها برای بهره‌برداری درست آماده است. اما باید دید در چند سال آینده ماکو تا چه اندازه می‌تواند با استفاده از ظرفیت گردشگری مردم منطقه را به آمار مثبت اشتغال امیدوار کند و مردم این منطقه منطقه با توسعه زیرساخت‌ها چه اندازه از درآمدهای گردشگری منتفع می شوند؟
