صدای میراث: آشوراده مهمترین ذخیره‌گاه زنتیکی گیاهان و حیات وحش ایران در همسایگی خلیج گرگان است که همچنان سرسبز و متروک از تخریب های شدت یافته زیست محیطی در سال های اخیر در امان مانده است. ماجرای واگذاری آشوراده برای بهره برداری اقتصادی اما از دو دهه قبل محل مناقشه هواداران محیط زیست با دولت ها بود.
این مناقشه تا همین یکسال پیش که معصومه ابتکار سکاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران تفاهمنامه واگذاری آشوراده به سرمایه گذاران گردشگری را با سازمان میراث فرهنگی به ریاست مسعود سلطانی فر منعقد کرد، ادامه یافت و تاکنون نیز ادامه دارد.
آشوراده مهمترین زیستگاه گیاهی و جانوری ایران است که با دارا بودن گونه های مهم گیاهی و جانوری کشور به عضویت فهرست ذخیره گاه های زیست کره سازمان جهانی حفاظت از طبیعت ( (IUCN درآمد.
داستان آشوراده اکنون تبدیل به ماجرایی پیچیده شده است. ماجرایی که یکسوی آن هواداران محیط زیست هستند که رفتارهای غیرکارشناسی با آشوراده را تاب نمی آورند و یکسوی دیگر آن مسئولین دولتی هستند که هرگاه موضوع واگذاری این جزیره بکر و دست نخورده را مطرح کردند با انتقادهای تند هوادارن محیط زیست مواجه شدند و سوی دیگر آن سرمایه گذرانی هستند که بدون اطلاع از کم و کیف فعالیت در مناطق زیست محیطی و حفاظت شده کشور چشم طمع به زمین های بکر آشوراده دوخته اند.
تا اینجای کار فعالان و هواداران تند و دوآتشه در ماجرای آشوراده موفق بوده اند. آن ها مقابل هر نوع تلاش برای واگذاری این جزیره را از همان دو دهه قبل سد کرده اند. با این حال تصمیم دولت اعلام شده است، آشوراده باید واگذار شود و توافقات واگذاری این جزیره مهم و استراتژیک زیست محیطی ایران نیز با سازمان میراث فرهنگی بسته شد. اما تا به امروز نامی از سرمایه گذار بخش خصوصی که گفته می شد تنها متقاضی مطرح واگذاری آشوراده برای اجرای طرح گردشگری در این جزیره است به میان نیامده است.
ما چرا مخالفیم؟
توجیه مخالفان و موافقان جزیزه آشوراده در منافشه بر سر این جزیره چیست و واگذاری آشوراده چه تبعات مثبت و منفی برای مهمترین تکه زیست محیطی امن و دست نخورده طبیعت ایران دارد؟
«دکتر اسماعیل کهرم» متخصص محیط زیست، چهره نام آشنای محیط زیست ایران و مشاور سابق سازمان حفاظت از محیط زیست در دوران مدیریت معصومه ابتکار از مخالفان جدی واگذاری آشوراده است. او با اشاره به داستان ادامه دار واگذاری آشوراده از سالهای پیش تا به امروز می گوید: حدود پنج سال پیش تعدادی از سرمایه داران بخش خصوصی روی آشوراده دست گذاشته بودند تا این منطقه مهم زیست محیطی کشور را تبدیل به قطب صنعتی کنند اما بخت با آشوراده و هواداران یار شد و دولت روحانی سرکار آمد.
با انتخاب معصومه ابتکار به ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست نیز واگذاری آشوراده به سرمایه داران بخش خصوصی برای تبدیل به قطب صنعتی متوقف شد.
مشاور سابق سازمان حفاظت از محیط زیست اما با اشاره به وسعت ۶۸ هزار هکتاری آشوراده گفت: آشوراده دروازه ورودی تالاب میانکاله است و درصورت اجرای طرح گردشگری در این جزیره سرریز گردشگران آشوراده به تالاب میانکاله ورود می کند و این مهمترین نگرانی مخالفان واگذاری آشوراده است.
به گفته کهرم، آشوراده نخستین و مهمترین پارک ملی کشور، پناهگاه حیات وحش، منطقه حفاظت شده و یک اثر ملی و جهانی است. این کارشناس محیط زیست و حیات وحش به بازدید کارشناسان محیط زیست بین المللی از آشوراده اشاره کرد و گفت: درحال حاضر مردم جزیره آشوراده به شغل صیادی مشغول هستند و یک ایستگاه بزرگ شیلات و ماهی های خاویاری در آشوراده وجود دارد که نقش زیادی در تعیین معیشت ساکنان بومی آشوراده دارد.
موافقان چه می گویند؟
«سعید شیرکوند» معاون سابق معاونت سرمایه گذاری سازمان میراث فرهنگی از موافقان جدی طرح واگذاری آشوراده برای اجرای طرح گردشگری بود. او همان زمان و بلافاصله پس از فاش شدن تفاهم نامه واگذاری جزیره آشوراده به خبرنگاران گفت طرح گردشگری در آشوراده کمک بزرگی به ساماندهی این جزیره و تامین معیشت ساکنان آشوراده است.
او همان زمان گفت: تفاهم نامه واگذاری آشوراده به درخواست سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده است.
با این حال ساکنان بومی جزیره آشوراده حرف هایی متفاوت تر از آنچه که مخالفان و موافقان واگذاری آشوراده مطرح کردند دارند.
آشوراده از نگاه ساکنان بومی
سعادتی یکی از بومیان جزیره آشوراده که سالهاست در این جزیره زندگی کرده است و آشنا به زیست بوم جزیره است می گوید: آشوراده تحمل حجم بالای گردشگر را ندارد.
او به فقدان برنامه ریزی جامع برای سامان دادن به وضعیت جزیره آشوراده اشاره می کند و می گوید: سازمان حفاظت از محیط زیست نه این جزیره را آباد می کند نه آن را حتی از وضعیت کنونی بیرون می آورد.
به گفته سعادتی،مهمترین مشکل در جزیره آشوراده آلودگی بالای آب جزیره به دلیل لایروبی نکردن مسیر از سالهای گذشته است.
او به مسدود شدن مسیر ورودی آب دریای خزر به خلیج گرگان به دلیل شدت گل و لای موجود در مسیر آب اشاره کرد و گفت: به دلیل پسروی آب به سمت خزر و انباشت بسیار زیاد گل و لای در مسیر حرکت آب به سمت آشوراده سطح زمین افزایش پیدا کرده و اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند باید فاتحه آشوراده را و تالاب میانکاله را خواند.
او همچنین از تصمیمات مقطعی برای رساندن آب به آشوراده انتقاد کرد و گفت:وضعیت به گونه ای است که حتی قایق های موتوری به دلیل انباشت گل و لای قادر به تردد در خلیج گرگان حالا عمق آن به دو متر هم نمی رسد نیستند.
بومیان آشوراده از ضرورت وجود یک برنامه جامع ملی و حتی بین المللی برای حفاظت از آشوراده سخن می گویند. با این حال دستگاه های کشور هر یک در جستجوی سهم خود از جزیره آشوراده به اجرای طرح ها و برنامه های ویژه بدون انجام مطالعات دقیق کارشناسی بسنده کرده اند. اقدامی که نه تنها صدای اعتراض ساکنان آشوراده را بلند کرده است که حتی تبدیل به رقابتی حذفی میان دستگاه ها برای پیروزی نهایی در مسابقه بهره برداری از جزیره آشوراده هستند.
در این مسابقه بی‌فرجام برای تصاحب آشوراده اما گروهی از کارشناسان طرحی را پیشنهاد دادند که در غوغای واگذاری آشوراده شنیده نشده است.
این گروه از کارشناسان بر بازگردان آشوراده به هویت سالیان دور خود اشاره می کنند. طرح آنها احیاء اسکله تاریخی آشوراده، احیاء شیوه زندگی مردمان گذشته در این گنجینه زیست محیطی ایران و بازگرداندن این جزیره به همان شیوه زیست سالیان دور که زندگی در آن همخوان با طبیعت آشوراده است.
