روستای تاریخی ابیانه در نزدیکی نطنز از مدتها پیش برای ثبت در فهرستجهانی یونسکو در نظر گرفته شده است. این روستا در دامنه کوه کرکس قرار دارد و از خاک سرخ تشکیل شده است. ابیانه از چنان جایگاه در خارج از ایران برخوردار است که گردشگران خارجی پیش از سفر به ایران بازدید از آنرا در فهرست مکانهای دیدنی ایران قرار میدهند. نقطهای که باید حتما از آن دیدار کنند.
به گزارش صدای میراث، خبرنگار خبرگزاری پارس که خردادماه سال ۵۶ به این روستا سفر کرد، در مورد ابیانه نوشت: «روستاى ابیانه با خاک سرخ رنگ و موقعیت طبیعى، از هر جهت قابل توجه است. این روستا داراى مسجدى است با محراب چوبى منحصر به فرد، متعلق به قرن پنجم هجرى قمرى و شبستانى با در کوتاه که به غارهاى سنگى ماقبل تاریخ شباهت دارد و در داخل آن چند کتیبه تاریخى به چشم میخورد. بنا به اظهارنظر کارشناسان آثار باستانى، صحن و ستون بندى چوبى مسجد ابیانه به سبک دوران مغول ساخته شده است و در کنار مسجد امامزادهاى قرار دارد. از مهمترین خصوصیات این روستا وجود دبیرستانى مختلط است که از قدیمىترین دبیرستانهاى مختلط در ایران به شمار میرود و دختران با لباسهاى دوران صفویه و پسران با لباسهاى محلى در کلاسهاى درس این دبیرستان حضور مییابند… جمعیت روستاى ابیانه دو هزار و صدوهشتاد و یک “۲۱۸۱” نفر است که از این تعداد ۱۰۸۴ نفر مرد و ۱۰۹۷ نفر زن هستند و حدود ۴۸۵ خانوار در این روستا زندگى میکنند.» خواندن این گزارش از خبرنگار خبرگزاری پارس در سال ۱۳۵۶ مشخص میکند که آنزمان، ابیانه دارای دبیرستان بود. اتفاقی که در بسیاری از روستاهای ایران رخ نداده بود و دانشآموزان برای ادامه تحصیل در مقاطع راهنمایی و دبیرستان نیازمند رفتن به شهرها بودند.
۹۰ سال آموزش در ابیانه
علیاکبر ارشدی ابیانه در بررسی نهاد آموزشوپرورش در ابیانه نوشت که نهاد آموزشوپرورش در این روستا، از حدود یک قرن پیش به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم جریان داشت. حدود ۹۰ سال است که آموزش در ابیانه درقالب مکتبخانه، دبستان، راهنمایی و دبیرستان شکل گرفت. ابیانه در گذشته دارای سه مکتبخانه رسمی بود. یکی در محل پل بود که به همت «عباس خوانسارى» و برخی والدین درخانه متروکه و انبار هیزم «حاجى عظیم» که محل سکونت خانواده خوانساری بود ایجاد شد و مکتبدار آن نیز «ملامهدی خوانساری» شد. اجداد این خانواده بیش از ۲۴۰ سال پیش و اوایل سلطنت قاجار از خوانسار به ابیانه نقل مکان کردند. آنها اهل علم، دین و هنرهای ظریفه بودند و بیشتر هنرشان در خوشنویسی و قاشقتراشى خلاصه میشد. این مکتبخانه ابتدا چند دانشآموز داشت. اما به تدریج تعداد آنها به ۸۰ دانشآموز رسید. در مکتبخانه «پل» به مکتبداری ملامهدی خوانساری قرآن آموزش داده میشد.
مکتبخانه دوم در محل «میونده» ابیانه و کنار آب انبار روستا شکل گرفت. مکتبدار هم «ملامحمد فتاحی» بود. مکتبخانه سوم، مکتب «محمدابراهیم جلالی نائینی» بود که اصالتا اهل یزد بود و در هنجن مکتبخانه داشت. او منبر هم میرفت. اما سال ١٣١۴ یا ۱۳۱۵ به ابیانه نقل مکان کرده بود و در محله زیارت ابیانه مکتبخانه گشود. او به روش جدید و رسمی دبستانهای دولتی تدریس میکرد و کودکان ابیانه که مشتاق آموزش او بودند به ١۵٠ تن رسیدند. «محمد ابراهیم جلالی نائینی» عمامهدار بود. خط خوبی هم داشت و شاگردانش را به ورزش وامیداشت. حتی گاه آنها را به صف میکرد تا سرود بخوانند. او در مکتبخانهاش ریاضیات هم تدریس میکرد و همین موضوع موجب شد که حتی برخی دانشآموزان که برای تحصیل به کاشان رفته بودند و در کلاس دوم دبستان پذیرفته شده بودند با تشکیل مکتبخانه زیارت به ابیانه بازگردند.
علاوه بر این مکتبخانهها، دو مکتبخانه دیگر نیز در ابیانه وجود داشت. یکی متعلق به «ملامهدی دهقی» پیشنماز ابیانه بود و آن دیگری که در تاریخ مکتبخانه داری هم قابل توجه است، مکتبخانهای بود که متعلق به خانم «حاجی خورشید» بود و مکتبخانه مختص دختران را در این روستای تاریخی ثبت ملی شده ایران دایر کرد.
مکتبخانههای ابیانه اواخر پاییز و پس از فصل برداشت محصولات کشاورزی با سبک شدن کار در روستا تشکیل میشد و تا اوایل تابستان دایر بود. ابیانیهای ها مکتبخانه دارها را «آقاخونده» یعنی آقایی که درس خوانده است صدا میزدند. در مکتبخانههای ابیانه علاوه بر تدریس قرآن، کتاب مختار جوهری، اشعار حافظ و سعدی، مثنوی مولوی، اشعار باباطاهر، شاهنامه وعمجزء آموزش داده میشد که براساس سن وسال و سواد محصلان تقدم و تأخر کتابها متفاوت بود.
حقالزحمه مکتبخانهدارها نیز ماهانه سه قران بود؛ ولی خانوادههای متمول و اربابها در میان ماه، ۵ قران یا یک من گندم یا ذرت به مکتبخانهدارها اهداء میکردند. برای تمام کردن هر کتاب نیز جداگانه هدیهای به مبلغ ۱۰۰ درهم معادل بیست سیر قند یا مقداری گندم به مکتبخانهدار میدادند. اگرچه این هدیه براساس میزان توانمندی خانوادههای ابیانه متفاوت بود. اول اسفند هرسال نیز به ملا یا همان مکتبخانهدار آجیل، جوزقند، هلو، انجیر، مویز سیاه و سفید و مغزگردو به عنوان «اسفندی» هدیه میدادند.
در تابستان سال ۱۳۱۷ بود عده ای از اولیای دانشآموزان به منزل «عباس خوانساری» رفتند تا فرزند او، «زینالعابدین خوانسارى» را که ازتحصیلات روز و باکیفیت برخوردار بود ترغیب به تشکیل کلاس درس کنند و بدین ترتیب نخستین کلاس درس جدید در ایوان خانه حاجی عظیم که محل سکونت آنها بود تشکیل شد و دروس ادبیات و ریاضیات برای نخستین بار در ابیانه تدریس شدند. اهالی ابیانه میگویند که مزد زین العابدین خوانساری نیز به ازای تدریس به هر دانشآموز در ماه ۵ الی ۱۰ ریال تعیین شد. ساخت دبستان دانشوری ابیانه اما در سال ۱۳۲۱ در همان خانه خوانساری به بحث گذاشته شده بود و ۴ سال بعد این دبستان ساخته و به بهره برداری رسید.
تشکیل کلاسهای جدید نیز بعدها به خانه مهدی فلاحی رسید و پس از آن که او در سال ۱۳۲۶ به استخدام اداره فرهنگ کاشان درآمد، حکم مدیریت دبستان گرفت و همراه با شاگردانش به مدرسه دانشورى ابیانه نقل مکان کرد و بدین ترتیب نخستین دبستان رسمی در ابیانه آغاز به کار کرد.
دانشوری از فرهنگیان خوشنام کاشان بود و چون نام او فراگیری علم و دانش را نزد مردم تداعی میکرد دبستان دانشوری ابیانه به نام همو نامگذاری شد. این دبستان در همان بدو تاسیس توانست ۱۱۰ دانش آموز را تا مقطع چهارم دبستان علم آموزی کند. دبستان دانشوری ابیانه بین سالهای ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۴ تبدیل به یکی از دبستانهای معروف و نمونه منطقه کاشان و نطنز با ۱۴۰ تا ۱۵۰ دانشآموز دختر و پسر شد.
طی سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ نیز دو مقطع راهنمایی و دبیرستان به مدرسه دانشوری افزوده شد و ساختمان آن نیز در غرب روستای ابیانه و در محل قبرستان قدیمی روستا ساخته شد. اول مهرماه ۱۳۴۶ نیز دو کلاس دبیرستانی با تعداد ۴۵ دانش آموز که ۲۰ دانش آموز آن در کلاس اول و ۲۵ دانشآموز در کلاس دوم تحصیل میکردند در محل ساختمان جدید که دیگر به دبیرستان یوسفی ابیانه مشهور شده بود تشکیل شد و از همین سال ابیانه دارای یک دبیرستان شد.
دبیرستان یوسفی ابیانه حالا پس از گذشت نیم قرن در حال مرمت و بازسازی است تا تبدیل به مرکز مطالعات توسعه پایدار در روستایی شود که همگی آنها تحصیلکرده هستند و بسیاریشان در دانشگاههای اروپا و آمریکا به تردیس علم و دانش مشغول شدهاند.
احیای دبیرستان تاریخی و نمایش تاریخ علمآموزی در روستای سرخ
احمد نجیبی رییس پایگاه ملی میراثفرهنگی ابیانه به صدای میراث میگوید: دبیرستان یوسفی ابیانه متعلق به دهه ۱۳۴۰ و دوره پهلوی دوم است.
به گفته او، دبیرستان یوسفی ابیانه یک بنای تاریخی با معماری ارزشمند است که اثرگذاری زیادی در روستای ابیانه داشت و به همین دلایل در دهه ۸۰ به ثبت ملی رسید.
رییس پایگاه میراثفرهنگی ابیانه میگوید: دبیرستان یوسفی ابیانه از دهه ۶۰ دیگر دانشآموز نداشت و همانزمان نیز تعطیل شد. بدین ترتیب بنا متروکه شد.
به گفته نجیبی، پایگاه میراثفرهنگی ابیانه به دلیل ارزشهای فرهنگی و معماری دبیرستان یوسفی تصمیم به مرمت بنا گرفت که از سال قبل فاز اول مرمت آغاز شد و همان سال نیز سقف بنا مرمت شد.
او گفت: فاز دوم مرمت دبیرستان یوسفی ابیانه نیز آغاز شد و جدارههای داخلی بنا با کاهگل و گچ مرمت شد. قاب درها و پنجرهها نیز کار گذاشته شد و سقف بنا با آجر خطایی پوشانده شد تا حفاظت از عایق سقف انجام شود و منظر بهتری نیز به بنا بدهد.
نجیبی با اشاره به هزینه ۱۲۰ میلیون تومانی که تاکنون برای مرمت دبیرستان یوسفی ابیانه صرف شده است تاکید کرد: دبیرستان یوسفی ابیانه اکنون به مرحلهای رسیده است که باید مرمت آن مبتنی بر طرح احیاء و کاربری جدید و نقشه تاسیسات بنا براساس نوع کاربری ادامه بیابد.
بنای دبیرستان یوسفی ابیانه که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. آنطور که احمد نجیبی مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی ابیانه به صدای میراثگفته است، مردم ابیانیه از دیرباز به فرهنگ و سوادآموزی توجه ویژه داشتند و بصورت حیرتانگیزی نسبت به داشتن سواد اهمیت میدادند.
موج مهاجرت از ابیانه تا معتبرترین دانشگاههای جهان
به گفته نجیبی، از نسل نخست افرادی که در ابیانه ادامه تحصیل دادند میتوان به دکتر صبور طینت پزشک مشهور ابیانهای در آمریکا و دکتر برومندزاده استاد تمام دانشگاه گرونوبل در فرانسه و یکی از نخبگان علم آمار در اروپا اشاره کرد.
او از تلاش مردم ابیانه برای سوادآموزی کودکانشان در طول تاریخ سخن گفت و افزود: کسی که مجبور بود فرزند پسر خود را در زمین کشاورزی نگاه دارد، حاضر بود فرزندش را در روستایی مبتنی بر فرهنگ دامپروری و کشاورزی به تحصیل در علوم مختلف ترغیب کند به همین دلیل است که همین حالا اعضای شورای روستای ابیانه آدم هایی هستند که تحصیلات دکتری دارند و حتی معاون وزیر بودهاند و حالا نیز در وزارتخانههای مختلف ایران دارای سمتهای بالا هستند. در همین ابیانه شاهد بودم که یک گردشگر از یکی از ساکنان ابیانه که با لباس سنتی و الاغ در حال رفتن به باغ پدرش بود پرسید آیا شما به شهر هم میروید؟ درحالی که نمیدانست آن فرد یک پزشک متخصص و استاد دانشگاه است. شاهد بودم که دو توریست فرانسوی دنبال شخصی بودند که با او صحبت کنند و یکی از اهالی ابیانه چنان روان و مسلط به زبان فرانسه با آن ها سخن گفت که خودشان تعجب کرده بودند. از مردمان ابیانه افرادی هستند که سفیر بودند. در وزارتخارجه سمت داشتند. افرادی هستند که در آمریکا و آلمان و فرانسه زندگی میکنند و همگی دارای پست های مهم آموزشی در دانشگاه های اروپا و آمریکا هستند.
نظام زندگی روستایی در ابیانه در سه مرحله دچار تحول شد و مهاجرت بزرگ از این روستا آغاز شد. نخستین مرحله در دوره پهلوی اول اتفاق افتاد که راه جدید احداث شد و ارتباط ابیانه با شهرهای غربی قطع و این روستا تبدیل به یک بن بست شد. ابیانه یکی از منزلگاههای اصلی در مسیر اصفهان بود و نام ابیانه در کتاب راههای باستانی اصفهان و ری نیز آمده است. ورود خودرو به ابیانه دومین مرحله بود و به همین هم محلی که در ابیانه و در منطقه پیروزی تهران محل سوار و پیاده شدن و توقف اتوبوسهای مسافری در دهههای گذشته بود، تبدیل به مکان رویداد شد. همین حالا هم بسیاری از ساکنان ابیانه در منطقه پیروزی و نبرد تهران زندگی میکنند. این نقطه همان جایی است که مردم ابیانه را در تهران پیاده میکردند.
موج سوم مهاجرت در ماجرای اصلاحات ارضی پیش آمد. مردم ابیانه خود مالک زمینهای بسیار بودند و از میمه تا نزدیکی کاشان دارای یک پارچه آبادی یا مزارع بزرگ بودند. اصلاحات اراضی به زیان مردم ابیانه تمام شد و ضربهای به نظام اقتصادی آنها بود. با آغاز دهه ۶۰ و ایجاد طبقه متوسط شهری دبیرستان یوسفی ابیانه هم تعطیل شد تا به امروز که این دبیرستان در حال مرمت است تا در پیشنهاد اول به مرکز تخصصی مطالعات توسعه پایدار با همکاری دانشگاه پلی تکنیک لوزان سوئیس و دانشکده محیط زیست دانشگاه امیرکبیر تبدیل شود.
احمد نجیبی مدیر پایگاه میراثفرهنگی ابیانه میگوید: بحث توسعه پایدار مهمترین بحثی است که در ابیانه ملاک عمل است و امیدواریم با تبدیل ابیانه به هسته اصلی مطالعات توسعه پایدار به احیای روستا کمک کنیم. چون این سنت در جهان مرسوم است که مراکز تخصصی اصلا در شهرهای بزرگ قرار ندارند و در روستاهای کوچک تبدیل به قطب عمده مطالعات در جهان میشوند که امیدواریم این اتفاق برای دبیرستان یوسفی ابیانه پس از مرمت و احیای بنا در بازه زمانی ۴ ساله اجرایی شود.
Discussion۳ دیدگاه
گزارش بسیار جامع و سودمند و موثر است.
عالی بود.
چقدر لذت بردم ممنون