اشکان زارعی؛ پژوهشگر و دانشجوی دکترای تاریخ/
مسجد عامری یکی از بناهای تاریخی و ریشه‌دار اهواز است که در بهمن ۸۹ به شماره «۳۰۲۶۸» در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
در پرونده‌‌ای که از سوی اداره کل میراث‌فرهنکی٬ صنایع دستی و گردشگری خوزستان گردآوری شده٬ حاج احمد عامری ۲۲۸ سال پیش با همراهی استادکار بنا از اصفهان و بهره‌گیری از معماری اصفهان و یزد این مسجد را ساخت.
منصور عموری «قدیمی‌ترین خادم مسجد عامری » اما به خبرگزاری ایرنا گفته است که احمد عامری ۱۷۰ سال پیش این مسجد را بنا نهاد. خبرگزاری مهر نیز در یادداشتی به قلم نادره وائلی‌زاده در مورد کوی عامری اهواز٬ از زبان عاطفه رشنویی مدیر کنونی پایگاه جهانی چغازنبیل نوشته است که پیشینه مسجد عامری به اواخر قاجار و اوایل پهلوی و بنای آن به دست حاج احمد عامری انجام شده که به شیوه مساجد شبستانه صدر اسلام فاقد گنبد است.
گفته‌ها و پژوهش‌ها همگی در این نکته اشتراک دارند که حاج احمد عامری در سده ۱۳ هجری (پادشاهی قاجارها) مسجد عامری را ساخت. اما جدیدترین تصویری که خبرگزاری اگزار از سردر مسجد عامری اهواز منتشر کرده کتیبه ای وجود دارد که تاریخ بنای مسجد عامری اهواز را به قرن ۱۱ هجری قمری نسبت می‌دهد. تصاویر قدیمی که خبرگزاری‌ها از این مسجد منتشر کرده‌اند چنین کتیبهای وجود ندارد و به نظر می رسد این کتیبه در یکسال اخیر بر مسجد عامری نصب شده است.
با توجه به تصویر جدیدی که از مسجد عامری اهواز منتشر شده و کتیبه ای که به تازگی بر این مسجد قرار گرفته است باید چند نکته را یادآوری کرد.
۱- سده ۱۱ هجری٬ همزمان با پادشاهی صفویه است که به گواه تاریخ٬ اهواز در آن روزگار ویرانه‌‌ای بود که ریخت شهری نداشت و کرسی خوزستان در آن هنگام شوشتر بود. از همین‌رو شاه اسماعیل اول صفوی در سال ۹۱۴ هجری و نادرشاه افشار در سال۱۱۴۲ هجری (سده ۱۲ هجری) پس از سرکوب شورشیان خوزستان٬ برای آرمیدن به رامهرمز٬ هویزه و شوشتر می‌روند. چون اهواز آنزمان از جایگاه اجتماعی٬ سیاسی و شهری برخودار نبود.
بیشتر تاریخ‌نگاران سده‌های ۱۰ تا ۱۳ هجری نیز همچون «میرزا مهدی‌خان استرآبادی» در «جهانگشای‌جوینی»، «میرزا محمد صادق موسوی» در «تاریخ گیتی‌گشا» و «اسکندر بیگ ترکمان» در «عالم آرای عباسی» از اهواز نامی نبرده‌اند یا این شهر را روستایی بسیار کوچک و پراکنده در آن روزگار دیده‌‌‌اند. «سرهنری لایارد» در سفرنامه خود درسال ۱۲۵۸ هجری٬ بدون آنکه نامی از اهواز ببرد، «ویس» را «شهری آباد و پرجمعیت» خوانده است.
حاج‌عبدالغفار نجم‌الملک نیز در سفرنامه خوزستان٬ اهواز را در سال ۱۲۹۹ هجری٬ قصبه‌‌ای دیده که شیخ نبهان عامری در آن کدخدای عامری‌ها بود. اما وی هیچ سخنی از مسجد به میان نمی‌‌آورد.
ژان دیولافوا در کتاب «تاریخ ایران٬ کلده و شوش» می‌‌نویسد: «اهواز در دوره ساسانیان شهری بزرگ و آباد بود ولی اکنون بیش از بیست تاسی خانه گلی خراب و چند کلبه از حصیر و نی ندارد.»
«لرد کرزن» نیز در کتاب «ایران و مسئله ایران» در مورد جمعیت اهواز در آغاز سده ۱۴ هجری چنین نوشته است که «اهواز در این موقع بیش از دویست نفر سکنه ندارد که همه فقیر و با نهایت سختی زندگی می‌کنند٬ شیخ آنها پیرمردی است که فوق‌العاده ظالم و جبار است و با انواع شکنجه، حاصل دسترنج آنها را می‌مکد.»
از آن‌جا که تا پیش از قاجارها در گزارش‌های تاریخی نامی از مسجد عامری برده نشده است٬ به راستی پیشینه ۴۰۰ ساله برای این مسجد را باید در کدام یافته‌ها و دست‌نوشته‌ها جستجو کرد؟ آیا پژوهش‌ها و گفتارهایی که سازنده مسجد را حاج احمد عامری در سده ۱۳ هجری دانسته‌اند٬ نادرست است؟ آیا جانمایی یک کتیبه بر سردر مسجد که در یکسال گذشته صورت گرفته است٬ نشان استواری از دیرینگی مسجد عامری است؟ به ویژه آنکه ریخت٬ رنگ و خط این سنگ‌نگاره به هیچ روی با کاشی‌کاری و خطوط به‌کار رفته در نمای ورودی مسجد همخوانی ندارد و نمایانگر تازه بودن نوشته است.
۲- براساس «قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور» مصوب ۱۳۶۷ «هرگونه تعمیر٬ تغییر و مرمت در بناهای تاریخی ثبت شده باید با هماهنگی و مجوز اداره کل میراث فرهنگی استا‌ن‌ها باشد» آیا معاونت میراث‌فرهنگی استان خوزستان در این زمینه مجوزی صادر کرده است؟ و آیا این دگرگونی با آگاهی و هماهنگی آنها صورت گرفته است؟
۳- اگر این جانمایی و جابجایی قانونی است، چرا در هنگام انجام٬ رسانه‌‌ای نشد و نشانی از آن در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها نیست؟
۴- اگر اراده و خواست سازمان یا نهاد دیگری در این کار نقش داشته٬ بی‌گمان تخلفی آشکار انجام گرفته است. زیرا تنها٬ سازمان میراث فرهنگی کشور و اداره کل استان و شهرستان‌ها دارای «توانایی فنی و علمی» برای رسیدگی به« میراث ملموس و غیرملموس» هستند.
بنابراین، بایسته است اداره کل میراث فرهنگی٬ صنایع‌دستی وگردشگری خوزستان با پیگیری و جستجو پیرامون سر در مسجد عامری به نگرانی دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران پاسخی درخور و شایسته بدهد. چون کوتاهی در این زمینه راه را برای اشخاصی که زیر پوست شهر اهواز آهسته و پیوسته در اندیشه پیشینه‌سازی هستند٬ هموار میکند.
فراموش نکنیم آن که تندیسی تاریخی را سرقت میکند یا آن که حفاری غیرمجاز انجام می‌دهد شاید برای لقمه‌ای نان چنین تیشه به ریشه تاریخ ایران می‌زند. اما آن که در خواب‌آلودگی و ناآگاهی یا به عمد تاریخ را دستکاری میکند٬ در پی تاریخ سازی است و برای برای آیندگان خواب آشفته دیده است.
پی‌نوشت‌ها:
* تاریخ اهواز٬ محمد تقی‌زاده
* سفرنامه‌ی خوزستان٬ نجم‌الملک
* تاریخ پانصد ساله خوزستان٬ احمد کسروی
* تاریخ خوزستان٬ محمدعلی امام
* نگاهی به خوزستان ٬ ایرج افشار
* تاریخ کشتیرانی در کارون٬ اکبر دلفی موسوی
* خبرگزاری ایرنا
* خبرگزاری ایسنا
* خبرگزاری مهر
* خبرگزاری خوزنیوز
* سایت الحرشه
