صدای میراث: «تختجمشید شاهکار معماری ضدزلزله ایران است.» این نخستین بار است که از زبان معاون میراثفرهنگی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور چنین جملهای شنیده میشود.
محمدحسن طالبیان در افتتاح نخستین کارگاه بینالمللی استحکام بخشی بناهای تاریخی با هدف حفاظت و مرمت بهتر آثار تاریخی و در جمع ۵ معاون و اعضای شورای فنی ایکوموس(شورای جهانی بناها و بافتهای تاریخی) که از کشورهای ترکیه، آمریکا، کرهجنوبی، شیلی، مراکش، مکزیک و پرتغال برای آشناسازی کارشناسان میراثفرهنگی ایران با دانش جدید حفاظت و مرمت آثار تاریخی به ایران سفر کردهاند تختجمشید و حتی ارگ بم را نشانههایی از معماری ضدزلزله در ایران عهد باستان خواند.
او گفت که مصالح به کار رفته در تختجمشید از سنگ و چوب بود و کفهای مضاعف این سازه باستانی در ایران حتی به دفع آب باران و سیلاب نیز کمک کرده است. او به معماری ارگ بم نیز اشاره کرد. گفت روز سوم زلزله به بم رفت و مشاهده کرد که ۸۰ درصد از ارگ ویران شده بم که مرمتهای جدید داشتند فرو ریخته بود و ۲۰ درصد دیگر نیز به دلیل پیوستگی با سازههای مرمت شده فروریختند و سازههای اصیل همچنان برجا ماندند.
طالبیان گفته است که در روند مرمت آثار تاریخی باید حتما تجربه تاریخی و سنتی بناهای تاریخی را به کار گرفت تا روند مرمت آثار با استحکام بخشی بیشتر به بناهای تاریخی به همان سیاق گذشته ادامه یابد.
پیشتر اما سیدمحمد بهشتی رییس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری کشور پرده از راز معماری هخامنشی در تختجمشید برداشته بود و ضدزلزله بودن این سازه باستانی را فاش کرده بود.
بهشتی گفته بود که سازندگان تختجمشید این هنر را داشتند تا دیواری ۱۸ متری از سنگ در تختجمشید بنا کنند که یک سوی آن آزاد و سوی دیگرش زیر فشار باشد و اینگونه دیوارهای تختجمشید طی ۲۵۰۰ سال یک سانت هم جابجا نشدند.
او گفته بود که معماران تختجمشید شیوه به هم بافتن سنگها را آموخته بودند و این هنر دیوارهای تختجمشید را سالیان طولانی استوار نگاه داشت.
تجربه جهانی برای ماندگاری بناهای تاریخی
۱۲۰ تن از کارشناسان میراثفرهنگی کشور مشتمل بر استادکاران مرمت و معاونان میراثفرهنگی استانها و روسای پایگاههای ملی و جهانی کشور از صبح امروز (شنبه) در سالن وزارت امور اقتصادی و دارایی تهران دیوار به دیوار کاخ گلستان در کارگاهی سه روزه جمع شدند تا مسئولان ایسکارسا که قرار است علاوه بر آموزش شیوههای جدید مرمت و حفاظت بناهای تاریخی، به آسیبشناسی روند مرمت و حفاظت از ۱۳ بنای تاریخی کشور نیز بپردازند، درخصوص تجربههای نوین جهانی در روند مرمت و استحکام بخشی و حفاظت بناهای تاریخی کارشناسان ایرانی را یاری کنند.
چگونگی حفاظت و مرمت آثار تاریخی در جنگها، بلایای طبیعی و عوامل انسانی از جمله سرفصلهایی است که اعضای شورای فنی زیرمجموعه ایکوموس آنها را برای حاضران در این کارگاه تشریح میکنند.
پروفسور «گرون آرون»رئیس ایسکارسا که استاد دانشگاهی در ترکیه است در نخستین روز از کارگاه بینالمللی استحکامبخشی بناهای تاریخی، مشارکت در برنامههای آموزشی بینالمللی و گسترش همکاری با کمیتههای ملی ایکوموس را از مهمترین اهداف ایسکارسا اعلام کرد که اطلاعات موجود در برنامههای آموزشی در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد.
پروفسور آرون کمیته علمی بینالمللی مرمت سازههای میراث معماری را که به اختصار ایسکارسا نامیده میشود انجمن و شبکهای از مهندسان و معماران با ملیتهای متفاوت اروپایی، آسیایی، آمریکای شمالی و جنوبی خواند که در سال ۱۹۶۶ با هدف پیشرفت سازه و تکنولوژی حفاظت، حمایت، باززنده سازی و استحکامبخشی بناهای تاریخی اعلام موجودیت کرد.
منشور ایکوموس با عنوان «اصول تجزیه و تحلیل حفاظت، مرمت و بازسازی سازهای میراث معماری» توسط ایسکارسا تهیه شده است.
این منشور در نشست عمومی ایکوموس در سال ۲۰۰۳ میلادی، کنار آبشار ویکتوریا در کشور زیمبابوه به تصویب رسید و از آن پس سالانه کارگاههای آموزشی ایسکارسا دو مرتبه در کشورهای مختلف جهان برگزار میشود.
شرط مداخله در بنای تاریخی درک درست از بناها است
گرون آرون معتقد است که محافظت از بناهای تاریخی مشروط به مطالعات دقیق بناهای تاریخی است و مهمترین مسالهای که در حفاظت از بناهای تاریخی باید بررسی شود مطالعات سازه است.
به گفته رییس ایسکارسا، مطالعه سازههای تاریخی به منظور حفاظت از آنها نیز متسلزم تشکیل تیمهای کارشناسی از رشتههای مختلف براساس نوع و مقیاس آسیبهای وارد شده به بناهای تاریخی است.
گرون آرون تاکید کرد: طراحی مداخلات نیز باید مبتنی بر درک درست علمی از سازههای تاریخی باشد چون روشهای ساخت بنا و جزئیات سازهای تاثیر مهمی در رفتار مکانیکی و دینامیکی یک بنا دارد.
او مستندسازی را نخستین مرحله در حفاظت و مرمت آثار تاریخی دانست و گفت: پس از مستندسازی، مطالعات ژئومتریک، مستندسازی مواد و مصالح و پس از آن نیز تشخیص آسیب انجام میشود و شکست بنای تاریخی پایش می شود.
آرون تاکید کرد: تشخیص درست و اصولی قبل از مرمت به تصمیم درست برای مداخله در یک بنای تاریخی منجر میشود.
به گفته این استاد دانشگاه ترکیه، تمام سازهها زیر بار خارجی با منشاء طبیعی یا انسانی هستند که شامل نشست نسبی پی، خزش یا ریزش بر اثر رطوبت، محدودیتهای ناشی از تغییر شکل و نیز نیروهای طبیعی نظیر طوفان و زلزله است
او با اشاره به اثرات محیطی بر بناهای تاریخی، گسیختگی بر اثر رشد گیاهان، عوامل بیولوژیکی نظیر موریانه یا عنکبوت یا آلودگی هوا نیز اشاره کرد وگفت: رطوبت میتواند موجب فروریختن بخشهای ضعیف بنا شود.
تاکید آرون بر این است که در سازههای تاریخی، تدابیر مقتضی برای تعدیل اثرات زلزله باید انجام شود که برای این منظور مطالعه دقیق برای یافتن علت آسیب به بناها و اطلاع از رویه ساختوساز اهمیت دارد.
مداخلهای که ماهیت بناها را از بین ببرد مردود است
ماریا سگارا لاگونسن یکی دیگر از اعضای ایسکارسا است که در جمع کارشناسان میراثفرهنگی ایران گفته است، اطلاع از تاریخ بناها با استناد به شواهد و اسناد سبب میشود مداخلات در بناهای تاریخی هدایت شوند و به حداقل برسند.
او که مسئولیت چندین پروژه پژوهشی و فعالیتهای تحقیقاتی و آموزشی در خصوص رابطه میان تاریخ و حفاظت از میراث شهری و معماری را برعهده داشته و اکنون نیز هدایت عملیات مرمت «روکاپیا» و آمفی تئاتر رومی «بلازوس» در تیوولی کره را برعهده دارد به تشریح تجربه خود در سه سایت تاریخی پرداخت.
لاگونسن با تاکید بر این که دسترسی به آرشیو تاریخی بناها کار چندان آسانی نیست گفت: لازم است که از تمام مطالعاتی که افراد طی قرون متمادی انجام دادهاند بهره گرفت.
او به تجربه فعالیت خود در بناهای تاریخی ایتالیا و مکزیک اشاره کرد و گفت: در این بناهای تاریخی ابتدا به مطالعات اسناد پرداختیم و از طریق بیوگرافی موجود فعالیت خود را آغاز کردیم. حتی در بخش هایی از سازه هیچ سند و شواهدی وجود نداشت و شروع به فعالیت بر علائمی کار کردیم که در اتاق و دیوارهای سازه وجود داشت.
این عضو ایسکارسا تاکید کرد: سعی کردیم از راههایی که سبب میشود مداخلات، ماهیت بنا از بین ببرد دوری کنیم. چراکه این مداخلات از فرمولها و راهحلهایی استفاده میکند که ارتباطی با رفتار پایای سازههای تاریخی ندارند و زمانی مداخلات ناکارآمد نمایان میشوند که بنا تحث تاثیر زمین لرزه یا دیگر اتفاقات طبیعی قرار بگیرد.
ا