صدای میراث: دومین همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار ۲۸ و ۲۹ مهرماه در شرایطی در تهران برگزار میشود که متخصصان و کارشناسان میراث فرهنگی و محیط زیست هشدار میدهند در صورت تداوم بی توجهی به دو مقوله مهم میراثفرهنگی و محیط زیست در برنامهریزیهای کشور، ایران دستخوش تغییرات خطرناک می شود.
مسئولان برپایی دومین همایش میراثفرهنگی و توسعه پایدار تلاش دارند با برپایی این همایش دستگاههای مختلف کشور را ناگزیر از توجه به دو مقوله مهم محیط زیست و میراثفرهنگی کنند. آنها معتقدند کشور در شرایط کنونی بین دو مقوله توسعه و میراثفرهنگی و حتی محیطزیست با چالش های متعدد و بعضا ویرانگر مواجه است که باید هر چه سریعتر با برطرف ساختن چالشها و الزام برنامهریزان کشور به اولویت دادن به دو مقوله محیط زیست و میراثفرهنگی در تمامی برنامههای توسعه و عمران از پیچ سخت قربانی شدن میراثفرهنگی و محیط زیست در پروژههای توسعهای و عمرانی جلوگیری کرد.
همایش میراثفرهنگی و توسعه پایدار نیز بر همین اساس در آبانماه در تهران برگزار میشود تا آنطور که سیدمحمد بهشتی رییس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری گفته است، «باب گفتوگو» بر سر حل بحرانهای زیستمحیطی و میراثفرهنگی که کشور را با خطر مواجه کرده است و نتیجهای ویرانگر به بار آورده است باز شود.
ویرانی محوطهها و بافتهای تاریخی زیر چرخ توسعه
سیدمحمد بهشتی صبح امروز در نشست با خبرنگاران حوزه میراثفرهنگی اعلام کرد که در شرایط کنونی کشور در نسبت میان توسعه و میراث فرهنگی دچار چالش هستیم.
او با اشاره به اتفاقات پس از جنگ جهانی دوم در بازسازی اروپا گفت: آنزمان کشورهای اروپایی در بازسازیهای پس از جنگ با مسالهای به نام حفاظت از میراثفرهنگی مواجه شدند و همانزمان نیز در خود اروپا افرادی بودند که نسبت به مقوله میراثفرهنگی و محیط زیست نگرش منفی داشتند و فکر میکردند این دو مقوله مخل توسعه هستند.
به گفته رییس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری ایران نیز در دهههای اخیر با همین نگرش منفی مواجه شده است و مقوله میراثفرهنگی و محیطزیست عامل اخلال در روند توسعه تلقی شد. به همین دلیل هم شاهد تخریبهای وسیع در حوزه میراث فرهنگی و آثار تاریخی در روند توسعه بودیم که ماشین آن فعال شد و محوطهها و بافتهای تاریخی کشور را ویران کرد.
بهشتی با تاکید بر اهمیت ورود مقوله میراثفرهنگی در برنامههای پنجساله توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور گفت: در برنامه های اول و دوم توسعه کشور مقوله میراثفرهنگی جایی نداشت و در برنامه سوم توسعه بود که موضوع میراثفرهنگی وارد برنامه پنجساله توسعه شد. از همان زمان نیز تلاش شد نسبت میان میراثفرهنگی و توسعه متوازن در کشور جدی گرفته شود.
او گفت: از زمان ورود مقوله میراثفرهنگی به برنامههای توسعه کشور، تغییر رویکرد در نسبت توسعه و حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور اتفاق افتاد.
به گفته بهشتی، در برنامه سوم توسعه، نسبت میان توسعه و میراثفرهنگی نسبت همجواری بود. یعنی احترام هر دو حفظ شود تا هم توسعه کشور و هم حفاظت از آثار تاریخی محقق شوند. اما واقعیت این است که توسعه زمانی مقرون به صرفه، معقول، متوازن و متعادل خواهد بود که مبتنی بر یافتههای میراث فرهنگی باشد.
رییس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری با اشاره به مطالعات منتشر شده از سوی یونسکو و تاکید این سازمان بر توسعه بر مبنای مبدا و مقصد فرهنگ گفت: معنای تصمیم یونسکو آن است که کشورهای جهان باید شاهد توسعه بر مبنای میراثفرهنگی باشند. البته فهم این اعلام برای آنها که میراثفرهنگی و موضوع حفاظت از آثار تاریخی را مخل برنامههای توسعه میدانند سنگین است.
او برپایی نخستین همایش میراثفرهنگی و توسعه پایدار در سال ۹۴ را که با همکاری و همفکری دستگاه های مختلف از جمله سازمان برنامه و بودجه، وزارت راه و شهرسازی و دیگر دستگاههای کشور را فتح بابی برای ایجاد تلقی جدید به مقوله میراثفرهنگی و روند توسعه خواند که در آن به نفاط ملتهب کشور در امر حفاظت از میراثفرهنگی در روند توسعه و چالش تحولات اقلیمی، مساله آب نیز پرداخته شد.
ایران بر سر دوراهی است
سیدمحمد بهشتی با هشدار نسبت به این که ایران در وضعیت محیط زیستی خود بر سر یک دو راهی قرار گرفته است تاکید کرد: در این شرایط کشور چارهای ندارد جز آن که یا به سبک زندگی متناسب با سرزمین ایران بازگردد یا وارد مشکلات بسیار سخت و لاینحلی شود که حاصل آن جابهجایی عظیم جمعیتی و خشکیدن سرزمین است.
بهشتی حتی بهرهگیری از تکنولوژیهای نوین در وضعیت کنونی سرزمینی ایران که هزینههای بسیار بالایی به کشور تحمیل می کند را چاره کار نداست و گفت: باید شیوه زیستن در سرزمین ایران را در شرایط جدید که نسبت به نوع زیست ایرانیان در طول تاریخ دچار نسیان شدهایم با مطالعه و ایجاد سوالات جدی بار دیگر احیاء کنیم که در این مسیر نیز چارهای جز احیای شیوه زیست ایرانیان در نظام برنامهریزی کشور در شرایط بحرانی کنونی از دل میراثفرهنگی نداریم.
او به سفرنامههایی که از ۴۰۰ سال پیش و از دوره صفویه به اینسو از سوی جهانگردان اروپایی که به ایران سفر کردهاند نوشته شده است اشاره کرد و گفت: گزارش ها و سفرنامههای آنها در دو موضوع مشترک است. یکی آنکه سیاحان اروپایی در سفرنامههای خود ابراز شگفتی کرده اند که ایرانیها چگونه سرزمین ایران را که در معیارهای آنزمان آنها قابل زیستن نبوده است برای زندگی انتخاب کرده اند و شگفتی دیگر آن بود که چگونه ممکن است در سرزمین خشک ایران شهرهایی با شکوه و آباد همچون اصفهان و شیراز شکل بگیرند.
او گفت: ایرانیها راز زیستن در سرزمین خود را در دورانهای مختلف را یافته بودند. اما در یکصد سال اخیر شیوه زیستن ایرانیها در سرزمین ایران را کنار گذاشتیم و حالا چارهای جز بازگشت به دوران زیستن در پیش از یک قرن گذشته در برخورد با سرزمین نداریم.
رییس پژوهشگاه میراثفرهنگی چاره نهایی نظام برنامهریزی کشور به منظور مقابله با مشکلات کنونی شیوه زیستن در ایران و مقابله با بحرانهای مختلف اقلیمی و زیستمحیطی را اولویت دادن به دو مقوله مهم محیط زیست و میراث فرهنگی و برقراری نسبت جدید میان میراثفرهنگی و روند توسعه در کشور اعلام کرد.
وزارت نیرو با سدسازی مشکلات زیادی برای محوطههای تاریخی ایجاد کرد
محمد حسن طالبیان معاون میراثفرهنگی کشور نیز به نمایندگی از سازمان میراث ف رهنگی، صنایع دستی و گردشگری در نشستی که در پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری برگزار شد چالش حفاظت از میراثفرهنگی و توسعه را موضوعی خواند که تنها مختص به ایران نیست و در تمام جهان رایج است.
او گفت: در سالهای گذشته تجربه ایران نشان داده است برغم آن که در برنامه ها و قوانین و مقررات کشور و همچنین برنامههای سوم تا ششم توسعه کشور همراهی و همکاری دستگاههای توسعه محور در جهت حفاظت از آثار تاریخی کشور رضایت بخش نبود که اگر چنین بود شاهد تخریب آثار تاریخی در ایران نبودیم.
او ابراز امیدواری کرد که دومین همایش میراثفرهنگی و توسعه پایدار بتواند به تعامل دستگاههای کشور در امر حفاظت از میراثفرهنگی و آثار تاریخی بیانجامد.
طالبیان گفت: وزارت نیرو در دهههای گذشته در ارتباط با توسعه آبی کشور و سدسازیها مشکلات زیادی برای آثار تاریخی ایجاد کرده بود و پروژههای سدسازی تخریبهای وسیعی در محوطه های تاریخی صورت دادند. در حالی که بر هم خوردن بستر تاریخی و طبیعی کشور به از بین رفتن یکپارچگی سرزمینی منجر میشود.
معاون میراثفرهنگی اعلام کرد: ایران سابقه ۱۰ هزار ساله تاریخی و تمدنی دارد و حالا باید ببینیم گذشتگان با سرزمین چگونه رفتار کردهاند. چون مسیر آینده توسعه پایدار در ایران از گذشته میگذرد.
او گفتوگوهای بین دستگاهی را مسیر مناسبی برای حفاظت از آثار تاریخی کشور خواند و گفت: در ماجرای سد تنگه بلاغی با مشکلات بسیار زیادی مواجه بودیم اما وقتی کاوشهای نجات بخشی آغاز شد و مهندسان وزارت نیرو در کاوشها حضور یافتند اتفاقات خوبی افتاد و وقتی به آنها گفتیم تاج سد باید کوتاهتر شود یا کدام مناطق نباید زیر آب برود آن ها متوجه موضوع شدند و کمک کردند تا مشکلات کمتر شود.
طالبیان با تاکید بر اهمیت حفاظت از میراث ناملموس کشور همچون حفاظت از آثار تاریخی گفت: میراث ناملموس در حفظ سرزمین نیز اهمیت بسیار دارد و گاه مشاهده شده است که وقتی میراث ناملموس در یک منطقه از بین میرود میراث طبیعی آن نقطه نیز نابود میشود.
معاون میراث فرهنگی تاکید کرد: توسعه امر خوبی است ولی باید توجه داشت که محیط زیست و میراثفرهنگی دو مقوله تجدیدناپذیر هستند و باید در امر توسعه این دو مقوله مورد توجه جدی قرار بگیرد.
محمدحسن طالبیان همچنین تاکید کرد: راهی جز استفاده از تجربه گذشتگان در زیست سرزمینی وجود ندارد و بدون مطالعه سابقه سرزمینی در ایران نمیتوان توسعه پایدار در کشور را تحقق بخشید.
حاشیهسازی، فساد و بیاعتمادی موانع اصلی حفاظت از آثار تاریخی
محمد سعید ایزدی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران است. او فارغالتحصیل دکترای معماری از دانشگاه نیوکاسل انگلستان است و پیشتر نیز در سال ۹۱ عضو هیات مدیره صندوق احیاء و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی بود.
ایزدی از آن دسته معاونان وزارت راه و شهرسازی است که تلاش زیادی در حفاظت از آثار تاریخی و میراثفرهنگی کشور دارد. او یکی از ۴ مدیر و معاون وزارت راه و شهرسازی است که از بین ۱۶ معاون این وزارتخانه جذب مقوله میراثفرهنگی شدهاند و تلاشها را بر حفاظت از آثار تاریخی کشور معطوف کردهاند.
او نیز در جمع خبرنگاران گفت که پیش از گنجانده شدن مقوله میراثفرهنگی و لزوم حفاظت از آثار تاریخی در برنامه های توسعه و قبل از برپایی نخستین همایش میراثفرهنگی و توسعه پایدار گمان بر آن بود که توسعه مترادف با گسترش فیزیکی طرحهای عمرانی است اما اکنون تلقی از مقوله توسعه بسیار متفاوت از گذشته است و آنرا مترادف با مدیریت تغییر در امر حفاظت از آثار تاریخی میدانیم.
معاون وزارت راه و شهرسازی گفت: در دولتهای پیشین دستگاهها در جدال با مفهوم حفاظت از میراثفرهنگی بودند و هر سازمان و وزارتخانهای درصدد سهمکشی و سهم خواهی بودند در حالی که اکنون موضوع همکاری بین دستگاهی برای حفاظت از آثار تاریخی کشور مطرح است.
محمدسعید ایزدی به سه مانع اصلی در مسیر حفاظت از آثار تاریخی اشاره کرد و آنها را اینگونه برشمرد: مانع اول بی اعتمادی است که به دلیل عملکردهای گذشته دستگاهها در موضوع حفاظت از میراث فرهنگی ایجاد شده است تا جایی که برای برخی سازمان های دولتی و حتی مردم باور پذیر نیست که اکنون سازمان میراث فرهنگی و وزارت راه و شهرسازی در حفاظت از آثار تاریخی با یکدیگر همکاری می کنند. بنابراین باید حس بی اعتمادی ایجاد شده را کاهش داد.
او مانع دیگر را فسادی خواند که در ارکان بوروکراتیک کشور ریشه دوانده است. ایزدی گفت: فساد موجود در سیستم بوروکراتیک دستگاه های کشور باید برچیده شود و رسانهها نیز باید بصورت جدی به این موضوع وارد شوند تا آثار تاریخی در امان بمانند.
او سومین مانع در امر حفاظت از آثار تاریخی و میراثفرهنگی کشور را حاشیه سازی پیرامون آثار خواند و گفت: امروز در فضای مجازی حاشیهسازیهای بسیاری که بیشتر آنها سیاسی است در حوزه میراثفرهنگی صورت میگیرد. در صورتی که میراثفرهنگی یک موضوع تخصصی است و حفاظت از آثار تاریخی و جلوگیری از تخریب آنها نیز کاملا تخصصی است. بنابراین باید از حاشیه سازی دوری کرد تا دستگاههای کشور نیز متوجه شوند اگر با اجرای یک پروژه در مناطق تاریخی مخالفت میشود معنایش تقابل سیاسی با مجریان آن پروژهها نیست.
ایزدی از تلاش وزارت راه و شهرسازی برای حفاظت از میراث راه در ایران اشاره کرد و افزود: راه ها و عناصر وابسته به آنها همچون کاروانسراهای تاریخی آب انبارها و میلها همگی جزو میراث راه در ایران هستند که تاکنون برنامه جدی برای حفاظت از آنها وجود نداشته و بسیاری از اجزای این میراث در پروژههای راه سازی تخریب شدهاند.
معاون وزیر راه و شهرسازی، راه آهن و ایستگاهها و خطوط ارزشمند ریلی را بخشی دیگر از میراث راه در ایران خواند که مطالعات تدوین پرونده ثبت جهانی آن در دو سال گذشته بات همکاری وزارت راه و سازمان میراث فرهنگی انجام شده است.
محمدسعید ایزدی اسکلههای دریایی و فرودگاههای تاریخی که دارای مستحدثات تاریخی هستند را از دیگر موارد متعلق به میراث راه در ایران خواند که وزارت راه و شهرسازی برنامههای جدی برای حفاظت از آنها را در دست بررسی دارد.
او از بالنخانهها نیز به عنوان یکی د یگر از میراث در اختیار وزارت راه و شهرسازی نام برد و گفت: آثار و تصاویر تاریخی و بناهای متعددی از بالن خانهها در ایران وجود دارد که هنوز مردم ایران از وجود این آثار و حتی دانستن این موضوع که در ایران بالن خانه وجود دارد بی اطلاع هستند.
معاون وزیر راه و شهرسازی توجه به میراثمعنوی در شهرها را از دیگر موضوعات مهم در حفاظت از میراث فرهنگی کشور خواند و اعلام کرد: در تمامی شهرهای جهان علاوه بر توجه به میراثشهری با میراث ناملموس نیز توجه می شود. در این دیدگاه باغات موجود در شهرها باید حفاظت شوند و مکانهایی که رویدادهایی خاص در آنها اتفاق افتاده است و اکنون در حال فراموشی است باید مورد توجه قرار بگیرند.
به گفته ایزدی مسیرهای عزاداری سنتی در ایران را ببینید چه وضعیتی یافتهاند؟ آیا در همان مسیرهای قبلی هستند یا آنها را هم از بین بردهایم؟ این ها میراث شهر است و نتیجه فراموش کردن شان آن می شود که یک شهردار در یک جلسه به خودش اجازه بدهد که وقتی سخن از حفظ میراث معنوی شهرها می شود به خودش اجازه بدهد بگوید که هیچ میراثی در مسیر اجرای پروژه آنها وجود ندارد چون به دنبال میراث کالبدی در شهر است و از همین رو دست به تخریب در بافتهای تاریخی میزند.
معاون وزیر راه و شهرسازی میراث مدرن و صنعتی را از دیگر مقولاتی خواند که در موضوع حفاظت از میراث فرهنگی کشور مغفول مانده و خواستار توجه جدی به موضوع میراث صنعتی کشور شد.