حسین فیضی
کارشناس ارشد باستان‌شناسی و پژوهشگر دوره ساسانی/
صدای میراث: نگاره کال چنگال در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر بیرجند و در یکی از دره‌های عمیق کوه رچ از روستاهای بخش خوسف حجاری شده است. این نگاره مردی را با لباس پارتی و بدون سلاح نشان می‌دهد که در حال مبارزه با شیر است.
نگاره، حدود ۱۶۴ سانتیمتر طول و ۱۲۳ سانتمیتر عرض دارد و بر تخته سنگی صیقلی و سیاه حک شده است. این نگاره را جمال رضایی و صادق کیا برای نخستین‌بار در سال ۱۳۳۰ معرفی کردند.
موضوع نگاره که داستان نبرد پهلوان با شیر است را می‌توان با نمونه‌های نقوش آشوریان، نقوش هخامنشی و الیمایی مقایسه کرد. اما تنها نمونه قابل هم‌سنجی با این نگاره را می‌توان نقش برجسته تنگ سروک در پنجاه کیلومتری شمال بهبهان دانست.
در فضای تسطیح شده بالای بدن شیر و مقابل نگاره مرد جنگجو در سنگ‌نگاره کال چنگال، دو کتیبه به خط پهلوی_اشکانی حک شده است. متن این کتیبه ۲۱ حرف دارد و به نام «گر اردشیر» با عنوان نخودار یا خشرب (ساتراپ)در آن اشاره شده است.
هنینگ قدمت این نگاره را به استناد کتیبه پارتی آن متعلق به ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلادی می‌داند. واندنبرگ این اثر را به دوره ابتدایی ساسانیان مربوط می‌داند. اشمیت نیز این اثر را با ضریبی از احتمال جزوه تقسیم‌بندی کتیبه‌های کوچک دوره ساسانی قرار داده است.
نگارنده اما این نگاره را براساس نگاره مرد جنگجو و براساس کتیبه حک شده بر آن، به دوره اشکانی متعلق می‌داند اما در باب تاریخ احتمالی آن اظهارنظر نمی‌کند. همچنین ارتباط این نگاره با نقوش سوزنی پاپک و شاهپور پاپکان در تختگاه پارسه که متعلق به اواخر دوره اشکانی است مردود می‌داند. نگاره‌های نام برده نیز در روش ایجاد و در موضوع، هیچ شباهتی با یکدیگر ندارند.
با این مقدمه کوتاه، اهمیت فراوان نگاره صخره‌ای کال چنگال و منحصر به فرد بودن آن کاملا مشهود است. اکنون نگرانی‌های زیادی از تخریب این 
سنگ‌نگاره وجود دارد. مقایسه دو تصویر منتشر شده از این نگاره، متوجه تخریب تعمدی آن به شیوه وندالیسم می‌شویم. بالای کمر شیر، شخصی نام‌خانوادگی خود را با یک جسم تیز حک کرده است که تخریب‌های اینچنینی زنگ خطر پیامدهای غیرقابل جبران در آینده برای این اثر برجسته دوره اشکانی است.
بدین‌جهت لازم است اهمیت سنگ‌نگاره کال چنگال بیرجند را به پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری یادآوری و از این پژوهشکده درخواست کرد با ارایه برنامه بلندمدت و دائمی برای حفاظت از این نگاره صخره‌ای، عملیات حفاظت از این اثر اشکانی را به سرعت اجرایی کند.
