چهارشنبه, ۰۱ فروردین, ۱۴۰۳

دروازه تل‌آجری باستان‌شناس‌ها را به تخت‌جمشید کوروش و کمبوجیه رساند

0 انتشار:

صدای میراث: پس از ۸ فصل کاوش مستمر باستان شناسان ایرانی و ایتالیایی در تل آجری، دروازه ای با صدها قطعه آجر لعاب دار رنگین با نقوش حیوانات بالدار کشف شد که باستان شناسان را تخت جمشیدی هدایت کرد که در آن خلاء تاریخی شهر پارسه به ویژه در دوره کوروش(۵۵۹-۵۲۹ پ.م) و کمبوجیه(۵۲۹-۵۲۱ پ.م) پیش از به قدرت رسیدن داریوش در سال ۵۲۱ پیش از میلاد روشن می شود.

به گزارش صدای میراث؛ برنامه پژوهشی هیات باستان شناسی مشترک ایرانی ایتالیائی به مدت ۴۵روز در ماههای شهریور، مهر و آبان سال ۱۳۹۷ در  محوطه تل آجری شهر پارسه تخت جمشید انجام شد.  برنامه این فصل به سرپرستی مشترک باستان شناسان دوره هخامنشی دکتر علیرضا عسکری چاوردی عضو هیات علمی بخش تاریخ و باستان شناسی دانشگاه شیراز و پروفسور پی یر فرانچسکو کالیری از بخش باستان شناسی دانشگاه بولونیا ایتالیا با مشارکت دانشجویان هر دو دانشگاه و با حمایت و مدیریت پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه، معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور، اداره کل میراث فرهنگی استان فارس و پایگاه میراث جهانی تخت جمشید انجام شد.

این برنامه با عنوان از کاخ تا شهر برنامه پژوهشی مشترکی است که به صورت چند رشته ای تعریف شده است. بکارگیری روش های دقیق باستان شناسی و تخصص های مرتبط نظیر مطالعات آب و هواشناسی کهن، زیست باستان شناسی، استخوان باستان شناسی، استفاده از انواع آزمایش ها در خصوص مواد آلی و کانی مکشوفه و بکارگیری فنون پیشرفته مطالعات ژئوفیزیک و نقشه برداری از ویژگیهای علمی این برنامه است.

تمام یافته و داده‌های حاصل از این مطالعات در سیستم‌های علمی طبقه‌بندی و در انواع بانک‌های اطلاعاتی مورد استفاده و ارزیابی قرار می‌گیرد.

کشف کتیبه بابلی و پدیدار شدن دروازه شاهی

تاکنون هشت فصل کاوش باستان‌شناسی در شهر پارسه تخت جمشید به سرپرستی این گروه مشترک انجام شده است و ده‌ها مقاله پژوهشی، برگزاری سمینارهای بین المللی و پایان نامه های دانشجویی و سه جلد کتاب حاصل این مطالعات است.

این کاوش‌ها زمانی مورد توجه بیشتر دانشگاه‌ها و مراکز علمی بین‌المللی جهان واقع شد که در فصل ششم  کاوش باستان‌شناسی هیات مشترک ایرانی- ایتالیایی با پیدا شدن کتیبه میخی بابلی یکی از مهمترین ابهامات تاریخی دوره هخامنشی پارسه تخت‌جمشید روشن شد.

با کشف کتیبه بابلی مشخص شد که بنای موجود در ویرانه‌های تل آجری یک دروازه بود و متن کلمه بابلی حک شده در زمینه آجر لعابدار نیز از «دروازه» نام برده است. در فصل‌های پیشین کاوش بخش دیگری از همین کتیبه کشف شد که در آن کتیبه خط میخی فارسی باستان نیز از کلمه شارو به معنی شاه نام برده شده بود.

بدلیل اینکه بنای مکشوفه در قرن ششم قبل از میلاد بنا شده بود، این بنا پس از ویرانی، طی ۲۵ قرن به تلی از آوار هزاران قطعه آجر تبدیل شده است. طی این سده‌ها، کتیبه‌هایی که در راهروی مرکزی این بنا وجود داشت فروریخته و در آوار ساختمان پراکنده شده بود.

این ساختمان بنای چهارگوش است که ابعاد هر ضلع آن حدود ۴۰ متر در محور شمالی جنوبی و ۳۰ متر در محور شرقی – غربی است. دیوارهای قطور ساختمان به ضخامت حدود ۱۰ تا ۱۲ متر، دور تا دور اتاقی مستطیل شکل به ابعاد ۴۰ متر مربع در مرکز مجموعه قرار می‌گرفته که این اتاق مرکزی با راهرویی به عرض ۵ متر در دو ضلع جنوب شرقی و شمال غربی به بیرون باز می‌شد. می‌توان گفت چشم‌انداز بنای تل آجری با شناسایی سازه‌های معماری یک بنای بزرگ با نام و نشان کتیبه‌ای که از دروازه نام می‌برد، روشن شد.

محور ارتباطی دروازه در فاصله ۳۶۰ متری جنوب آن یعنی در محوطه تل فیروزی ۵ کشف شد که در آنجا کاخی بزرگ به ابعاد ۵۵ در ۶۰ متر وجود دارد. محدوده بین دروازه تل آجری و هم کاخ مکشوفه اخیر را پردیس‌هایی فرا گرفته بود که امروزه بخشی از سازه‌های آبرسانی این پردیس در محل وجود دارد و هم اطلاعات حاصل از بررسی ژئوفیزیک وجود باغ ها و سیستم‌های آبرسانی این قسمت را تایید کرده است.

کشف آجرهای لعابدار و پایان خلاء تاریخی دوره کوروش و کمبوجیه

تاکنون صدها قطعه آجر لعابدار رنگین از این بنا بدست آمد که بخش عمده ای از این آجرهای لعابدار مزین به انواع نقوش ترکیبی حیوانات بالدار هستند. تصاویر برجسته موجود در این آجرهای لعابدار در بیشتر موارد تصاویر ترکیبی از حیوانات اسطوره‌ای ایران باستان در سبک و سنّت هنر جنوب غرب ایران شوش و بین‌النهرین در هزاره اول ق.م است.

تمام بدنه بیرونی و راهروی بزرگ بنای دروازه این بخش از شهر پارسه به آجرهای لعابدار رنگین مزیّن بوده است و در ساخت این دروازه هزاران قطعه آجر هر کدام به ابعاد ۳۳ در ۳۳ به ضخامت ۱۱ سانتی متر بکار رفته است.  این بنای بزرگ پس از دوره هخامنشی به تلی از خاک تبدیل شده به گونه‌ای که امروزه ساکنان محلی آن را تل آجری نام نهاده‌اند.

با توجه به وجود تعداد ۱۲ بنای باستانی دوره هخامنشی در این بخش از حریم تخت جمشید به احتمال به دلیل وجود مشابهت زیاد بین آجرهای لعابدار مکشوفه از بنای دروازه مکشوفه جدید با نقوش اسطوره‌های بین‌النهرین و به ویژه دروازه ایشتار در بابل بین‌النهرین و هم مشابهت نزدیک پلان کاخ بزرگ مکشوفه در فیروزی ۵، به نظر می‌رسد این بخش از شهر پارسه در دوره های آغازین عصر هخامنشی به احتمال در دوره کوروش بزرگ و یا کمبوجیه بنا شده است. یعنی در امتداد محور بناهای تخت گوهر، کاخ‌ها و محوطه‌های باستانی همجوار آن و پردیس‌های محور ارتباطی تختگاه تخت‌جمشید، این بخش شهر پارسه دارای دروازه بوده است.

البته وجود این دروازه می‌تواند به تبع وجود دروازه‌های آغازین عصر هخامنشی در بابل (۵۸۰ ق.م) و پاسارگاد(۵۵۹-۵۲۹ ق.م)، با اتکاء به نتیجه تاریخ گذاری مطلق کربن ۱۴، روند تاریخی بنا، بدین‌گونه مطرح شود که با کشف این دروازه، خلاء تاریخی شهر پارسه به ویژه در دوره کوروش(۵۵۹-۵۲۹ پ.م) و کمبوجیه(۵۲۹-۵۲۱ پ.م) پیش از به قدرت رسیدن داریوش در سال ۵۲۱ پیش از میلاد روشن می‌شود.

مشخص شدن کارکرد باستانی سازه‌های تاریخی تخت‌جمشید

تخت‌جمشید در سال ۵۲۱ پیش از میلاد در روزگار داریوش هخامنشی بنا نهاده شد و تا پایان حکومت هخامنشیان در سال۳۳۱ پیش از میلاد به عنوان مهمترین پایتخت سیاسی و مذهبی هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفت. چشم انداز تخت‌گاهی که کاخ‌های هخامنشی روی آن بنا شده است، با شناسایی بیش از ۱۰۰ اثر و بنای باستانی بزرگ در پیرامون تخت‌گاه همواره منظری شهری را برای کاخ های هخامنشی قابل تصور ساخته است. بناهایی که در محدوده ای به وسعت ۶۰۰۰ هکتار در محدوده ای بنام عرصه و حریم تخت جمشید پراکنده اند و حدفاصل فضاهای خالی بین این آثار را پردیس‌هایی فرا می‌گرفته است.

باستان شناسان از حدود یکصد سال پیش تا به امروز در پی شناخت کارکرد این آثار باستانی واقع در حریم تخت جمشید هستند و تلاش دارند تا تحلیلی فضایی از انسجام و ارتباط معنایی در مفهوم شهر برای کاخ های تختگاه و بناهای وابسته به آنها در دشت پیدا کنند.

مطالعه جامع تل آجری واقع در ۳ کیلومتری شمال غربی تختگاه تخت جمشید را بایستی در چارچوب کلی تحقیقات پیشین شهر پارسه مورد بررسی قرار داد.

«علیرضا عسکری» سرپرست ایرانی کاوش در این رابطه اعلام کرد: ما نیز همانند برخی از محققان پیشین تصور می کنیم که ناحیه باغ فیروزی به طور کامل بخشی از شهری بود که به اقامتگاه سلطنتی در تخت جمشید مرتبط بوده است. بقایای استقرار هخامنشی در نزدیکی روستای فیروزی به مرور توسط باستان شناسانی مورد توجه قرار گرفت و نواحی اطراف تختگاه به منظور مکان یابی جایگاه مقدس سلطنتی درون محدوده وسیع¬تر شهر بررسی  شد.

نتایج کاوش های این فصل در تکمیل مطالعات پیشین و برنامه ریزی جامع برای حفاظت و مرمت دروازه مکشوفه انجام شد و هدف طرح پلان حفاظت و مرمت جامع این دروازه بود که خوشبختانه بخشی از اهداف مرمت محقق شد. برنامه مطالعات و مرمت دروازه تل آجری در چارچوب تفاهم نامه های بین المللی بین محوطه میراث جهانی تخت جمشید، پژوهشگاه میراث فرهنگی و موسسه ایزمئو ایتالیا با همکاری پژوهشکده  باستان شناسی و پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه سازمان، معاونت میراث فرهنگی کشور، اداره کل امور پایگاههای میراث جهانی سازمان، دانشگاه بولونیا و دانشگاه شیراز و همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان فارس ادامه خواهد یافت.

print

لطفا دیدگاه خود را ثبت کنید