صدای میراث: سردیس سرباز هخامنشی اولین بار در سال ۱۹۳۲ طی کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به سرپرستی «ارنست هرتسفلد» در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما آنچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل که ابعاد آن ۸ اینچ مربع (۵۱٫۶ سانتیمتر مربع) اعلام شده تا سال ۱۹۳۶ در محل اصلی خود وجود داشت.
پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت‌جمشید در سال ۱۹۳۴، «اریک اف. اشمیت» اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت‌جمشید را از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو عهده‌دار شد. نماینده اشمیت، «دونالد مک کاون» اما نخستین فردی بود که مفقود شدن سردیس را در سال ۱۹۳۶ و براساس مستندات و عکس‌های موجود از سردیس در محل اصلی خود که در حال حاضر با شماره OI 33-280 Photograph 23188- Negative 1282 در آرشیو موسسه شرق‌شناسی شیکاگو موجود است، به صورت غیررسمی به مقامات ایران گزارش داد.
در تاریخ ۲۶ مارچ ۱۹۳۶ نامه‌ای رسمی از جانب «اریک اف. اشمیت» سرپرست کاوش تخت‌جمشید از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به «علی‌اصغر حکمت» وزیر وقت فرهنگ و آموزش ایران نوشته و بدین‌ترتیب مفقود شدن سردیس به شکل رسمی به ایران گزارش می‌شود. حکمت نیز در نامه‌ای به «اریک اف. اشمیت» مراتب ناراحتی و نگرانی شدید خود را از مفقود شدن سردیس ابراز داشت.
بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۵۰ هیچ اطلاعی از سرنوشت سردیس سرباز هخامنشی و نقل و انتقال آن در دسترس نبود. دسامبر ۱۹۵۰ بود که سردیس سرباز هخامنشی به همراه یک سردیس دیگر از کاخ شورا جدا و به سرقت رفته بود، توسط شخصی به نام «پاول مالون» که دلال اشیای عتیقه در قاره آمریکا و اروپا بود، ابتدا به موزه مونترال و سپس به موزه تورنتو در کانادا فروخته شد. «اف. کلیولند مورگان» یک مجموعه‌دار اشیای تاریخی سردیس سرباز هخامنشی را از «پاول مالون» به قیمت یکهزار دلار خریداری و آنرا به موزه هنرهای زیبای مونترال اهدا کرد.
توقف حراج سردیس هخامنشی و پیگیری‌ها حقوقی تا زمان استرداد
۲۹ مهر ماه سال ۹۶ یک ایمیل به معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی کشور ارسال شد که حاکی از نمایش یک قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت‌جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه حراج پاییزی نیویورک گالری TEFAF بود. تاریخ این حراج ۲۸ اکتبر تا اول نوامبر ۲۰۱۷ (۶ الی ۱۱ آبانماه ۹۶) اعلام شد.
فرصت ایران اما برای توقف نمایش و حراج نقش برجسته هخامنشی به سرقت رفته از تخت‌جمشید اندک بود. اطلاعات مختصر نیز از مدارک و اسناد مربوط به حفاری‌های تخت‌جمشید توسط مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در سال ۱۹۳۰ وجود داشت،اما این اطلاعات نیاز به کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود جای خالی اثر و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا در تخت جمشید داشت.
کارشناسان معاونت میراث‌فرهنگی و پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید اما بلافاصله و بدون رسانه‌ای شدن ماجرا کار تطبیق را آغاز کردند و گزارش تکمیلی را تهیه کردند. گزارش‌های این هیات نشان داده است که پیشینه اثر مربوط به سال ۱۹۳۶ است و گزارش سرقت آن نیز توسط «دانلد مک کاون» معاون وقت محوطه باستانی تخت‌جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است.
اما هنوز نیز مشخص نشده است که آیا دولت وقت ایران، علیه مرتکبین اقدام غیرقانونی جداسازی سنگ برجسته سرباز هخامنشی ار کاخ شورای تخت‌جمشید و خارج کردن آن از کشور، نزد مراجع قانونی داخلی و خارجی اعلام جرم کردند یاخیر؟ هنوز هم هیچ مدرکی به دست نیامده است که اثبات کند مسئولان آنزمان در ایران علیه این اقدام در مراجع قضایی داخلی و خارجی اعلام جرم کرده باشند.
براساس اسناد موجود از سردیس سرباز هخامنشی و شیوه جداسازی آن، طی سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱، قطعه سنگی که سابز هخامنشی بر آن حک شده بود، به ۲ قطعه تقسیم شد و توسط «پل مالون» به موزه‌های مونترال و تورنتو در کانادا فروخته شد. اما این قطعه که تحت مالکیت موزه مونترال بود در سال ۲۰۱۱ از آن موزه نیز سرقت و در سال ۲۰۱۴ بار دیگر کشف شد.
تلاش‌ها در ایران نتیجه در آمریکا
با انتشار خبر حراج تفاف در نیویورک اما بلافاصله اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی بین‌المللی به همراه مکاتبات و پیگیری‌های اداری از سوی معاونت حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی با مرکز امور حقوقی بین‌الملل ریاست‌جمهوری انجام شد.
فرصت کوتاه بود و اینبار مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث‌فرهنگی با وزارت امور خارجه و مرکز امور حقوقی بین‌الملل ریاست‌جمهوری انجام شد تا اقدام فوری برای متوقف کردن حراج تفاف در نیویورک انجام شود.
تعلق نقش برجسته سرباز هخامنشی به ایران براساس اسناد قطعیت داشت و گواهی تأیید اصالت و وضعیت خروج اثر از کشور نیز به منظور توقف فوری حراج اثر توسط معاون میراث فرهنگی کشور امضاء شد و به وزارت امور خارجه ارسال و با نظر رئیس مرکز حقوقی ریاست‌جمهوری درخواست سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و دادخواهی از دادستانی نیویورک ارایه شد.
بدنبال این اقدام، دادستانی نیویورک نیز براساس پیگیری‌های ایران، دستور فوری توقیف این اثر تاریخی به سرقت رفته از کشور را در ساعات آغازین نمایشگاه به پلیس آمریکا اعلام کرد و بدین‌ترتیب سردیس سرباز هخامنشی توقیف و از حراج «تفاف» در نیویورک خارج شد.
با این اقدام بار دیگر فرآیند قضایی برای اثبات مالکیت ایران بر اثر توقیف شده با استخدام وکیل از سوی مرکز حقوقی بین‌الملل ریاست‌جمهوری و تلاش نمایندگان و وکلای ایران در دادگاه بین‌المللی لاهه آغاز شد.
اسناد ارسالی از ایران بار دیگر توسط وکلا به معاونت میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ارجاع شد تا صداقت و اصالت اسناد توسط ایران تایید شود و با امضای مجدد اسناد، دفاع از پرونده در دادگاه‌های مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.
طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضاء و تأییدیه معاونت میراث‌فرهنگی رسید و تلاش معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در پیگیری مراحل قضایی تا استرداد اثر به ایران ادامه یافت.
سرانجام دادستانی نیویورک رای به استرداد اثر به ایران داد و پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.
اما ارسال سردیس سرباز هخامنشی به ایران نیز داستان جالبی داشت. مشکلات بیمه‌ای و نبود پرواز مستقیم از آمریکا به ایران موضوعی بود که با وزارت امور خارجه مطرح شد و سرانجام به دلیل نزدیکی سفر حسن روحانی رییس‌جمهوری به نیویورک این سردیس تحویل رییس‌جمهوری شد و او سرباز هخامنشی را پس از ۸۰ سال به ایران بازگرداند.
