مجتبی گهستونی
صدای میراث: خط «سیاق» نوعی از خط و روش نگارش است که با آن اهل دفتر و دیوان، اعداد، مقادیر و اوزان را می‌نوشتند.
این خط، در حسابداری قدیم و ثبت و ضبط ارقام و اعداد محاسبات دیوانی و شخصی تا پایان دوره قاجار رواج داشت و تمامی امور محاسبات دولتی و شخصی با آن نوشته می‌شد.
نام این خط از واژه عربی «سیاق» به معنی ترتیب گرفته شده است و شکل بسیاری از علائم مورد استفاده در این خط نیز مبتنی بر شکل نوشتن اعداد به زبان عربی است.
این شکل‌ها احتمالا در دوران خلافت «هشام بن عبدالملک اموی» حدود ۱۰۵ تا ۱۲۵ هجری قمری برای جایگزین کردن سیستمی که مبتنی بر سیستم حسابداری ساسانیان بود ابداع شد. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که این خط در زمان سلجوقیان وارد جهان اسلام شد و رواج پیدا کرد.
۳۰ اردیبهشت‌ماه به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث‌فرهنگی، اداره میراث‌فرهنگی شهرستان شوشتر با هدف معرفی و حفظ این خط قدیمی، اقدام به برگزاری کارگاه آشنایی با شیوه نگارش و خوانش خط سیاق برای علاقمندان به این هنر، زیر نظر «محمدرضا محمدی‌زاده»، آخرین نسل از استادان این خط برگزار کرد.
«علی محمد چهارمحالی» رئیس اداره میراث فرهنگی شوشتر گفت: خط سیاق بی‌شک قبل از دوره صفویه در کشور ایران رواج داشت و به نگارش عدد و رقم معاملات تجاری و همچنین نوشتن مبلغی که مدنظر تجار بود مربوط می‌شود.
وی افزود: میزان اشتباه در این خط هنگام حسابرسی بسیار کم بود و شاید بشود گفت، اصلا وجود ندارد؛ به طور مثال در اعداد و ارقام حسابرسی امروز با اندکی اشتباه و افزودن یک عدد تمامی مبالغ کم و زیاد می‌شود در صورتی که در حسابرسی و نوشتن با خط سیاق این اشتباهات به دلیل روش نگارش صحیح از بین می‌رود.
چهارمحالی ادامه داد: حسابرسی با خط سیاق در گذشته از یک «قمری» تا «میلیاردها»، حسابرسی و نوشته می‌شد و امروز تعداد اندکی از نسل این تجار که به خط سیاق تسلط دارند زنده‌اند و در شوشتر نیز «محمدرضا محمدی‌زاده» به عنوان آخرین نسل از استادان این هنر به این خط محاسباتی – تاریخی مسلط است.
وی گفت: به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث‌فرهنگی شهرستان شوشتر نسبت به برگزاری کارگاه آشنایی با شیوه نگارش و خوانش خط سیاق با دعوت از «محمدرضا محمدی‌زاده» آخرین نسل از استادان این هنر اقدام کرد.
«محمدرضا محمدی‌زاده» نیز که از آخرین بازمانده‌های مسلط به خط سیاق است در مورد انگیزه‌اش در برگزاری این کارگاه آموزشی گفت: از دوران جوانی تاکنون برای معاملات تجاری در مغازه خود از این خط استفاده کردم و الان نیز تنها فردی هستم که از این خط برای حسابرسی‌هایم استفاده می‌کنم.
این فرهنگی بازنشسته ادامه داد: این خط در بسیاری از مناطق منسوخ شده و تنها در برخی از شهرستان‌ها مانند اصفهان کسبه‌های سالخورده هنوز از این خط در حسابرسی های‌شان استفاده می‌کنند.
محمدی زاده اضافه کرد: برخلاف عددنویسی فارسی که از چپ آغاز می‌شود، عددنویسی خط سیاق از راست نوشته می‌شود.
به گفته او، این خط تصویری از ۵۴ شکل تشکیل شده و افرادی که این اشکال را بشناسند به طور کامل خط سیاق را یاد می‌گیرند.
این بازمانده از نسل خط نویسان سیاق گفت: اعداد این خط برای حسابرسی صفر ندارد و هنگام استفاده از این خط در حسابرسی‌ها کمتر دچار اشتباه می‌شوید.
وی تصریح کرد: افراد زیادی درخواست یادگیری خط سیاق داشتند که با همکاری اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر کارگاه یک روزه آموزشی این خط برگزار شد.
محمدی‌زاده افزود: امیدوارم با فراگیری این خط فراموش شده و تاریخی، خط سیاق برای همیشه و نسل به نسل در کشورمان حفظ شود.
