چهارشنبه, ۰۱ فروردین, ۱۴۰۳

شب صلح و شاهنامه/شاهنامه سراسر جنگ نیست

0 انتشار:

شب صلح و شاهنامه به همت مجله بخارا و انجمن علمی مطالعات صلح ایران در سالن فردوسی مجموعه خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

دکتر ابوالفضل خطیبی نخستین سخنران این شب با انتقاد از تصور موجود میان افرادی که شاهنامه را درست نخوانده یا اصلا نخوانده اند و تصور می کنند شاهنامه سراسر جنگ است گفت: این طور نیست و تنها بخش کوچکی از پنجاه هزار بیت شاهنامه درباره جنگ است و در واقع شاهنامه درباره کلیت بشریت است.

این استاد دانشگاه برای اثبات مدعای خود به داستان جنگ بین رستم و اسفندیار اشاره کرد که ابیاتی که صرفا جنگیدن این دو پهلوان را روایت می کند، به پنج صفحه هم نمی رسد.

دکتر خطیبی گفت: در شاهنامه و در غالب جنگ هایی که ایرانیان در آن نقش داشتند، جنگ ها تدافعی بوده نه تهاجمی!

این عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: از همان آغاز شاهنامه که داستان کیومرث است پسر او به دست یک دیو کشته می شود و فرزند دیگر کیومرث، هوشنگ صرفا برای انتقام دیو را می کشد و تا پایان شاهنامه همین رویکرد تدافعی ایرانیان وجه غالب است.

این استاد دانشگاه در ادامه به دو داستان شاهنامه، داستان ایرج و داستان سیاوش اشاره کرد که فردوسی در آنها مداراجویی هر دو قهرمان ایرانی را به تصویر می کشد.

خطیبی به بیتی از شاهنامه در داستان ایرج اشاره کرد که در آن ایرج به برادران کینه توز خود می گوید: “جهان خواستی، یافتی، خون مریز/مکن با جهان دار یزدان ستیز”

شاهنامه نه جنگ نامه است نه رستم نامه

سخنران دوم شب صلح و شاهنامه دکتر آیدنلو عضو هیئت علمی دانشگاه بود. آیدنلو در ابتدای سخنرانی خود به این نکته اشاره کرد که برخی از نکوهندگان شاهنامه این طور نتیجه گرفته اند که شاهنامه چیزی جز جنگ نامه و خون ریز نامه نیست؛ اما جای بررسی دارد که آیا این نکته درست است یا خیر؟

این شاهنامه پژوه به این نکته اشاره کرد که باید به تفاوت دو اصطلاح در مباحث ادبی توجه داشت و آن دو اصطلاح عبارت است از ملحمه و حماسه. ملحمه به معنای پاره پاره کردن گوشت است و در اصطلاحات عربی به نوعی شعر اطلاق می شود که موضوع آن قتل و غارت است. حماسه اما روایتی است داستانی با موضوعات ملی و پهلوانی که به صورت حوادث خارج از عادات و عرف عقلانی و در غالب بزرگ نمایی تحریر می شود.

این استاد دانشگاه گفت: تفاوت بین این دو اصطلاح این است که ملحمه برخلاف حماسه جنبه فردی و قومی دارد در حالی که حماسه فرد مدار نیست و شاهنامه هم از آنجایی که حماسه است صرفا نبردهای رستم نیست و رستم نامه نیست. بلکه رستم بخشی از شاهنامه است. پس در نتیجه شاهنامه جنگ نامه نیست.

آیدنلو گفت طبق یک بررسی آماری که بر اساس شاهنامه چاپ مسکو صورت گرفته، در سراسر شاهنامه ۲۰۱ مورد جنگ وجود دارد که ۸۱ مورد آن جنگ میان ایران و توران است.

وی افزود: در تمام جنگ هایی که ایرانیان در آنها حضور دارند، در موضعی دفاعی هستد و رویکردی مداراجویانه پیش گرفته اند.

آیدنلو برای اثبات این نکته به داستانی از شاهنامه اشاره کرد که کیخسرو در حالی دژ افراسیاب را محاصره می کند که خانواده افراسیاب در دژ گرفتار خطر هستند و کیخسرو در اوج قدرت و فتح، افراد سپاه خود را چنان به مدارا دعوت می کند که سپاهیان با خود پچ پچ می کنند که کیخسرو به مهمانی آمده است نه به جنگ!

“نباید که بر کاخ افراسیاب
بتابد ز چرخ بلند آفتاب
هم آواز پوشیده رویان او
نخواهم که آید ز پرده به کوی”

جنگ های شاهنامه با شروع بی خردی حکومت ها آغاز می شوند

سومین و آخرین سخنران این نشست، جواد رنجبر درخشی لر سخنان خود را با این نکته آغاز کرد که برگزاری این نشست مقدمه ای خواهد بود برای راه اندازی “کمیته ادبیات و صلح” در انجمن علمی مطالعات صلح ایران با هدف بررسی رابطه ای منطقی بین صلح و ادبیات.

این شاهنامه پژوه به این نکته اشاره کرد که در صلح به عنوان یک روش اخلاقی نخست تعریف از انسان دگرگون می شود. در صلح جایگاه انسان و نسبت او با پدیده های جهان عوض می شود و در نهایت صلح در نتیجه تعالی انسان بدست می آید، که یک اثر ادبی اعم از شعر، رمان، نمایشنامه و غیره در تعمیم این مهم بسیار حائز اهمیت است.

او گفت: شاهنامه هم یکی از متونی است که صلح به عنوان نتیجه روش زندگی اخلاقی را به روشنی و در نهایت قدرت ادبی می نمایاند.

رنجبر افزود: در شاهنامه خشونت فقط در مقابل خشونت و وحشی گری به کار می رود و خشونت در برابر آنچیزی است که فارغ از دین و آیین و منافع و خواسته های افراد مختلف و صرفا بدی مطلق است.

رنجبر گفت: مساله ای که در شاهنامه وجود دارد این است که خشونت به نفع هیچکس نیست. به عنوان مثال اگر در شاهنامه دو پهلوان به جان هم می افتند و در پایان یکی کشته می شود، دیگری هم زنده و سالم نمی ماند.

این شاهنامه پژوه تاکید کرد: صلح با خرد و اداره امور نیکوی یک جامعه پیوند دارد و جنگ ها در شاهنامه زمانی بروز می کند که حکومت ها گرفتار همین بی خردی می شوند.

گفتنی است در پایان نشست شب صلح و شاهنامه نقالی داستان ایرج توسط سامره مفتون از نقالان شاهنامه برگزار شد.

حسین میری رامشه

انجمن علمی مطالعات صلح ایران

print

لطفا دیدگاه خود را ثبت کنید