نویسنده و پژوهشگر موسیقی ،با بیان اینکه کشور پهناورمان به سبب برخورداری از تنوع فرهنگی و اقوام گوناگون دارای انواع نغمه های دلنشین و بسیار متنوع می باشد تصریح کرد :موسیقی رمضان بخش مهم و قابل توجهی از موسیقی مذهبی و آیینی ایران را به خود اختصاص داده است .
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی،بهروز وجدانی مترجم ، نویسنده و پژوهشگر موسیقی این مطلب را در نشست «رمضان، فرهنگ شادمانی و میراث ناملموس»که به همت پژوهشکده مردم شناسی برگزار شد مطرح کرد .
او با اشاره به موضوع «موسیقی و آیین های رمضان در بین اقوام ایرانی» گفت :موسیقی رمضان در واقع بخش مهم و قابل توجهی از موسیقی مذهبی و آیینی ایران را به خود اختصاص داده و بیشتر در قالب نغمه های آوازی در طول این ماه در بین مومنین و در خانه ها و مساجد اجرا می شود .
وی افزود : کشور پهناورمان به سبب برخورداری از تنوع فرهنگی و اقوام گوناگون دارای انواع نغمه های دلنشین و به گوش آشنا و بسیار متنوع دراین حوزه است .
وجدانی با بیان اینکه آداب و رسوم و آیین های ماه رمضان معمولا همراه با نوای خوش و دلنشین اجرا می شوند تصریح کرد : البته در برخی موارد مثل آیین های مرتبط با “سحرخوانی ” و ” افطار ” ابزار موسیقی کوبه ای مثل دهل و بادی مثل سرنا و کرنا به سبب صدای پرحجم که بتواند مومنین را تا مسافت زیاد از شروع سحر و آغاز زمان شرعی افطار آگاه سازد نیز در بیشتر مناطق ایلی و روستایی و شهرهای کم جمعیت و سنتی هنوز رواج دارد .
او در ادامه انواع شاخص های شناخته شده موسیقی مذهبی مردم مسلمان ایران که برخی از آنها هنوز در آیین های ماه رمضان در گوشه و کنار کشورمان اجرا می شوند را شامل اذان ، مناجات ، صوت قرآن ، تعزیه ، نوحه خوانی ، مداحی ، منقبت خوانی ، نعت خوانی ، روضه خوانی ، مناقب خوانی ، ذکرخوانی ، دعا و ندبه ، صبح خوانی ، آوازهای شامگاهی ، مولودی خوانی ، چاووشی خوانی و… عنوان کرد .
این پژوهشگر موسیقی در پایان تصریح کرد :پیوند گسترده و دیرینه نغمه های فراموش نشدنی موسیقی رمضان با نغمه های دلنشین و شناخته شده ” موسیقی ردیف دستگاهی ” ایران که مهم ترین عنصر فرهنگی سازنده “هویت فرهنگی ” و میراث فرهنگی ناملموس بشمار می آید نیز قابل اعتنا و بحث است.
آیین بیست و هفتم رمضان
عباس تراب زاده دیگر سخنران این نشست با اشاره به «آیین بیست و هفتم رمضان» گفت : ماه رمضان سرشار از آیین هایی است که ریشه در فرهنگ مذهبی هر حوزه فرهنگی دارد.
او با اشاره به اینکه بیست وهفتم رمضان یکی از روز های خاص ماه رمضان است که عناصر فرهنگی ناملوس متعددی را در خود جای داده تصریح کرد : بسیاری از منابع، مآخذ شب بیست و هفتم را شب قدر معرفی می کنند اما در باور و عقاید مردمان پاره ای از مناطق، روز بیست و هفتم رمضان مصادف با کشته شدن ابن ملجم مرادی قاتل حضزت علی(ع) است که این روز را مبارک و مبمون می دانند.
این پژوهشگر تصریح کرد :مردم دستجرد و روستاهای هم جوار شب بیست و هفتم رمضان را مقدس می دانند؛ آن ها بر این باورند از اول ماه رمضان شیاطین و اجنه به بند کشیده می شوند تا مردم در طول این ماه دچار آزار و گناه نشوند اما از آن جا که معتقدند در شب بیست و هفتم شیاطین رها می شوند، زنان برای در امان ماندن از شر اجنه و شیاطین، تا پیش از غروب خورشید رسمی دیرینه به نام «بسم الله پیریزpeyriz » را انجام می دهند و همچنین مطابق سنتی کهن با آداب و باورهای خاص نوعی نان به نام «کپ چی چیkopčiči» می پزند و خیرات می کنند.
او گفت: جیرجیرونی شاخص ترین آیین ماه رمضان است که در شب بیست و هفتم توسط کودکان و نوجوانان برپا می شود.
ماه رمضان و فرهنگ شادمانی
مینو سلیمی نیز در ادامه این نشست با بیان مواردی در خصوص «ماه رمضان و فرهنگ شادمانی» گفت : ماه رمضان با معنویت خاص خود، در گوشه و کنار کشور با آیینهای ویژه ای گره خورده است که امروز بسیاری از آن ها با وجود گذر زمان و تغییراتی که با آن روبه رو بوده اند، همچنان تداوم یافته و به حیات خود ادامه می دهند.
او افزود : برخی از آئین های ویژه ماه مبارک رمضان در نقاط مختلف کشور عمومیت دارد و تنها با تفاوت های جزئی و یا نام های متفاوت، اجرا می شود، اما نقطه مشترک همه آنها روح معنویت و صفای و فرهنگ شادمانی ایرانی است که بیش از بعد ظاهری آنها، خودنمایی می کند.
به گفته این پژوهشگر اهالی مرکز ایران نیز با مراسم های خاصی و با شادمانی به استقبال این ماه می روند و این مبارک روزها را گرامی می دارند و به خداوند تقرب می جویند.
سلیمی اظهار داشت : در این نوشتار با استفاده از روش مردم نگاری و مشاهدات مشارکتی نگارنده به مطالعه فرهنگ شادمانی آداب و رسم هایی مانند الله رمضونی، سحری خوانی، پیراهن و حلقه مراد، روضه قنبر، دوست دوست، هدیه بیست و هفتمی، چهل منبرون و… در شهرهای استان های یزد، کرمان و فارس پرداخته است.
او تصریح کرد : یافته های تحقیق نشان می دهد که با وجود از بین رفتن بعضی از آیین های گذشته مربوط به این ماه، شکل جدیدی از تنوع آیینی و عمومی بودن فرهنگ شادمانی آن ها در سطح کشور با توجه به تاثیر ارتباطات و شکل نوین زندگی ایجاد شده و با استقبال شدید مردم مواجه و تداوم یافته است.
مراسم بیست و هفتم ماه مبارک رمضان درایران
در ادامه این نشست صدیقه فاتح به بیان مواردی از «مراسم بیست و هفتم ماه مبارک رمضان درایران» پرداخت و گفت : بیست و هفتمین روز از ماه مبارک رمضان مصادف با کشته شدن یا قصاص قاتل حضرت علی (ع ) و در باوری دیگر ازایام قدراست .
او با بیان اینکه مردم مسلمان ایران به همین مناسبت آیین های ویژه ای دارند گفت : تهیه نان بیست و هفتمی وخوراک های خاص این روز ، دوخت پیراهن مراد ،کیسه مراد ،چادر مراد وتهیه حلقه مراد وانگشتر گردان و انجام مراسم کوله مرجان و کلید زنی و دوست علی ومولودی خوانی و ذکر گفتن ، خواندن دعاهای مخصوص و….از جمله این آیین ها هستند که در این نشست به آنها پرداخته می شود .
آداب ماه رمضان از نگاه سفرنامه نویسان غیر ایرانی
«آداب ماه رمضان از نگاه سفرنامه نویسان غیر ایرانی» عنوانی بود که در ادامه توسط خدیجه امامی ارایه شد .
این پژوهشگر با بیان اینکه نیاز به آگاهی از وضعیت گذشته ما را به سوی سفرنامه‌ها می‌کشاند تا از ورای این نوشته‌ها خلق و خوی مردم را جست‌وجو کنیم تصریح کرد : در سفرنامه‌های غیر ایرانیان که در کسوت بازرگان، مبلغ و دیپلمات به ایران سفر کرده‌اند، خاطراتی به نگارش درآمده که از میان این آثار می‌توان برخی رسوم ایرانی را به ویژه در سده‌های گذشته پیدا کرد، رسومی که نویسندگان ایرانی کمتر به آن توجه داشته‌اند.
او افزود : از دوره صفوی، که تعداد زیادی مسافر خارجی به ایران سرازیر شدند، جنبه‌های مختلف حیات دینی و دنیوی ایرانیان ثبت و ضبط شد.
وی با اشاره به اینکه مراسم مذهبی، بخشی جدایی‌ناپذیر از این گزارش‌ها است و ماه رمضان نیز، به خاطر تغییراتی که در سبک زندگی مردمان به وجود می‌آورد، از چشم مسافران خارجی دور نمانده است. وی اظهار داشت :اگرچه آنها از این ماه اطلاعات زیادی نداشتند و بر طبق دریافت خود به تفسیر برخی احکام آن پرداخته‌اند و نیز به دلیل ناآشنایی با جزئیات و فلسفه برگزاری این مراسم، از اشتباهاتی نیز در روایت برخوردارند، با این وجود، ریزبینی آنها که اطلاعاتی درباره شیوه روزه‌داری ایرانیان در سده‌های گذشته به ما می‌دهد، در آثار نویسندگان ایرانی چندان قابل مشاهده نیست و در نتیجه کمبود اطلاعات درباره آداب و فرهنگ عامه در برخی رسوم و آیینهای مذهبی، استفاده از سفرنامه های غیر ایرانی اطلاعات زیادی را در این زمینه فراهم می سازد.
رمضان در تاجیکستان
معصومه رخشا نیز در ادامه با اشاره به موضوع «رمضان در تاجیکستان» گفت:تاجیکستان از جمله پنج کشور اسلامی آسیای مرکزی است که پس از استقلال در سال ۱۹۹۱ بازگشت به فرهنگ و آداب و سنتهای ملی و اسلامی را مورد توجه قرار داده است.
او تصریح کرد :مردم تاجیک، به خاطر داشتن پیشینه‌ی فرهنگی بسیار قدیمی، تقریباً برای هر مناسبتی مراسم خاصی دارند.
وی افزود : یکی از این مناسبت‌ها، ماه‌مبارک رمضان است، درتاجیکستان هر سال ماه مبارک رمضان را همراه با آیین های ویژه‌ای گرامی می دارند. برخی از این آیین ها شامل خواندن نمازتراویح، رب من‌خوانی، شب‌قدر، عیدگردک و‌‌‌‌عیدگشتک می شوند.
