نگاهی به «صابئین مندائی» یکتاپرستان ایرانی در کرخه و کارون

مجتبی گهستونی/

امروز چهارشنبه چهاردهم شهریور ۱۳۹۷ است. «صابئین مندایی» تابلوی «مندی» را با عنوان یادمان «ریشا اَد اِما جبار طاووسی» با حضور مردم و مسئولان محلی در خوزستان رونمایی کردند. «صابئین مندایی» از اقلیت‌های دینی ریشه‌دار و کهن این سرزمین هستند که بخشی از هویت تمدن‌های تاریخی و الهی شکل گرفته در حاشیه رودهای خروشان کارون، کرخه و دز را در دوره‌های تاریخی تا به امروز تشکیل داده‌اند. این اقلیت مذهبی از دیرباز در خوزستان ساکن شده و ایرانی هستند.

«صابئین مندایی» در ۴ دهه اخیر همواره در مناسبات ملی و مذهبی در کنار دیگر مردم خوزستان در صحنه‌های مختلف حضور داشتند. آن‌ها حتی شید و جانباز و آزاده در جنگ ۸ ساله ایران و عراق تقدیم کشور کردند و در کنار دیگر رزمندگان ایرانی با بعثی‌های عراق جنگیدند.

در کرانه کارون، سکویی سیمانی به نام «مندی» قرار گرفته است و یک مرد مندایی در حال رشامه (وضو) گرفتن است. زنی هم براخه (نماز) می‌خواند. هر دو از آب حیات‌بخش با بوثه (آیه) تبرک شده‌اند.

مندائیان صاحبان گنج بزرگ

در ایران پیروان یک دین، خود را صاحب «گنج بزرگ» می‌دانند. آن‌ها در شهرهای جنوب غربی ایران زندگی می‌کنند و خانه‌های‌شان را در جواز آب برپا کرده‌اند. دینداران مندایی معتقدند که صابئین مندایی، نخستین خلقت خداوند و نخستین دینی هستند که به وحدانیت خداوند ایمان آوردند. یکتاپرستانی که پیروان حضرت یحیی و از سلاله حضرت آدم به شمار می‌آیند.

آ‌ن‌ها کتاب مقدسی به نام «گنزاربّا» به معنی «گنج بزرگ» دارند و صحف حضرت آدم، نخستین کتابی است که بر آن‌ها نازل شده است.

صابئین مندایی در دوره های تاریخی از سرزمین اصلی خود در فلسطین به ایران و جلگه بین‌النهرین کوچ کردند و عمده جمعیت‌شان در عراق و ایران ساکن هستند. روزگاری در ایران، سکونتگاه‌های گسترده صابئین مندایی در شهرهای اهواز، شوش، سوسنگرد، بستان، هویزه، خرمشهر، آبادان، ماهشهر، دزفول و شوشتر بود. اما هم‌اکنون جمعیت عمده صابئین مندایی در شهر اهواز و سپس حمیدیه و سوسنگرد ساکن هستند. مرکز تجمع آنان نیز انجمن صابئین مندایی ایران در اهواز است.

منداییان هر یک، یک نام دینی دارند که به زبان مندایی «ملواشه» نام دارد. صابئین مندائی از خط و زبان خاص خود نیز برخوردار هستند که هر یک به موضوعی در ارتباط با مسائل دینی مربوط است. کلمه صابئین هم به معنی تعمید در آب جاری است.

روحانیون مندایی به حافظان دین و خبرگان معروف هستند و از درجات دینی رسمی همچون «یلوفا»، «اشولیا»، «اشکندا»، «ترمیدا»، «گنزورا»، «ریشا اد امّا» برخوردار هستند. پیروان حضرت یحیی همچنین یک نشان یا پرچم دینی دارند که درفش (ادربشا) خوانده می‌شود. درفش مندایی رمز صلح و صفا و برادری و برابری صابئین مندایی است.

آیین های زنده باستانی و هنر مندائی

میناکاری بر طلا و نقره که در فهرست میراث ناملموس کشور نیز ثبت شده است از جمله صنایع دستی صابئین مندایی است و استادکاران به نامی نیز در این رشته از صنایع دستی مندایی فعال هستند.گردشگرانی که به خوزستان سفر می‌کنند طلا و نقره میناکاری شده را از بازار طلافروش‌های این شهر تهیه می‌کنند. این رشته از میناکاری به «مینای صبی» معروف است.

«برج عیاریا»، «بند صابئین» در شوشتر در کناره رودخانه گرگر و «ساباط صابئین» در دزفول بخشی از آثار تاریخی منسوب به صابئین مندائی در خوزستان است که گردشگران زیادی نیز از آن ها بازدید می‌کنند. همچنین تعدادی سفالینه‌ مزین به نگارش با خط مندایی نیز در اختیار موزه شوش در خوزستان و موزه آبگینه در تهران است.

زبان و خط مندائی از جمله نخستین خط و زبان‌های دینی در جهان است و بسیاری از کلمات زبان‌های سریانی، اکدی و عبری با زبان مندائی وجه اشتراک دارند. الفبای منداییان نیز شامل ۲۴ حرف و نوشتن آن از راست به چپ و به ترتیب زبان مندائی نوشته شده و بعضی از حروف آن به دو صدا خوانده میشوند.

در مراسم‌های مذهبی، صابئین مندائی، پوشش سفیدی بر تن می‌کنند. پوشش سفید رسته لباس دینی مندائیان است که جنس آن از چلوار (پارچه پنبه‌‏ای) است.

صابئین مندائی در ازدواج نیز عقیده جالبی دارند. گردشگرانی که به خوزستان سفر می‌کنند، شانس تماشای تعمید عروس و داماد کنار رودخانه کارون و کرخه را داشته‌اند. مندائیان عروس و داماد را در مکانی به نام «اشخنتا» به عقد یکدیگر درمی آورند و طلاق در دین آن‌ها امری مذموم است.

صابئین مندائی از جمله اقلیت‌های دینی ایران هستند که براساس فتوای مقام معظم رهبری اهل کتاب خوانده شده و در برپایی آیین‌ها و آداب و رسوم و مراسم خود آزاد هستند.