صدای میراث: بسیاری از کشورهای جهان امروزه برای رونق صنعت گردشگری به ثبت جهانی آثار خود در فهرست میراث جهانی اقدام می‌کنند. نهادهای مشاور بسیاری نیز همچون اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت با آن همکاری دارند. آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو نشانه آن است که این آثار در سطح جهان بی‌نظیر یا کم‌نظیرند. به همین دلیل نیز علاقمندان بسیاری از سراسر جهان مشتاق بازدید از آٍار ثبت شده در فهرست یونسکو هستند. ثبت جهانی یک اثر علاوه بر رونق گردشگری به جذب کمک‌های مالی و استفاده از متخصصان سایر کشورها برای حفاظت بیشتر از این آثار می‌افزاید و از این رو جنگل هیرکانی نیز با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو شانس احیای دوباره دارد.
اما جنگل هیرکانی چه مزایایی داشت که یونسکو بر ثبت جهانی آن تاکید کرد و این میراث طبیعی ایران به عنوان بیست‌وچهارمین اثر ثبت جهانی شده کشور در جمهوری آذربایجان به ثبت جهانی رسید. علی قمی اویلی مدیر بخش میراث طبیعی دفتر ثبت آثار تاریخی در سازمان میراث‌فرهنگی با ارسال گزارشی به صدای میراث به ویژگی‌های متمایز سایت‌های در نظر گرفته شده در جنگل هیرکانی با هدف ثبت جهانی این میراث طبیعی کشور در فهرست یونسکو پرداخته است.
پارک ملی گلستان
سایت گلستان بزرگترین، قدیمی‌ترین و غنی‌ترین پارک جنگلی ایران است که در شمال ایران و جنوب شرقی دریای خزر قرار گرفته است. این سایت مساحتی برابر ۹۲ هزار و ۸۳۲٫۰۳ هکتار دارد.
قرار گرفتن در مرز بین دو اقلیم نیمه مرطوب خزری و خشک و نیمه خشک ایران تورانی و پستی و بلندی‌های شدید باعث تنوع اقلیمی در این سایت شده است. شرایط جغرافیایی پارک ملی گلستان تاثیر زیادی در ایجاد جنگل‌های پهن برگ در غرب، جنگل‌های سوزنی برگ در ارتفاعات و مراتع و درخت‌زارها در شرق و شمال سایت دارد.
پارک ملی گلستان از نظر منابع آبی نیز بسیار متنوع است و چشمه‌ها و رودهای فراوان در این پارک جاری است. رودخانه مادرسو مهمترین رودخانه این پارک است. پارک ملی گلستان همچنین دارای حد ارتفاعی ۴۵۰ تا ۲۴۱۱ متر از سطح دریا است و از دشت‌های مسطح تا پرتگاه‌های عمودی باخاک‌های متنوع در آن دیده می‌شود. به دلیل وجود رویشگاه‌های متنوع، پارک جنگلی گلستان دارای تنوع گیاهی چشمگیری است.
این پارک برغم آن که درصد کمی از مساحت ایران را در بر گرفته، اما یک هشتم گونه‌های گیاهی، یک سوم پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستانداران ایران را در خود جای داده است. تاکنون وجود حدود ۱۳۰۲ گونه گیاهی و ۳۰۲ گونه جانوری در این پارک گزارش شده است.
این سایت همچنین دارای بزرگترین جمعیت گونه در معرض خطر انقراض پلنگ ایرانی است. مهمترین گونه‌های جانوری پارک، شامل پلنگ ایرانی، گرگ، گوزن مارال، شوکا، قوچ اوریال، بز وحشی و غزال است.
منطقه حفاظت شده جهان نما
منطقه حفاظت شده جهان‌نما با مساحتی بالغ بر۳۸ هزار و ۲۰۲٫۵۶ هکتار در محدوده سیاسی استان گلستان و در جنوب و جنوب شرق شهرستان‌های گرگان و کردکوی در سلسله جبال البرز واقع شده است. این سایت بزرگترین منطقه حفاظت شده بعد از پارک جنگلی گلستان است. این منطقه به دلیل وجود حیات‌وحش ارزشمند و چشم‌اندازهای بی‌نظیر، همچنین وجود زیستگاه‌های مختلف کوهستانی، تپه‌ای و دشت‌ها و جنگل‌های انبوه و مراتع متراکم، پهنه‌ای کم‌نظیر و منحصر به فرد است که در فهرست مناطق حفاظتی ایران قرار گرفته است. واقعیتی که به خودی خود آشکارا می‌تواند تنوع اقلیمی کم‌نظیر این زیستگاه ارزشمند را نشان دهد.
از همین روست که می‌توان به صورت همزمان، جنگل‌های پهن برگ بلوط، راش و ممرز را در نیمه شمالی و رویشگاه‌های درختان سوزنی‌برگ اُرس و مراتع متراکم را در نیمه جنوبی منطقه مشاهده کرد.
حد ارتفاعی منطقه بین ۵۵۰ تا ۳۰۲۰ متر از سطح دریا و رودخانه چهارباغ مهمترین رودخانه منطقه حفاظت شده جهان‌نما است. در منطقه جهان‌نما بطور کلی ۵۹ گونه پستاندار شناسایی شده که این تعداد از گونه‌ها حدود ۴/۳۰ درصد از پستانداران خشکی‌زی ایران را شامل می‌شوند.
از پستانداران شاخص منطقه می‌توان به مرال، بز و پا زن، گوسفند وحشی، شوکا، پلنگ ایرانی و … اشاره کرد. تاکنون حدود ۶۰۷ گونه گیاهی نیز در این منطقه شناسایی شده و از نظر تنوع گیاهان دارویی نیز بسیار غنی است.
منطقه حفاظت شده جنگل ابر
حوزه آبخیز ابر با مساحتی معادل ۴۰ هزار و ۹۸۶٫۹۵ هکتار در استان‌های مازندران و سمنان و در ۵۰ کیلومتری شمال شرق شاهرود و جنوب علی‌آباد کتول قراردارد.
جنگل ابر قسمتی از قدیمی‌ترین و زیباترین جنگل‌های هیرکانی است و با گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، یکی از زیباترین نقاط ایران و شمال شرق کشور است. جنگل ابر به دلیل این که در اغلب مواقع فضای آن را اقیانوسی از ابر فراگرفته به این نام مشهور شده است.
دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از ۱۲۹ تا ۲۹۰۲ متر از سطح دریا است و اقلیم منطقه، نیمه مرطوب تا نیمه مرطوب سرد است. میانگین بارش سالیانه در جنگل ابر نیز حدود ۵۵۰ میلیمتر و میزان رطوبت ۴۵٫۵ درصد است. با وجود چنین شرایط اقلیمی وجود جنگل‌های انبوه هیرکانی در این منطقه بسیار غیرمعمول است.
از مهمترین رودخانه‌های منطقه نیز می‌توان به رودخانه‌های خاک‌پیرزن، زرین‌گل، چلم‌دره، چینو، سیاه‌رودبار و شیرین‌آباد اشاره کرد.
بدلیل تنوع ارتفاعی منطقه و قرار داشتن این سایت در محل تقاطع دو ناحیه رویشی هیرکانی و ایران و تورانی سیمای زیستگاهی و رویشگاهی منطقه بسیار متنوع است. بطوری که می‌توان رویشگاه‌های جنگلی کوهستانی، مرتعی مشجر و رودخانه‌ای را در آن تفکیک و علاوه بر گونه‌های پهن‌برگ هیرکانی، سوزنی‌برگ‌ها را نیز در آن مشاهده کرد.
خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، مرال، شوکا، شغال، روباه، خرگوش، کل و بز، مار، کبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول از جمله گونه‌های جانوری موجود در این منطقه هستند.
منطقه حفاظت شده بولا
مجموعه جنگل‌های بولا که در واقع بخش عمده‌ای از منطقه حفاظت شده بولا و پناهگاه حیات‌وحش دودانگه و چهاردانگه را در بر می‌گیرد در استان مازندران و ۴۵ کیلومتری جنوب شرق ساری واقع شده است. مساحت این سایت ۲۹ هزار و ۸۶۰٫۶۸ هزار هکتار است.
سایت بولا منطقه‌ای کوهستانی جنگلی و عموما دارای شیب بیش از ۳۵ درصد است. دامنه ارتفاعی این سایت نیز از ۶۲۰ تا ۳۲۲۴ متر از سطح دریا متغیر است. این سایت در حد بالایی جنگل‌های خزری قرار گرفته و بخش‌هایی از آنرا نیز مرتع‌های ییلاقی شامل شده است.
اقلیم منطقه عمدتا نیمه مرطوب معتدل با میانگین بارش سالانه ۴۸۰ میلیمتر است. این جنگل ها نمونه بارزی از جنگل‌های راش هیرکانی است که تحت تاثیر مستقیم اقلیم نیمه مرطوب هیرکانی و نیمه خشک ایران و تورانی قرار دارد. شیب‌های تند، جنگل‌های بکر و مناطق دست نخورده و دور از دسترس این سایت زیستگاه مناسبی برای پستانداران بزرگی همچون پلنگ، خرس قهوه‌ای، کل و بز و مرال است.
منطقه حفاظت شده الیمستان
الیمستان با مساحتی معادل ۱۲۴۰ هکتار در استان مازندران و در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر آمل قراردارد.
این سایت تقریبا کوهستانی، همراه با رویشگاه‌های جنگلی، مرتعی، بیشه‌زار و صخره‌ای است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۵ درصد است. دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از ۱۱۹۰ تا ۲۴۰۲ متر از سطح دریا است و کوه امامزاده قاسم مهمترین ارتفاعات منطقه را تشکیل می‌دهد.
اقلیم منطقه حفاظت شده الیمستان عمدتا نیمه مرطوب سرد است. میانگین بارش سالیانه آن نیز حدود ۶۵۰ میلیمتر است. به علت اقلیم سرد منطقه و بارش‌های عمدتا برفی، منطقه حفاظت شده الیمستان دارای منابع آبی فراوان است. با اینکه تاکنون مطالعات کاملی از وضعیت گونه‌های گیاهی منطقه انجام نشده، اما طیف وسیعی از رویشگاه‌های کوهستانی، جنگلی، صخره‌ای، رودخانه‌ای و مرتعی در الیمستان شناسایی شده است.
در این منطقه گیاهان پهن‌برگ از جمله گونه‌های اندمیک هیرکانی مثل توسکا و لیلکی به همراه گیاهان نیمه استپی و نیمه مرطوب و گیاهان مرتعی وجود دارد. وجود جنگل‌های انبوه راش از ارتفاعات میانی تا حد نهایی جنگل از شاخصه‌های مهم این منطقه است. مهمترین گونه‌های جانوری شاخص منطقه نیز کل و بز و مرال هستند.
یکی از جالب‌ترین مناطق گردشگری در الیمستان که موجب تعجب همگان است نقش پای رستم است. بعد از عبور از جنگل وصف نشدنی الیمستان و نرسیده به قله امام زاده قاسم (قله الیمستان) جای برخورد دو شهاب سنگ بزرگ بر زمین دیده می‌شود که حفره‌هایی به عمق ۱۰ متر ایجاد کرده‌اند.
بومیان منطقه افسانه‌ای زیبا برای این چاله‌ها دارند. آن‌ها معتقدند این گودال‌ها جای زانوهای رستم است که در این منطقه زانو زد و از آب دریا نوشید. دورنمای بی‌نظیر از قله دماوند، مناظر زیبا از جنگل و دشت‌های پر گل نیز الیمستان را به مکانی جذاب تبدیل کرده است.
منطقه حفاظت شده واز
واز با مساحتی معادل ۱۰ هزار و ۶۲۴ هکتاردر استان مازندران و در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر چمستان و ۲۲ کیلومتری جنوب شهر نور قرار گرفته است. این سایت تقریبا کوهستانی، همراه با رویشگاه‌های جنگلی، بیشه‌زار و صخره‌ای است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۵۰ درصد است.
دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از ۸۶۳ تا ۳۳۹۵ متر از سطح دریا متغیر است و اقلیم منطقه، عمدتا مرطوب تا نیمه مرطوب سرد و میانگین بارش سالیانه نیز حدود ۷۵۰ میلیمتر است. سایت واز در واقع در محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی و به میزان کمتری در جنوب، ایرانی – تورانی است.
وجود پستی بلندی‌های فراوان، منابع آبی متنوع، پوشش گیاهی انبوه، جنگل‌های راش از میان‌بند تا ارتفاعات جنگل‌های هیرکانی از مشخصه‌های این سایت است. براساس مطالعات انجام شده حدود ۲۳۷ گونه گیاهی در این سایت شناسایی شده است و وجود گونه‌های اندمیک هیرکانی از جمله مشخصات این سایت است.
جمعیت پستاندارن بزرگ در این سایت نیز مناسب و گونه‌هایی همچون بز وحشی، پلنگ و خرس قهوه‌ای و مرال از جمله گونه‌های جانوری شاخص منطقه است.
منطقه حفاظت شده کجور
حوزه کجور در واقع بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است که در شمال ایران، بین چالوس و نور قراردارد. این سایت از شمال به زمین‌های کشاورزی و سکونت‌گاهی پست شمال کشور و از جنوب به ارتفاعات «بین و برکن» و از دو سوی شرق و غرب به عرصه‌های جنگلی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی محدود است. مساحت این سایت نیز ۲۴ هزار و ۵۲۰ هزار هکتار است.
سایت کجور جنگلی و دارای شیب بیش از ۳۰ درصد با دامنه ارتفاعی متغیر بین ۵ تا ۲۱۰۰ متر از سطح دریا است. اقلیم منطقه، گرم و مرطوب و بارندگی سالیانه آن حدود ۱۳۰۰ میلیمتر است. سرچشمه رودخانه سی‌سنگان در پایین دست حوزه در این سایت واقع شده است.
واقع شدن در بخش میانی جنگل‌های هیرکانی با پوشش انبوه که همانند فرش سبز تمام دره‌ها، کوه‌ها و دامنه‌های منطقه را فرا گرفته با فاصله‌ای اندک از دریای مازندران، زیبایی بی‌نظیری به این سایت بخشیده و آن را به قلب جنگل‌های هیرکانی تبدیل کرده است.
گونه‌های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آب فراوان و توپوگرافی متنوع، سیمای اصلی این سایت را تشکیل می‌دهد. این منطقه به علت داشتن آب‌وهوای مناسب و پوشش گیاهی و جنگل انبوه و دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، زیستگاه جانوران متنوع مثل پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال و… همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین و دارکوب است.
منطقه حفاظت شده چهارباغ
چهارباغ با مساحتی معادل ۹ هزار و ۵۵۰ هزار هکتار در استان مازندران و در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر چالوس قرار دارد. این سایت تقریباً کوهستانی بوده و رویشگاه‌های جنگلی، مرتعی، بیشه‌زار و صخره‌ای دارد و بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۰ درصد است. حد ارتفاعی منطقه بین ۹۱۵ تا ۳۳۹۵ متر از سطح دریاست و اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد است. میانگین بارش سالیانه آن نیز حدود ۶۰۰ میلیمتر است که به علت اقلیم سرد منطقه و بارش‌های عمدتا برفی دارای منابع آبی فراوان است. رودخانه‌های این منطقه در واقع سرچشمه رودخانه چالوس هستند که به دریای خزر می‌ریزد.
سایت چهارباغ محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی و ایران و تورانی است و بدلیل تنوع ارتفاعی، پوشش گیاهی منطقه، تنوع وسیعی از گونه‌های درختی، درختچه‌ای و علفی است.
مناطق بکر و دست‌نخورده و گونه‌های گیاهی و جانوری نادر از مشخصات بارز این منطقه است. از پستانداران منطقه می‌توان به مرال، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گربه جنگلی، گرگ، کل و بز، روباه معمولی، شغال، و انواع پرندگان نظیر کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی اشاره کرد.
اثر طبیعی – ملی و جهانی خشکه‌داران
اثر طبیعی – ملی و جهانی خشکه‌داران با وسعـتی معادل ۵۶٫۲۵۳ هـکتار در غرب استان مازندران و کیلومتر ۱۲ جاده اصلی شهرستان تنکابن در شهر نشتارود واقع است. این منطقه تقریبا مسطح بوده و حداقل ارتفاع آن در بخش شمالی ۲۵- متر و حداکثر ارتفاع آن در بخش جنوبی ۲۰- متر است. خشکه‌داران منطقه‌ای محصور میان مزارع کشاورزی و تنها بازمانده جنگل‌های جلگه‌ای هیرکانی است.
این منطقه دارای اقلیم معتدل مرطوب با متوسط بارندگی ۱۴۲۰ میلیمتر و متوسط دمای سالانه ۱۵٫۴ سانتیگراد است. در مجموع حدود ۱۸ گونه پستاندار، ۸۹ گونه پرنده، ۵ گونه خزنده و ۳ گونه دوزیست در این منطقه شناسایی شده‌اند که از میان این گونه‌ها، «سنقر سفید» در فهرست قرمز IUCN قرار دارد.
با وجود وسعت کم منطقه، حدود ۱۸ گونه گیاهی اندمیک در این منطقه وجود دارد که نشان دهنده ارزش بالای آن در حفظ تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی است. فاصله این جنگل از دریا ۱۲۰ متر بوده و یکی از مرطوب‌ترین مناطق جنگل‌های هیرکانی بشمار می‌رود که تفاوت چندانی بین میزان رطوبت نسبی زمستان و تابستان در آن وجود ندارد. گونه‌های آب‌دوست در ترکیب با گونه‌های نادر، اندمیک و در معرض خطر به همراه درختان کهنسال بلوط سیمای اصلی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
سیاه‌رودبار
سیاه‌رود در استان گیلان در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر رشت قرار دارد و اثر طبیعی ملی غار درفک مهمترین ارتفاع استان گیلان را به همراه گستره‌ای از اکوسیستم‌های جنگلی و کوهستانی دربر گرفته است. مساحت این سایت ۲۷ هزار و ۹۴ هزار هکتار است.
بخش وسیعی از این سایت دارای شیب بیش از ۴۰ درصد است و دامنه تغییرات ارتفاعی آن از ۱۲۹ تا ۲۷۰۶ متر است. اقلیم منطقه خیلی مرطوب تا مرطوب با میانگین بارندگی سالیانه ۱۲۶۷ میلیمتر است. سیمای عمومی منطقه نیز کوهستانی با زیستگاه‌های منحصر به فرد جنگلی، صخره‌ای، رودخانه‌ای و مرتعی بوده و یکی از مهمترین مناطق دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان است. گونه‌های درختی شاخص هیرکانی از جمله راش شرقی، شب‌خسب، لیلکی، آزاد، انجیلی شمشاد، توسکا به همراه گونه‌های مدیترانه‌ای مثل ارس و زربین از جمله شاخصه‌های مهم این منطقه است. خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، گراز وحشی، مرال، شوکا، شغال، روباه، خرگوش، کلوبز، مار، کبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول از جمله گونه‌های جانوری موجود در این منطقه هستند.
اطراف این سایت نیز در غار دربند رشی، قدیمی‌ترین سکونت‌گاه تاریخ‌گذاری شده انسان در ایران شناسایی شده است که نشان دهنده حضور طولانی مدت انسان در جنگل‌های هیرکانی است.
منطقه حفاظت شده گشت‌رودخان
گشت رودخان در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر فومن قرار داشته و محوطه تاریخی قلعه‌رودخان نیز در حریم این سایت قرار دارد. این سایت کاملا کوهستانی همراه با رویشگاه‌های جنگلی، مرتعی، بیشه‌زار و مرتعی مشجر می‌باشد که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۵ درصداست. دامنه تغییرات ارتفاعی سایت نیز از ۱۱۶ تا ۲۸۳۹ متر از سطح دریا است. این منطقه یکی از مرطوب‌ترین مناطق جنگل‌های هیرکانی با بارندگی بیش از ۱۵۰۰ میلیمتر در سال است که تمام دامنه‌های ارتفاعی از جلگه تا کوهستان را دربرمی‌گیرد و یکی از مهمترین مناطق دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان نیز هست. مساحت این سایت نیز ۲۶ هزار و ۵۶۶ هزار هکتار است.
تراکم بالای سرخس‌ها، خزه‌ها و گیاهان بالا رونده از کف جنگل تا بالای تاج پوشش درختان به دلیل رطوبت بالا یکی از شاخص‌های این سایت به شمار می‌رود. همچنین این سایت تنها سایت دارای گونه شاه‌بلوط در میان سایت‌های پیشنهادی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، مرال، شوکا، شغال، روباه، خرگوش، کلوبز، مار، کبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول از جمله گونه‌های جانوری موجود در این منطقه هستند.
منطقه حفاظت شده لیسار
لیسار شمالی‌ترین سایت در فهرست سایت‌های پیشنهادی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو بود. مساحت این سایت بالغ بر ۴ هزار و ۸۸۴ هکتار در محدوده سیاسی استان گیلان و در ۱۰ کیلومتری شمال شهر تالش است که به دلیل وجود حیات وحش ارزشمند و چشم‌اندازهای یگانه و جنگل‌های انبوه راش و انجیلی و بلوط بسیار حائز اهمیت است.
این سایت کوهستانی جنگلی است و بخش غالب اراضی را تیپ کوه‌ها تشکیل می‌دهند. تغییرات ارتفاعی منطقه بین ۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح دریا و دارای اقلیم مرطوب و خیلی مرطوب با میانگین بارندگی ۱۲۰۱ میلیمتر است.
پوشش گیاهی در این منطقه نیز به دلیل شرایط آب و هوائی مناسب بسیار متنوع بوده و یکی از مهمترین جوامع راش و بلوط-انجیلی غرب جنگل‌های هیرکانی را می‌توان در آن مشاهده کرد.
از گونه‌های شاخص پستاندار منطقه نیز می‌توان به مرال،بز و پازن، گوسفند وحشی، شوکا، پلنگ ایرانی و … اشاره داشت. علاوه بر پستانداران، پرندگان موجود در منطقه نیز حائز اهمیت هستند که در این رابطه می‌توان به کبک دری، زیر آبروک، عقاب طلایی و هما اشاره کرد.
