مجتبی گهستونی؛
روزنامهنگار و فعال میراثفرهنگی در خوزستان
صدای میراث: پس از فوت گرمابهدارها و با اوج گرفتن طمع بساز و بفروشها و توسعه ناموزن شهرها، گرمابهها نیز تعطیل شدند و دهها گرمابه تاریخی شهر اهواز نیز از این موضوع مستثنی نشدند. گرمابههایی که عمر احداث و تاسیس برخی از آنها به یک قرن هم می رسد.
شهرداری اهواز برای کسب درآمد بیشتر مجوز تخریب صادر میکند. اداره میراثفرهنگی هم چشم خود را به روی تخریب آثار میبندد و حداقل کاری که میکند تشکیل پرونده است که عمدتا به سرانجام نامعلوم ختم میشود.
گرمابه جمشیدی واقع در خیابان سی متری (دکتر شریعتی) روبروی سینما بهمن، تازهترین نمونه از این دست گرمابهها است که با فوت مالک در نوبت تخریب قرار گرفت و سرانجام در آخرین روزهای بهمنماه سرد سال ۱۳۹۸ تخریب شد.
ادیان الهی آب را نخستین عنصری میدانند که خداوند خلق کرد. در اسلام آب برای پاکی به کار میرود و در اعتقاد یهودیان ماده اولیه خلقت آب بود. صابئینمندایی و مسیحیان نیز آب را مظهر پاکی میدانند. بنابر اسناد و روایتها، ایرانیان از نخستین اقوامی بودند که حمام را بنا کردند. اما در دوران معاصر به دلیل وجود حمامهای شخصی در خانههای شهری و روستایی، احداث استخرهای مجهز به سونا و جکوزی و نبود نظارت و کنترل بر مسائل بهداشتی، استقبال مردم از حمامهای عمومی نیز کاهش یافت.
روند بیتوجهی به گرمابهها، تخریب این بناها و از بین رفتن تاریخچه گرمابهداری در ایران را موجب شد، چنانکه با درگذشت مالک گرمابه جمشیدی یکی از گرمابهداران قدیمی اهواز که بیش از نیم قرن سابقه فعالیت داشت، درب یکی دیگر از گرمابههای اهواز در محدوه بازار این کلانشهر بسته شد و اکنون روند تخریب آن عملی شد. در این میان شهرداری، سازمان شهرسازی و میراثفرهنگی اهواز هم توجه چندانی به خرید، مرمت و احیاء بناهای با ارزش تاریخی ندارند.
همچنین برای احیاء و نگاهداری گرمابههای قدیمی و با ارزش معماری اهواز که در گذشته نه چندان دور این سرزمین به عنوان یکی از نیازهای ضروری و لازم در زندگی روزمره مردم محسوب میشدند، هیچ برنامهای وجود ندارد.
دوستداران میراثفرهنگی خوزستان و شهر اهواز پیشتر با ارائه نامههای متعدد به مسئولان مختلف، خواهان توجه کافی به گرمابههای شهر اهواز شدند که با درگذشت مالکان یکی پس از دیگری در خطر تخریب قرار میگیرند. مدیران تمامی دستگاهها نیز با روند تغییر پی در پی، انتظار دارند بعد از هر انتصاب برای جلوگیری از تخریب بناهای تاریخی و گرمابههای شهر اهواز به طور جداگانه با آنها مذاکره یا نامهنگاری شود. در بعضی از گرمابههای اهواز فضای سردینه (رختکن)، گرمخانه و خزینه که از بخشهای اصلی گرمابه است به همراه کاربرد تزئیناتی و معماری با استفاده از آجر و ملات به وضوح قابل مشاهده است.
استان خوزستان به دلیل شرایط آبوهوایی، گرمابههای فراوانی در خود جای داده بود که این شمار هماکنون به کمتر از ۱۰ درصد رسیده و تاکنون از میان حمامهای قدیمی خوزستان، تنها دو حمام به نامهای «کرناسیون» و «شاه رکنالدین» در دزفول و حمام «بکان» در بهبهان مرمت شدهاند.
نخستین گرمابه اهواز به نام «جنت» در سال ۱۳۱۵ تاسیس شد که هماکنون تعطیل است. در سال ۱۳۲۵ شمار گرمابههای زنانه و مردانه اهواز به ۷۵ باب میرسید. از جمله گرمابههایی که همچنان برجای مانده اما فعال نیستند نیز میتوان به گرمابههای «جنت»، «حاج رضا»، «معین»، «خوزستان» و «اسلامی» اشاره کرد. گرمابه «نجفی» نیز چندی قبل تخریب شد. این وضعیت ردر شرایطی ادامه یافته است که گرمابه «خوزستان» و بخصوص گرمابه «اسلامی» در شهر اهواز از ورودی بسیار زیبایی برخوردارند. هماکنون نیز تنها گرمابه فعال در شهر اهواز نیز گرمابه «گلستان» در مرکز شهر است.