باستانشناس/
صدای میراث: این چه پاییزی است که سر ناسازگاری دارد با ما! هنوز اشک چشمان ایرانیان از غم از دست دادن استاد شجریان خشک نشده، که به فاصله چند روز پیر و پدر باستان شناسی ایران، استاد «صادق ملک شهمیرزادی» از میان ما رخت بر بستن.
«صادق ملک شهمیرزادی»، متولد ۱۳۱۹ بود و تحصیلات تکمیلی خود را در موسسه شرقشناسی شیکاگو و دانشگاه پنسیلوانیا با گرایش پیش از تاریخ ایران و بینالنهرین گذراند. اما ملک شهمیرزادی از همان ابتدا قصد نداشت باستانشناس باشد و خانواده او نیز اصرار به خواندن رشته پزشکی برای او داشتند.
یکبار در خاطراتش برایم تعریف میکرد (البته خاطرات دکتر ملک شهمیرزادی آنقدر بسیار است که خود امکان کتاب شدن داشت، اما دریغ…) «من در رشته طبیعی دیپلم گرفته بودم و خانواده اصرار داشتند رشته پزشکی را ادامه دهم، پس به اصرار آنها به شیراز رفتم تا کنکور پزشکی بدهم. همان جا با سه تن از دوستانم به دیدار تختجمشید و نقشرستم رفتیم و آنجا بود که عظمت و شکوه آن ستونها که چگونه در ۲۵۰۰ سال پیش این چنین معماری وجود داشته است، من را تشویق کرد که باستانشناسی بخوانم. ابتدا شناخت زیادی از رشته باستانشناسی نداشتم. زیرا آن زمان مخاطبان زیادی نداشت. اما کمی درباره آن پرسوجو کردم و سپس وارد این رشته شدم.»
ملک شهمیرزادی همیشه از تاثیر دو استاد بر خود بسیار تعریف میکرد. «عزتالله نگهبان» و «سیمین دانشور» که گویا نخستین کلاسهایش نیز با ایشان بود. اما خاطراتش از دکتر نگهبان و اینکه چگونه توفیق اجباری رفتن به «مارلیک» را یافت و سفر یک هفتهایاش یکماه به درازا کشید و خاطرات جذابی که از آن سفر داشت، همیشه پای ثابت هر محفلی بود که شهمیرزادی در آنها حضور داشت و با آن شیوایی در سخن گفتن دل همگان را میبرد.
ملک شهمیرزادی خود از آن استادانی بود که بر دانشجویان تاثیر بسیار گذاشت. دانشجویانی که هر یک از آنها خود به درجه استادی رسیدند و در هر گوشهای از ایرانشهر در حال تعلیم و تربیت هستند. ولی نکته اساسی درباره ملک شهمیرزادی که او را از دیگران متمایز میکرد، اخلاق و منش خوش او بود که همیشه او را زبانزد عام و خاص کرده بود. به ویژه برای ما که نسل سوم و چهارم باستانشناسی ایران بودیم و مستقیم از کلاس درس ایشان بهره نبردیم.
حضور در چند سفر به همراه ایشان اگر نصیب هر باستانشناسی میشد، بیشک غنیمتی بود که به اندازه ساعتها کلاس درس جای آموختن داشت، همانند کلاسهای درسش؛ کلاسهای درسی که پس از ۳۰ سال خدمت صادقانه با کملطفی مواجه شد و با وجود آنکه شوق تدریس و دیدن دانشجویان باستانشناسی را داشت، مجبور به بازنشستگی شد و گهگاه از این کملطفیها که البته پای تمام هم نسلیهای ایشان را نیز گرفته است مینالید. این که چگونه بر این پیر با تجربه کجروایی کردند تا ارتباطش با نسل جدید باستانشناسی قطع شود.
او اما به جای قلم، اینبار کلنگ خود را به دست گرفت و در حفاریهای باستانشناسی مختلف تا آنجا که جان در بدن داشت در کوه و صحرا عاشقانه ایران را کاوش کرد و هر آنچه آموخته بود، صادقانه به علاقمندان باستانشناسی آموخت. نهایتا در این چند سال اخیر، مشکل قرنیه چشم ایشان و کم سو شدن چشم عاملی شد که کلنگ را هم بر زمین بگذارد. نگارنده این افتخار را داشت که پنجمین «تندیس نگهبان» را در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ در همایش پیش از تاریخ ایران از طرف مجله کندوکاو به او اهدا کند و ملک شهمیرزادی نیز مثل همیشه با آن منش پارسی و لبخند جذاب این تندیس را پذیرفت و خاطرهای دیگر در نسل ما به یادگار گذاشت.
دکتر صادق ملک شهمیرزادی سرپرستی هیات باستانشناسی محوطههای شاخص تاریخی بسیاری در ایران را عهدهدار بود. از جمله «تپه سیلک»، «سگزآباد»، «زاغه»، «پوئینک» ورامین، «آقتپه» گلستان. او همچنین طرح ۵ ساله بازنگری محوطه باستانی سیلک را نیز برعهده داشت.
پیش از انقلاب اسلامی ایران، صادق ملک شهمیرزادی، در محوطههای باستانی شاخص کشور همچون «مارلیک» و «هفت تپه» خوزستان در کنار «عزتالله نگهبان» کسب تجربه کرد. او مقالات و کتب معتبری نیز از خود برجای گذاشت که از دروس پایه و اصلی باستانشناسی ایران در دنیای آکادمیک است. «مبانی باستانشناسی ایران، بینالنهرین، مصر»، «اطلس باستانشناسی ایران از آغاز تا پایان دوره یکجانشینی»، «استقرار در روستاها»، «تاریخ ایران باستان»، «ایران در پیش از تاریخ»، «باستانشناسی ایران از آغاز تا سپیدهدم شهرنشینی»، «سفال دره نوسنگی در فلات مرکزی ایران»، «گفتارهایی در باستانشناسی: مجموعه مقالات پژوهشی و تخصصی»، «بینالنهرین در دوران پیش از تاریخ: از پیدایش تا دوران آغاز ادبیات»، «روستائیان سیلک: مجموعه مقالههای طرح بازنگری سیلک»، «زیگورات سیلک»، «نقرهکاران سیلک» و «واژهنامه باستانشناسی؛ انگلیسی – فارسی» از جمله کتابهای برجای مانده از او به همراه صدها مقاله معتبر علمی و تخصصی است.
ملک شهمیرزادی را میتوان در کنار اساتیدی همچون «میرعابدین کابلی»، «مهدی رهبر» و… از آخرین چهرههای ماندگار نسل اول باستانشناسی ایران دانست که شوربختانه دکتر «صادق ملک شهمیرزادی» از این جمع خداحافظی کرد و امید است سایه دیگر بزرگان نسل اول باستانشناسی ایران بر سر باستانشناسی کشور تا سالیان دراز برقرار باشد.
Discussion۱ دیدگاه
استاد مجید راده دوستو یار غار دکتر ملک رو ار قلمانداحته اید عمدی درکار است؟