ماندانا خرم؛
خبرنگار/
صدای میراث: نشست یکصدسال حفاظت از میراث‌فرهنگی به همت شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ایکوم ایران و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با حضور تنی چند از پیشکسوتان و اساتید حوزه حفاظت و مرمت بناها و بافت‌های تاریخی روز سه‌شنبه ۴ خردادماه به صورت آنلاین برگزار شد. صاحبنظران در این نشست به بررسی تغییر و تحولات حفاظت از میراث‌فرهنگی گذشته و امروز کشور پرداختند.
شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران با همراهی ایکوم ایران و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نظر دارد به مناسبت تغییر سده خورشیدی، نشست‌هایی تحت عنوان «یکصد سال فرهنگ و هنر» با حضور کارشناسان با موضوعات مرتبط با میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برگزار و به بررسی آنچه در یکصدسال گذشته در حوزه‌های مرتبط با میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی رخ داده است بپردازد.
روز سه شنبه گذشته، نخستین نشست از سلسله نشست‌ها، تحت عنوان یکصدسال حفاظت از میراث‌فرهنگی (غیرمنقول) با حضور دکتر محمدمنصور فلامکی، دکتر فرهاد نظری، دکتر علیرضاقلی‌نژاد پیربازاری و محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی به شکل آنلاین برگزار شد.
انجمن آثار ملی و حفاظت از بناهای تاریخی
در ابتدای نشست دکتر محمدمنصور فلامکی از چهره‌های ماندگار معماری و حفاظت و مرمت ایران برگزاری این نشست را ارزشمند خواند و گفت: بررسی صدسال حفاظت و مرمت آثار تاریخی توسط صاحبنظران اقدام ارزشمندی است که ثمرۀ خوبی خواهد داشت. زیرا با همراهی انجمن‌های مرتبط با حوزه‌های میراث‌فرهنگی و مستقل از دولت انجام شده است و نیازمند کمی محبت بیشتر خواهد بود تا پایان خوبی پیدا کند.
این چهرۀ ماندگار حوزه معماری و مرمت ایران در ادامه به تاسیس انجمن آثار ملی ایران در دوره پهلوی اول اشاره کرد و گفت: آنزمان نگرش تازه‌ای برای حفظ بناهای تاریخی شکل گرفت و بسیاری از بزرگان را به شوق آورد تا انجمن آثار ملی ایران را برپا کنند. این انجمن که پیش از تاسیس سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی تاسیس شده بود، نقش مهمی در حفظ آثار تاریخی ایفاء کرد؛ همچنان نیز دایر است و با وجود تغییرات و تحولات سال‌های گذشته، همچنان شاهد فضای دوستانه و توام با احترام برای حفظ آثار تاریخی است.
حفاظت از آثار تاریخی در گذشته و اکنون
در ادامه این نشست فرهاد نظری، کارشناس میراث‌فرهنگی با اشاره به اینکه حفاظت و مرمت آثار تاریخی در یکصدسال گذشته فراز و فرودهای فراوان را طی کرد، تاکید کرد: نکته قابل ملاحظه و مهم این است که میان شیوه حفاظت و مرمت در گذشته یعنی پیش از انقلاب مشروطه و پس از آن باید تفاوت قائل شد. حفاظت از آثار تاریخی در قرون گذشته همیشه وجود داشته اما با آنچه که پس از انقلاب مشروطه شاهد آن بودیم، تفاوت بسیار داشت و تنها اشتراک آن در لفظ واژۀ حفاظت است و نه در مفهوم.
او ادامه داد: به‌عنوان مثال تخت‌جمشید که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ما است، چندین دهه است که مورد حفاظت قرار گرفته است. به ثبت ملی و جهانی رسیده است. توسط باستان‌شناسان و پژوهشگران برجسته مورد کاوش و پژوهش قرار گرفته و در محوطه آن نگهبان وجود دارد. فارغ از کمیت و کیفیت کار تمام مسائل حفاظتی در آنجا اعمال می‌شود که هیچیک از آنها تا پیش از دوران ناصرالدین‌شاه انجام نمی‌شد. درحالی که مسجد جامع اصفهان در سده‌های گذشته مدام توسط مردم مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته است. چرا؟! چرا مردم برای حفظ و نگهداری مسجد جامع اصفهان اقداماتی را انجام می‌دادند، اما برای تخت‌جمشید خیر؟ این پرسش بنیادینی است که پاسخ به آن می‌تواند به روشن شدن تفاوت میان مفهوم شیوه حفاظت در گذشته و امروز کمک کند.
به گفته نظری، علت این تفاوت در این است که در گذشته حفاظت از آثار تاریخی با این هدف که آن آثار چه نقشی در زندگی روزمره مردم داشته صورت می‌گرفت. همچنان که امروز یک تپه باستانی با علم به اینکه از گذشته ما اطلاعات مهم و مفیدی را در اختیار ما می‌گذارد حفظ می‌کنیم. اما از آنجا که شیوۀ این ارزشگذاری در گذشته و امروز متفاوت بود، در حفظ و نگهداری آثار تاریخی نیز تفاوت ایجاد کرده است.
این کارشناس میراث‌فرهنگی افزود: در قرون پیش از مشروطه شاهد توجه پادشاهان نسبت به آثاری چون تخت‌جمشید و تاق‌بستان بودیم که از آن بازدید می‌کردند و حتی اثر یا کتیبه‌ای از خود با علم به اینکه در آن محوطه ماندگار خواهد بود، می ساختند. اما کمتر به فکر مرمت و تعمیر آنها بودند. بنابراین در نظر گرفتن این نکات برای روشن شدن تفاوت میان تفاوت حفاظت از آثار گذشته و امروز بسیار مهم است.
تعریف ایرانی میراث‌فرهنگی
علیرضا قلی‌نژاد پیربازاری، معاون فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز در نشست مجازی یکصدسال حفاظت از میراث‌فرهنگی، به تاریخچه شکل‌گیری حفاظت از میراث‌فرهنگی در ایران اشاره کرد و گفت: از زمانی که اولین توجه‌ها از خارج از ایران به آثار تاریخی ایران انجام می‌شود، انحصار فعالیت باستان‌شناسی به فرانسوی‌ها داده می‌شود تا سال ۱۳۰۰ که اداره عتیقات و سپس انجمن آثار ملی، سازمان ملی حفاظت و پس از انقلاب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری که اکنون تبدیل به وزارتخانه شده است تاسیس شود، یک نکته مشخص است و آن اینکه حفاظت از آثار ملی جایی رسمیت پیدا کرده که ما با ادبیات بین‌المللی این حوزه آشنا شده‌ایم. از این‌رو باید برای حفاظت بیشتر و با کیفیت‌تر این حوزه رجعت به خود داشته باشیم و میراث فرهنگی ملموس را با توجه به آنچه خودمان داشتیم تعریف کنیم. زیرا بدون توجه عمیق به محتوای مرمت، این اتفاق کیفیت لازم را نخواهد داشت.
لزوم طبقه‌بندی علمی
محمدحسن طالبیان معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز با بیان اینکه بررسی تاریخی حفاظت از میراث‌فرهنگی کمی سخت و پیچیده است، گفت: امروز ما نیازمند این هستیم که قوانین و قواعد حفاظت از آثار تاریخی در دروان گذشته را با یک نگاه علمی و طبقه‌بندی شده مورد بررسی قرار دهیم تا متوجه شویم این امر در گذشته و امروز چگونه صورت می‌گرفت و تا چه میزان از قواعد و قوانین موجود در گذشته، جنبۀ اجرایی و عملی داشته است؟
یادآوری می‌شود، نشست مجازی یکصدسال حفاظت از میراث‌فرهنگی، نخستین برنامه از مجموعه نشست‌های یکصدسال فرهنگ و هنر است که به همت شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی حوزه‌های سه‌گانه میراث‌فرهنگی با همراهی ایکوم ایران و وزارت میراث‌فرهنگی به مناست آغاز قرن جدید انجام می‌شود.
