مجتبی گهستونی
روزنامه‌نگار و فعال میراث‌فرهنگی/
صدای میراث: امضای تفاهمنامه همکاری مشترک میان وزارت نیرو و سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به منظور توسعه فعالیت‌های گردشگری در حاشیه سدها و منابع آبی کشور این امید را ایجاد کرده است که ظرفیت آبی – گردشگری شهرستان‌های کمترشناخته شده معرفی و بستر استفاده از آن‌ها با هدف اشتغالزایی بالا فراهم شود.
از جمله این مناطق، استان پهناور خوزستان است که با وجود رودخانه‌های طویل، تالاب‌های بین‌المللی، سواحل طولانی و مخازن بزرگ سدها در کنار آثار تاریخی و باستانی، می‌تواند خوزستان را به قطب گردشگری آبی کشور تبدیل کند.
در واقع دسترسی آسان خوزستان به خلیج‌فارس و رودخانه‌های پرآب، مهمترین وجه تمایز این استان با سایر استان‌های کشور در بخش گردشگری آبی است.
شهرستان اندیمشک در استان خوزستان بیشترین حجم ذخایر آبی سدهای کشور را به خود اختصاص داده و چشم‌اندازهای طبیعی و جلوه‌های انسان ساخت را یکجا جمع کرده و خود به تنهایی می‌تواند به یکی از قطب‌های بزرگ گردشگری آبی کشور تبدیل شود.
برخورداری شهرستان اندیمشک از دو سد مهم کرخه با ۶۰ کیلومتر طول و ۶/۵ میلیارد متر مکعب حجم مخزن دریاچه و سد دز با ۶۵ کیلومتر طول و ۲ هزار و ۶۹۸ میلیون مترمکعب حجم مخزن دریاچه، اندیمشک را در زمره مهمترین شهرستان‌ها در زمینه تولید انرژی و صنعتی کشور قرار داده است.
استاندار خوزستان با بیان این که در تعطیلات نوروز، روزانه حدود ۱۰ هزار گردشگر از سدهای خوزستان بازدید می‌کنند، می‌گوید: برخورداری این استان از سواحل خلیج‌فارس، رودخانه‌ها، تالاب‌های بین‌المللی و ملی، آبشارها، چشمه‌ها و سازه‌های آبی – تاریخی جهانی و ملی، هر کدام می‌توانند کمک مهمی به توسعه گردشگری آبی در خوزستان و کشور کنند.
غلامرضا شریعتی درباره ضمانت اجرایی آنچه در تفاهمنامه وزارت نیرو و سازمان میراث‌فرهنگی امضا شده است نیز می‌گوید: در این خصوص می‌توان با تشکیل جلسات کاربردی و با بهره‌گیری از نظر کارشناسان، تشکل‌های مردم‌نهاد و مشارکت دادن جوامع محلی، سیاست‌های پیش رو در حوزه گردشگری آبی را تجزیه و تحلیل کرد و به نتیجه رساند.
بدرقه گاه دشت خوزستان به لرستان
یک کارشناس میراث‌فرهنگی و دوستدار گردشگری در اندیمشک که تاکنون ده‌ها پرونده ثبت ملی و طبیعی را آماده‌سازی کرده با اشاره به اینکه شهرستان اندیمشک به دو بخش کوهستانی و دشت تقسیم می‌شود به صدای میراث گفت: رودخانه‌های جاری از حوزه‌های آبریز و همچنین رودخانه‌های پرآب دز در شرق و کرخه در غرب و بالارود در کمربند میانی، موجب شده تا حیات بشر در شمالی‌ترین نقطه خوزستان که نقطه اتصال دشت و کوهستان است را قوت ببخشد و از حیث سازه های آبی به دلیل موقعیت مهم در دامنه کوهستان و حوزه‌های آبریز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد.
علیپور گفت: رود کرخه در بخش غربی اندیمشک بزرگترین پل بند تاریخی با نام پای پل کرخه را با طولی قریب به ۸۰۰ متر – که هنوز پایه‌های ستبر آن در دل دشت جای دارند و دشت شوشان به واسطه این پل بند عظیم مشروب گشته – را در خود جای داده است.
وی افزود: رود زال در شمالی‌ترین بخش غربی اندیمشک پس از پیوند با کرخه که مجموعه پل‌های تاریخی ساخته شده بر آن به ۶ پل می‌رسد، از دیگر ظرفیت‌های آبی شهرستان اندیمشک است.
این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی و طبیعی یادآور شد: رودخانه بالارود در قسمت میانی با ۳ پل و ۴ رشته قنات از قناتی به طول ۶ کیلومتر برخوردار است که هنوز هم از آن استفاده می‌شود.
علیپور گفت: در شرق رود دز دو رشته قنات نیز در جهت غربی امتداد داشته که هنوز آثار آن در اراضی کشاورزی نمایان است. همچنین آسیاب‌های آبی در بخش الوار گرمسیری که تا نیم قرن گذشته از آن‌ها استفاده می‌شد نیز یکی از بی‌شمارترین سازه‌های آبی پابرجا هستند و رودخانه ادریسی با تعداد ۵ آسیاب در کنار این سازه‌ها جاری است.
وی از فروچاله‌های منطقه ادریسی نیز به عنوان یکی از کم‌نظیرترین آثار طبیعی نام برد و گفت: ۴ فروچاله در شمالغرب دشت ادریسی منابع آبی این منطقه را تغذیه می‌کنند.
این فعال حوزه گردشگری و میراث‌فرهنگی افزود: پل و یا آباره صیحه با طول ۱۵۳ متر با کار بری انتقال آب در ده کیلومتری جنوب شهرستان اندیمشک از سازهای آبی عصر صفوی است که از لحاظ ایستایی در شرایط مطلوب قرار دارد و در سال‌های قبل مرمت شده است.
این کرخه تاریخی
گردشگرانی که با خودروی شخصی، عمومی یا قطار از سمت شمالغربی بعد از گذر از استان‌های قم، مرکزی و لرستان قصد سفر به خوزستان را دارند، باید از اندیمشک که در ارتفاع ۱۷۶ متری از سطح دریا قرار دارد عبور کنند.
برای دسترسی به سد کرخه باید با گذر از خیابان‌های اندیمشک در مسیر شوش و سپس طی مسافت در محدوده شهرستان اندیمشک به سد کرخه؛ بزرگترین سد خاکی ایران (که یکی از بزرگترین نمونه‌ها در جهان هم هست) و بر رودخانه کرخه احداث شده است برسید. رود کرخه از مناطق میانی و جنوب غربی رشته کوه‌های زاگرس در نواحی غرب و شمال غرب کشور سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافتی نزدیک به ۹۰۰ کیلومتر در امتداد شمال به جنوب، سرانجام در مرز مشترک ایران و عراق به تالاب هورالعظیم می‌رسد. رودخانه کرخه را می‌توان پس از کارون و دز، سومین رود بزرگ ایران از نظر آب‌دهی دانست. کرخه از لحاظ بدنه بزرگترین سد تاریخ ایران است و بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران را شکل داده است.
جزیره زیبای پلاژ در دریاچه دز
سد دز هم کم شگفتی ندارد. این سد از سازه‌های عظیم بتنی است که سال ۱۳۳۸ در مدت سه سال توسط مهندسان ایتالیایی بر رودخانه دز ساخته شد. درون دریاچه جزیره‌های کوچک و بزرگی شکل گرفته که بزرگترین آن‌ها، جزیره پلاژ است و یکی از جاذبه‌های شهرستان اندیمشک که در ۲۳ کیلومتری شمال این شهر واقع شده است.
دریاچه سد دز فوق‌العاده زیبا و تماشایی است و مکان مناسبی برای تفریحات آبی همچون قایق‌سواری است. در جزیره پلاژ هم مراکز تفریحی و ویلاهای بزرگ ساخته شده تا گردشگران بتوانند به راحتی اقامت کنند و از مشاهده مناظر طبیعی و بکر لذت ببرند. برای دسترسی به تاج سد دز، باید یک مسیر زیبای منحصر به فرد شش کیلومتری طی شود.
آنچه باعث شده تا از خوزستان به عنوان قطب گردشگری آبی نام برده شود، برخورداری از فرصت‌های بیشمار در حوزه آب است، به گونه‌ای که قدیمی‌ترین و با ارزش‌ترین سازه‌های آبی ایران در خوزستان قرار دارد و به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند. هرچند با وجود تمام این ظرفیت‌ها، خوزستان تاکنون در جذب گردشگر و درآمد گردشگری برای شهروندان خود کارنامه درخشانی برجای نگذاشته است.
زیرساخت های موجود فعلی
یک دانش آموخته گردشگری به تنوع در گردشگری آبی اشاره می‌کند و به صدای میراث می‌گوید: قایق‌سواری، غواصی، ماهیگیری تفننی و برپایی مسابقات ماهیگیری، ورزش‌های آبی موتوری، آموزش‌های قایقرانی، موج‌سواری، کایاک‌سواری و قایق‌سواری در آب‌های خروشان از جمله تفریحات آبی است که خوزستان با دارا بودن رودخانه‌های مناسب از جمله کارون، کرخه و دز می‌تواند ظرفیت خوبی در جذب گردشگر در این شاخه داشته باشد.
زهرا طباطبایی افزود: از حدود دهه ۵۰ شمسی سازمان آب و برق خوزستان در حاشیه این سدها شروع به ساخت مکان‌های اقامتی – تفریحی برای کارکنان سازمان و مهمانانی که به استان سفر می‌کنند، کرده است که به مرور زمان در اختیار عموم هم قرار گرفته است. از جمله قدیمی‌ترین آن‌ها اقامتگاهی در پشت سد دز است که به بهسازی نیاز دارد و مسیر دسترسی آن از جاده اهواز – اندیمشک به سمت جاده خرم‌آباد است. در کنار سد کرخه اندیمشک نیز مهمانسراهایی بنا شده است که عمدتا راهیان نور از آن‌ها استفاده می‌کنند.
به گفته وی، با وجود مکان‌های مناسب و زیبا برای گردشگری و با ایجاد یک مدیریت صحیح و پایدار می‌توان فرصت‌های خوبی برای گردشگری و طبیعت‌گردی در استان خوزستان فراهم کرد تا علاوه بر اشتغالزایی، فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری فراهم شود و خوزستان به سمت توسعه روزافزون اشتغال پایدار و گردشگری پیش برود.
