مجتبی گهستونی
خبرنگار و فعال فرهنگی استان خوزستان
برگزاری« جشنواره سفرنگاری دزفولگرام» در اسفندماه یک گام به جلو برای حضور تاثیرگذار در عرصه گردشگری توسط سفارش‌دهندگان و در نهایت برگزارکنندگان برای به بار نشستن این رویداد است.
رویداد «دزفولگرام» به طور حتم اثربخشی و بازخوردهای یپاپی به همراه دارد کهبه تدریج تاثیر حود را نشان می‌دهد. ایده‌پردازان این رویداد به خوبی می‌دانند که برگزاری چنین رویدادی، منجر به شناسایی و معرفی خلاقانه ظرفیت‌های تاریخی، طبیعی و گردشگری شهرستان دزفول از طریق ابزار فضای مجازی می‌شود.
ایران و صنعت گردشگری کشورمان برای معرفی هرچه بهتر به جهان از ظرفیت محتوا بهره کافی نبرده است. بنابراین مهم‌ترین خصوصیت برگزاری رویداد «دزفولگرام» تولید محتوا در بخش‌های مختلف در سریع‌ترین زمان با کمترین هزینه است.
برگزارکنندگان «دزفولگرام» با آگاهی به ظرفیت‌ها معتقدند که برگزاری رویداد «سفرنگاری دزفولگرام» معجزه نخواهد کرد. بلکه رویدادی ۴ روزه برای معرفی شهرستان دزفول و ظرفیت‌های گردشگری این شهرستان به هم‌میهنان و مردم جهان است و برای انجام این امر مهم از ابزارهای رایج کمک گرفته می‌شود.
باید به شهرداری دزفول نیز که متوجه اهمیت چنین رویدادی شد و تصمیم گرفت پس از ماکو، برگزار کننده خلاقانه دومین رویداد سفرنگاری کشور باشد تبریک گفت. چرا که می‌شد «دزفولگرام» را برگزار نکرد و رویکرد و تفکر مبتنی بر زیست و گردشگری را همچنان برای ماکو محفوظ گذاشت. شهرداری دزفول اما پیام این رویداد برای کهن شهر دزفول را درک کرد.
دزفول چرا مهم است؟
چرا دزفول شهر مهمی است که باید به تولید محتوا برای آن پرداخت؟ در این نوشتار تنها گوشه‌هایی از زیبایی‌های دزفول معرفی می‌شود.
پیشتر براساس تصمیم اتخاذشده توسط ستاد هماهنگی هوای پاک استان خوزستان، شهر دزفول به دلیل برخورداری از شاخص‌های بهداشتی و زیست‌محیطی اعلام‌شده به‌عنوان شهر پاک استان خوزستان معرفی شد، اما پرسش این است آیا واقعا دزفول، شهر پاک خوزستان است؟
شاخص‌هایی که باعث شده این تصمیم برای دزفول اتخاذ شود، ارتقای سرانه فضای سبز، نصب تصفیه‌خانه فاضلاب شهری و بهره‌برداری از فاز اول آن و جلوگیری از تخلیه فاضلاب‌های شهری به رودخانه دز، ایجاد مرکز معاینه فنی خودرو‌های سبک، بهبود سیستم مدیریت پسماندهای شهری شامل جمع‌آوری مکانیزه پسماندها و تفکیک از مبدا با ارایه آموزش‌های چهره به چهره به شهروندان همچنین تهیه طرح مطالعات کمپوست و بازیافت و فراهم شدن مقدمات اجرای طرح، تجهیز ۵۰درصد از بیمارستان‌ها به سیستم امحاء و تصفیه‌خانه فاضلاب، ایجاد و راه‌اندازی مرکز تحقیقات زیست‌محیطی شمال خوزستان و نصب و راه‌اندازی ایستگاه سنجش آلودگی هواست.
به آنچه که گفته شد باید تمیزی شهر، وجود جنگل دز، جنگل بلوط، وجود کوهستان، آبشار، چشمه، باغات و… را نیز اضافه کرد.
اما نکته مهم آن است که برگزاری رویدادهایی از جمله «دزفولگرام» موجب می‌شود تا دزفول از جنبه‌های مختلف دیده شود و سفرنگاران اقدام به تولید صدها یادداشت، گزارش، هزاران عکس و صدها دقیقه فیلم کند و به نشر آن بپردازند. حضور ۴۰ نفر برگزیده به مدت ۴ روز در شهرستان دزفول و همچنین۱۰نفر خبرنگار آشنا به مقوله گردشگری و میراث‌فرهنگی نیز می‌تواند موجبات تحول‌بخشی به دزفول را به صورت تدریجی فعال فراهم کند.
سفر به دزفول
دزفول از سمت شمال به استان لرستان و از شرق به مسجدسلیمان و استان چهارمحال بختیاری و از شمال غربی به اندیمشک و از جنوب به شوشتر و اهواز و از سمت غرب به شوش می‌رسد. بنابراین سفر به دزفول، می‌تواند دیدار از دیگر شهرهای تاریخی با طبیعت اعجاب‌برانگیز اطراف نیز باشد.
با خودرو شخصی یا اتوبوس خودتان را به دزفول برسانید. اگر صبح زود رسیدید، «حلیم» دزفول را از دست ندهید. در میان بافت تاریخی بچرخید و با معماری منحصر به فرد خانه‌های این شهر آبی آشنا شوید.
می‌توانید در شهر دزفول اقامت کنید اما پیشنهاد می‌کنیم برای اقامت روستای «پامنار» را انتخاب کنید. بهترین بخش سفر شما زمانی آغاز می‌شود که میخواهید راهی کرانه‌های رودخانه دز شوید.
کنارستان‌های کولخرسان
در این سفر یک روز را برای دیدار از «کولخرسان» قرار دهید. «کولخرسان» یا «اشکفت زرده» در کیلومتر ۲۸ جاده شهیون سمت چپ جاده مجاور در روستای «بیشه بزان» است. اینجا آب دائمی دارد و آبشار، آبچکان، بیشه‌زار و انواع روییدنی‌های خاص.
دسترسی به کولخرسان از دو مسیر بیشه بزان و از مسیر قلعه شاداب امکانپذیر است. کولخرسان مجموعه‌ای از دره‌های عمیق با ارتفاع حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ متر است که دره‌های «قلعه شاداب» به آن منتهی و برخی از این دره‌ها به رودخانه «دز» راه پیدا می‌کند.
اینجا دره‌های عمیق دارد و نهرهای آب جاری است. مملو از نیزارها و علفزارها همراه با تک درخت‌ها و درختچه‌ها. دامنه شرقی کوه قلعه شاداب مملو از درختان بادام و کنار است که به آن کنارستان می‌گویند. «کنارستان» از زیستگاه‌های مهم پرنده «تیهو» است.
با بیشه‌زارهای دیونی و پیربانگو
هرچقدر از دزفول به سمت شمال آن شهر و مناطق کوهستانی بروید زیبایی‌های آن سرزمین بیشتر می‌شود. در کیلومتر ۴۷ جاده شهیون دزفول منطقه زیبای «دیونی» قرار دارد که با رودخانه دائمی، درختان فراوان و بیشه‌زارهای متعدد به محلی برای تجمع طبیعت‌گردها تبدیل شده است.
منطقه «پیر بانگو» هم ۴ کیلومتر آن سوتر با درختان انبوه و چشمه آب دائمی و منظره‌های زیبا و طبیعتی بکر منتظر شماست.
پازن و پلنگ شوی
زمان دیدن روستای «شوی» فرا رسیده است، روستایی که آبشار آن در شمال غرب دزفول را یکی از بلندترین آبشارهای ایران می‌نامند.
دسترسی به «شوی» از دو مسیر تله زنگ در شمال اندیمشک و سردشت در دزفول امکانپذیر است. این آبشار از بزرگترین و زیباترین آبشارهای منطقه بختیاری است که در دهستان شوی بخش شهیون در شمال شهرستان دزفول قرار دارد و از جاذبه‌های گردشگری منطقه بختیاری است.
منطقه شوی زیستگاه «پازن»، «پلنگ»، «خرس» و «سمندر» بوده و پوشیده از درختان بلوط. فراموش نکنید که دیدن آبشار شوی کار چندان راحتی نیست. مسیر ماشین رو ندارد و برای دیدن آن باید از راه‌آهن یا منطقه کوهستانی بختیاری استفاده کرد.
دره‌های توبیرون
دره «توبیرون» در مسیری به طول ۳۵ تا ۴۰ کیلومتر در شمال دزفول واقع است که دیواره‌های رفیع آن با ارتفاع ۲۰۰ تا ۲۵۰ متر و انبوه درختان انگور، انجیر وحشی، برگ‌های شاووشان، آبشارها و آبچکان‌‌ها جلوه بسیار زیبا و چشم‌نوازی به این دره‌ها بخشیده است.
این دره حاصل هزاران سال فرسایش آب برگرفته از بارندگی‌های فصلی درحوضه‌های بالاتر و سرازیر شدن تندآب‌ها در کوه و تپه است. به نحوی که در فصول خشک عمق زیاد دره مانند یک زهکش عمل کرده و آب سفره‌های زیر زمینی را جمع و در کف دره جاری می‌شود. در بعضی قسمت‌ها نیز از دیواره و کف دره آب زلال تراوش می‌شود.
»تو» در لهجه دزفولی به معنی تب (گرما) و «توبیرون» به معنای مکانی که گرما را از تن می‌زداید نام گرفته است. گفته می‌شود در قدیم برای کاهش آلام و درد بیماری‌ها از این محل استفاده می‌شد.
البته «توبیرون» به معنای «بی‌مانند» هم هست و حتی مناطقی از این دره زیبا شکارگاه خوبی برای صیادان بود. برای عزیمت به این دره زیبا باید از مسیر جاده «سردشت» بروید و حدود ۲۴ کیلومتر طی کنید؛ نرسیده به گردنه «تنگسرا» سمت چپ وارد جاده فرعی شده و حدود ۶ کیلومتر جاده شنی را طی کنید.
بناهای تاریخی لیوس
«لیوس» یکی دیگر از روستاهای گردشگری سردشت دزفول است. حالا که در این مسیر هستید دیدن این روستا با سابقه بیش از ۷۰۰ سال را نباید از دست داد.
معماری بناهای این روستا کاملا بومی و سازگار با محیط است. درختان چنار، چشمه آب، و بقایای آسیاب‌های آبی و مناظر کوه لنکر بسیار دیدنی است. روستای لیوس در ۸۲ کیلومتری جاده شهیون دزفول دامنه کوه لنگر قرار دارد.
با قایقران‌ها در دریاچه شهیون
پامنار، از روستاهای شاخص گردشگری شمال دزفول در بخش شهیون است. پامنار در ۴۲ کیلومتری شمال دزفول قرار گرفته، در کنار دریاچه سد دز. اگر برای اقامت این روستا را انتخاب کردید بعد از دیدار از شهر دزفول باید راهی اینجا شوید و بعد به دیدار سایر روستاها بروید.
مردم این منطقه کشاورزی، دامداری، ماهیگیری و قایقرانی می‌کنند. این روزها مردم بومی دوباره کپوبافی که از هنرهای سنتی این روستاست را نیز زنده کرده‌اند.
زنان پامنار «کپو» می‌بافند و این بهترین سوغات و یادگاری از سفر به دزفول است. کپوهایی با نقوش سنتی و کاربردی در زندگی روزمره. اگر گلدان و صندوقچه و زیر قوری و کتری کپوبافی را خریدید، دیگر زمان دیدار با دریاچه شهیون فرا رسیده است.
دریاچه شهیون یکى از زیباترین دریاچه‌هاى ایران و جهان در شمال غربی دزفول و پشت ۲ کوه شاداب و تنگوان شکل گرفته که چهره زیبایى به این منطقه داده و جزیره بزرگی وسط دریاچه ایجاد شده است. اینجا می‌توان قایقرانی کرد و همراه با قایقرانان تا آن سوی دز رفت و آواز خواند.
می‌توان اسکی روی آب کرد و اگر حسش باشد ماهیگیری. در این جزیره درختان کنار (سدر) و بادام کوهى، کلخنگ و بید روییده و روباه و خرگوش هم در آن دیده می‌شود و پرندگان زیبایى چون تیهو، کبک و پرندگان دریایی بالای سرتان پرواز می‌کنند.
تاریخ در قلعه شاداب
قلعه شاداب یا قلعه شهی را که از بزرگترین قلعه‌های طبیعی ایران است می‌توانید در این روستا بازدید کنید. دیواره‌های طبیعی آن تا ۷۰۰ متر ارتفاع دارند.
این قلعه ساسانی معروف به «دژ انوشبرد» یا «دژ فراموشی» است. با عبور از پل متحرک و چوبی این قلعه طبیعی می‌توان کیلومترها از طبیعت منطقه را زیر نظر گرفت. در زمان پهلوی اول از این قلعه به عنوان دژ دفاعی در مقابل غارتگران استفاده می‌شد و حتی تا ۳۰ سال پیش نیز دژ فراموشی، مسکونی بود.
اگر همت کردید و تا ارتفاع بالای این قلعه رفتید، از بالا، دره‌های بسیاری زیر پایتان می‌بینید و با اشکفت‌های عجیب همچون کلاوه، برگه مو، اسفندیاری، چویل سون (متعلق به طایفه تختایی و چمایی)، برگ چوک(نرکی‌ها)، برگ فردی (کاید گپ)، گرمحل (پاپی و کاید خورده) و… مواجه می‌شوید.
رازهای این قلعه و اشکفت‌های آن را می‌توانید از زبان مردم بومی بشنوید. قبرستان قدیمی قلعه شاداب با سنگ‌های ایستاده و نقوش متفاوت هر کدام قصه‌ای دارند که شنیدنی و دیدنی است. تردید نکنید که سفر به دزفول یکی از به یادماندنی‌ترین سفرهای نوروزی است.
جنگل بلوط سالند
کوه سالند با ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متر یکی از زیستگاه‌ها و رویشگاه‌های غنی و ارزشمند زاگرس میانی محسوب می‌شود که در شمال شهرستان دزفول واقع شده است. «سالند کوه» با پوشش جنگلی زاگرس رویشگاه درختانی چون بلوط ایرانی، کیکم، بنه، بادام، زالزالک وحشی، نارون، انجیر کوهی، گردوی وحشی و انار است.
در این کوه حیواناتی چون پلنگ، خرس، گرگ، سنجاب ایرانی، روباه، کبک، تیهو و دارکوب زیست می‌کنند. پوشش انبوه جنگلی زاگرس، وجود چشمه‌ها و رودخانه‌های سالند را به یکی از ارزشمندترین و غنی‌ترین زیستگاه‌های جانوری تبدیل کرده است.
سالند با آب‌وهوای اقلیم زاگرس دارای تابستان‌های معتدل و زمستان سرد و برف‌گیر از کوهستان‌های ییلاق عشایر بختیاری محسوب می‌شود و سالانه پذیرای عشایر و مسیر کوچ عشایر است.
کپوبافی، هنر ذوق و سلیقه
از دوران کهن تا به امروز، هرگاه گردشگران از این سوی دنیا برای دیدار با ملل گوناگون به چهار گوشه جهان سفر می‌کردند، برای دادن سوغات و یا حتی تأمین نیاز سفرشان، صنایع‌دستی خود را خریداری و همراه می‌بردند.
امروزه ویژگی‌های گردشگری باعث شده است تا جوامع محلی، تولیدات خود را به گردشگران عرضه کنند. به همین دلیل، فروش صنایع‌دستی فرصتی است تا دست‌اندرکاران گردشگری، بخشی از ویژگی‌های فرهنگی دیار خود را در قالب عرضه صنایع‌دستی به نمایش بگذارند.
گردشگری این امکان را فراهم کرده است تا گردشگران از طریق صنایع‌دستی به گوناگونی سلیقه، مهارت و حتی سطح معیشت جوامع پی ببرند.
به همین دلیل صنایع‌دستی همواره دارای نقش کاربردی است و به مرور به ارزش‌های فرهنگی آن افزوده می‌شود.
خاستگاه هنر کپوبافی در دزفول است. کپوبافی برای مردم این منطقه نه تنها هنر و ذوق به شمار می‌رود، بلکه خود زندگی و شیوه مناسبی برای امرار معاش زنان زحمت‌کشی است که در کنار کار طاقت‌فرسای روزانه، به این هنر می‌پردازند و همواره به عنوان میراثی گرانبها، آن را حفظ کرده‌اند.
کپوبافی از بافته‌های حصیری و مواد اولیه آن «کَرتک» و برگ نخل‌های خرما است که از سالیان متمادی رواج داشته است؛ کرتک نوعی گیاه خودرو است که در حاشیه نهرها، رودخانه‌ها و دشت‌های منطقه شهیون به وفور یافت می‌شود.
کپوبافی بافت اشکال مسطح بیضی‌شکل و دایره‌ای شکل با کاربردهای مختلف و بافت مصنوعات صنعتی از جمله گلدان، جای دستمال کاغذی، زیرکتری، زیرقوری، میوه‌خوری و انواع دیگر محصولات حصیری را شامل می‌شود.
نوع تولیدات کپو در منطقه، از نظر کمی و کیفی در سطح بسیار خوبی قرار دارد. تاکنون، نمایشگاه کپوبافی نیز در روستای پامنار با هدف ارائه توانمندی‌های زنان و دختران این منطقه در امرکپوبافی و بافته‌های حصیری برگزار شده است که مورد توجه گردشگران واقع شد. محصولات تولیدی کپو در این روستا و روستاهای شهرستان دزفول، به سایر نقاط کشور ارسال می‌شوند.
آرامگاه نخستین شهریار ایرانی
آرامگاه «یعقوب لیث» با گنبد بلند مضرس (دندانه دار) سفیدرنگ در قسمت شمال شرقی روستای «شاه‌آباد» در ۵ کیلومتری جاده دزفول – شوشتر، در میان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران، یعنی خرابه‌های شهر ساسانی و دانشگاهی «جندی شاپور» قرار دارد.
گنبد این آرامگاه یعقوب لیث صفاری از بهترین نوع گنبدهای مخروطی واقع در خوزستان است. بنای آرامگاه از یک ورودی برخوردار است و سطح داخلی آرامگاه را از سطح بیرونی آن جدا می‌کند.
سازه اصلی بنا خشت خام است و نقوش برجسته و ملات گچ و خاک دارد. بنا به گفته مردم محلی، چون در حدود چند دهه پیش کتیبه‌ای بر دیوار گنبد قرار داشت که به خط عربی نام یقعوب لیث سردار بزرگ و نخستین شهریار ایرانی نوشته شده بود، این فرض که مقبره یعقوب لیث در این مکان قرار دارد را بسیار کرد.
اما اکنون با اسپری مشکی نام یعقوب لیث را پاک کرده‌اند. تابلوی میراث فرهنگی نیز با همان رنگ سیاه مخدوش شده است.
نیستان‌ها
شهرت قلم نی دزفول از زحمتی است که مردم این خطه به پای آن گذاشتند. از حرکت نی بر کاغذ نجوایی به گوش می‌رسد که تأثیر آن با شکل گرفتن کلمات، دوچندان می‌شود و خوشنویسان می‌دانند که بهترین نجوا را می‌توان از قلم نی دزفول شنید.
دزفول به واسطه نیستان‌های متعددش مرکز تولید قلم نی برای خوشنویسی است. قلم نی دزفول از زمان ورود اسلام به ایران معروف شد.
چون کاتب‌ها زیاد شدند و نگارش به حد اعلا رسید، استفاده از قلم نی هم افزایش یافت و قلم نی دزفول هم به دلیل انعطاف‌پذیری‌اش معروف شد.
این قلم از شرق، به ایران آمد، به اینجا که رسید، آب و هوا، زمین و مردمی که علاقه دارند سبب شد تا رشد خوبی پیدا کند.
نی انواع مختلف دارد؛ خیزران، نی معمولی،نی بامبو و نی‌ای که قلم نی را از آن می‌گیرند، یکی از آن‌هاست که تنها محصول آن قلم نیست بلکه چندین محصول صنایع‌دستی اعم از جارو، سایه‌بان و حصیر نیز از آن تولید می‌شود.
حصیرهایی که در زمان قدیم کف مساجد را می‌پوشاند از این گیاه بود و تولید به حدی بود که در شهر دزفول منطقه‌ای معروف به نام «حصیربافان» وجود داشت. اما اکنون این صنعت از بین رفته و مردم دیگر رغبتی به این کار نشان نمی‌دهند و حاضر نیستند زحمت آن را متحمل شوند.
