رویداد آب؛ سفر بر مبنای موضوع

گزارش: مریم ماندنی‌پور/

عکس‌ها: یونس رازی/

صدای میراث: سفر- رویداد مجموعه‌ای از یک برنامه فرهنگی است که در قالب سفر موضوعی برگزار می‌شود. در این رویداد با نگاهی متفاوت سفر کرده و در این مسیر به موضوعات شاخص فرهنگی ، تاریخی و طبیعی پرداخته می شود.

گروه سوغات نسیم پس از برگزاری نشست های « چرا سفر می کنید؟ » و با تاکید بر اجرای سفر های هدفمند ، پس از سفرهای موضوعی فرش، خوشنویسی، قنات و زعفران ، پنجمین سفر- رویداد خود را در استان خوزستان، با موضوع آب و با حضور ۱۲ نفر از علاقه مندان ، عکاسان مستند نگار و  پژوهشگران برگزار کرد . همانطور که از عنوان این سفر  «کارون ، دز ، کرخه » مشخص است و با توجه به وقوع سیل در فروردین ۹۸ ، بحران کم آبی در کشور و حضور این رودخانه های مهم در استان خوزستان، نه تنها با نگاه پژوهشی به زندگی بخشی و یا تخریب گری آب ، بلکه از لحاظ اسطوره ای ، آیینی و جامعه شناختی، به نقش آب در زندگی بشر پرداخته شد.

نسیم معماریان که برگزار کننده مجموعه سفر – رویداد است هدف از اجرای این برنامه را اینطور بیان می کند که بیش از نیمی از کشور ایران در منطقه بیابانی و نیمه بیابانی قرار دارد. هر چند ایران از شمال و جنوب به دریای کاسپین ، خلیج فارس و دریای عمان راه دارد اما بحران کم آبی ، ناآگاهی از مصرف صحیح ، آشنایی با بخش مهمی از جغرافیای تاریخ ساز ایران و تاثیر این عنصر حیاتی در هر لحظه از زندگی ما ، نیاز به برگزاری این سفر را ایجاد کرد.

داستان آب با بازدید از سازه های آبی مدرن آغاز شد . گردشگران ضمن آشنایی با تاریخچه و نحوه ساخت سد ، به بررسی نقش مهم این سازه ها در به حداقل رساندن تخریب و ایجاد خسارت های جانی و مالی در وقوع سیلاب ها پرداختند.

دیدار از سد کرخه ، به عنوان یکی از بزرگترین سدهای خاکی دنیا و بزرگترین سد خاکی ایران که بر روی رودخانه کرخه در شمال غربی شهر اندیمشک واقع شده است و توضیحات دقیق جناب آقای مهندس کاوند به عنوان کارشناس ارشد آب در این سد، اهمیت وجود این سازه را بیش از پیش نمایان کرد. رودخانه کرخه به عنوان سومین رود بزرگ ایران از منظر آبدهی محسوب می شود و پس از عبور از رشته کوهای زاگرس به تالاب هورالعظیم ریخته می شود. بافت منطقه از لحاظ زمین شناسی کنگلومرای بختیاری است.  یکی از اهداف احداث این سد خاکی ، جلوگیری از سیلاب های مخرب رودخانه و تامین آب جهت آبیاری اراضی شمال غرب و غرب خوزستان است.

فاصله تقریبی یک ساعته میان سد کرخه و سد دز ، فرصتی بود برای دیدن مسیر زیبای دشت های شمال غربی خوزستان ، دره های فرسایشی حیرت انگیز ، شکوفه های سپید بادام و لذت چشیدن هوای بهاری در میانه­­ی زمستان .

بازدید سد دز که یکی از مهمترین  بخش های این سفر بود ، نه تنها گردشگران را به درک شکوه و عظمت این سازه ، به  لحاظ ساختار و چشم انداز طبیعی وا داشت. بلکه با راهنمایی جناب آقای شیخی در تاج سد دز ، به این مهم دست یافتند که یکی از شاخص ترین اهداف احداث این سد ، تنظیم فرکانس برق شبکه سراسری است . آشنایی با روایت ساخت این سد و همکاری کنسرسیوم ایتالیایی و شرکت های ژاپنی و آلمانی در سال ۱۳۳۸ و دیدن منظره چشم نواز دریاچه سد دز به طول ۶۵ کیلومتر، خاطره ای به یادماندنی را در ذهن تمام شرکت کنندگان این برنامه ثبت کرد.

هرچند دزفول به شهر آجرها شهرت دارد اما آنچه این شهر را رونقی دوچندان می بخشد ، گذر رودخانه مهم دز از میان این شهر است. به لطف و همکاری جناب آقای مهندس توحیدی ، معاونت شهرداری دزفول ، شرکت کنندگان چند ساعتی را بر روی این رودخانه به قایق سواری پرداختند و با توضیحات تخصصی و راهنمایی های جناب آقای ذلقی ، با منطقه چالکندی، سازه های دستکند کت در حاشیه رودخانه ، قنات ها و دردانه آشنا شدند. گشت و گذاری کوتاه و صرف چای در کنار رود دز ، به این سفر ، فضایی خاطره انگیز بخشید.

بعد از کرخه و دز  نوبت به کارون است و قطعا بازدید از سد تنظیمی گتوند و دشت عقیلی بهترین شروع برای روایت از این رودخانه تارخ ساز است. در کنار این سد ، بازدید از سیاه چادرهای عشایر بختیاری ، چراگاه ها ، تپه های سبز و صدای زنگوله گله ها  در میان خروش کارون ، پیوند میان زندگی و آب را بیشتر نمایان کرد.

آنچه سفر را از یک جا به جایی مکانی ساده تمایز می دهد ، دیدن آداب و رسوم اقوام است و در استانی مثل خوزستان ، به دلیل تنوع قومیتی ، فرصت دیدار آیین ها و حضور در میان آنها به سفر رنگ و بوی متفاوتی می بخشد. همین بود که به صورت اتفاقی شرکت کننده ها مهمان یک عروسی بختیاری در میان راه شدند و لباس رنگارنگ زنانه و طرح منحصر به فرد چوقای مردانه و نوای سرنا گردشگران را مدتی با خود همراه کرد.

در ادامه سفر – رویداد آب ، بعد از بازدید از سازه های مدرن ، دیدار از سازه های باستانی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. آنچه که سهم امروز ما در برخوراری از حیات آب است ، دانش نیاکان ما در ابداع سازه های باستانی برای ذخیره ، هدایت و استفاده دقیق از انرژی پاک است. نمی شود به خوزستان سفر کرد و گذری به شهر شوشتر نداشت. نمی شود به شوشتر رفت و از آسیاب های ساسانی دیدن نکرد.  جناب آقای محمد منصوریان با دلنشینی و شیوایی فراوان به راهنمایی گردشگران در خصوص انواع آسیاب ها ، اجزای این سازه ها و نحوه عملکرد هر کدام پرداخت و همراهی ایشان در نهر داریون و تا انتهای حضور گروه در شوشتر ادامه داشت. این نهر که سازه ای دستکند و متعلق به دوران هخامنشیان است ، در محوطه قلعه سلاسل قرار دارد . حضور گروه سوغات نسیم در انتهای روز ، میان باقی مانده های این قلعه و گذر از نهر داریون، فرصتی بود به جهت آشنایی با نحوه کارکرد این سازه برای آبیاری مزارع دشت های شوشتر در گذشته .  دیدار از شوشتر کامل نمی شود مگر با شنیدن موسیقی شوشتری در خانه سرایی روستای تک تکاب. تک تکاب به معنای چک چک آب است و این اسم بی ارتباط هم با موضوع این سفر نبود.

در جایی کارون به دو شاخه گرگر و شطیط تقسیم می شود که در بند قیر دوباره بهم می پیوندند و رود دز نیز به آنها ملحق می شود و کارون بزرگ را تشکیل می دهد . دیدن این کارون بزرگ در شهر اهواز محقق شد. همان شهری که به علت تعدد پل هایش به شهر پل ها معروف است و هر پل قصه ای دارد . پل سیاه ، پل سفید ، پل کابلی . نقش پل ها در چیدمان شهری ، تاریخچه ساخت آنها و ارتباط پل ها و رودخانه از موارد گفتگو در این سفر – رویداد بود.

بعد از دیدن رودخانه ها ، سد ها ، پل بندها ، پل ها ، سازه های دستکند ، سازه های باستانی ، قنات ها و هر آنچه که بشر برای مهار آب و یا استفاده از آن به ساختش روی آورده ، بازدید از اقلیت مذهبی صابئین مندایی به عنوان مذهبی که در مراسم آیینی شان پیوند نزدیکی با آب دارند بسیار حائز اهمیت  است . به دلیل حضور این اقلیت و مراسم های مذهبی آنها ، بخشی از رودخانه کارون به نام مندی نامگذاری شده است.

مدیر گروه سوغات نسیم با تاکید بر موضوع آب در این سفر ، به همزیستی انسان و حیوانات و نقش رودخانه ها در این همزیستی اشاره کرد. حضور گاومیش ها در کنار رود کارون و پرندگان مهاجر نشان از تاثیر مهم آب در این تعامل را دارد.

همانطور که پیشتر اشاره شد تنوع قومی در استان خوزستان هم به لحاظ گردشگری و هم از جنبه قوم شناسی ، این فرصت را در اختیار هر مسافر کنجکاو قرار می دهد که توجه به میراث ناملموس را به عنوان بخشی از سفر خود قرار دهد. به همین منظور به جهت آشنایی شرکت کنندگان با مراسم قهوه خوری عربی و سازه مضیف ، بازدید کوتاهی از روستای علوه در کنار شهر اهواز صورت گرفت.

سفر – رویداد آب به ثمر نمی نشست مگر به یاری جناب آقای مجتبی گهستونی که در تمام طول سفر با راهنمایی ها ، همدلی ها و حضور بسیار صمیمانه خود در تمام بازدید ها و بخش های سفر این گروه را همراهی کردند. و همچنین همکاری سازمان آب استان خوزستان، جناب آقای دکتر ایزدجو و  هماهنگی های سرکار خانم مرجان کرمی ( مدیر عامل شرکت سیوان صنعت پایدار) .

این سفر قطعا شروعی بود برای توجه بیشتر به انرژی های پاک ، فرهنگ سازی مصرف بهینه منابع طبیعی ، درک بیشتر نسبت به محیط زیست ، یادگیری جغرافیای مهم کشور و  روایتگری داستان آب.