صدای میراث: سفر به نقاط طبیعی ایران بدون در نظر گرفتن تعهدات زیست محیطی در قبال طبیعت میزبان تاثیر تخریب کننده ای بر طبیعت ایران گذاشته است.
نگاهی به وضعیت جنگل‌های شمال کشور، تالاب های همچنان زنده و آب‌های جنوب و شمال ایران بیانگر آن است که در بیش از یک دهه اخیر ایرانی‌ها چنان با زمین و محیط‌زیست طبیعی خود برخورد خصمانه و طلبکارانه داشته‌اند که تخریب‌های زیست محیطی به دلیل سفرهای غیرمسئولانه به طبیعت و هجوم یکباره به مناطق طبیعی کشور نتیجه همین نگاه طلبکارانه به محیط زیست است.
حتی غارهای ایران که به طور معمول از گردشگران مصون می مانند و تنها علاقمندان به غارنوردی به این نقاط از جاذبه های طبیعی ایران سفر می‌کنند نیز از تخریب های زیست محیطی در امان نمانده است. غارها بخش زنده زمین که هر یکصدسال یک سانتیمتر رشد می‌کنند نیز از مرگ به به بهانه گردشگری در امان نماندند.
مرگ آبزیان ایران و پرندگان نیز به دلیل زباله‌ای که گردشگران از سفرهای خود در طبیعت بر جای گذاشته‌اند برغم نبود آمار مشخص اما قابل تامل است.
توسعه معیوب و نامتوازن سفر و گردشگری در ایران محیط زیست کشور را دستخوش اتفاقات ناخوشایند با محوریت انسان کرده است.
حساسیت‌های ملل متحد
تخریب های زیست محیطی به هنگام هجوم گردشگران به مناطق طبیعی در جهان به جایی رسیده است که سازمان ملل متحد نیز در گزارش‌های خود به آسیب‌های وارد شده به اکوسیستم به‌دلیل توسعه نامتوازن در گردشگری می‌پردازد.
ایجاد ساختمان‌ها و سازه‌های جدید در منابع طبیعی که به آسیب رساندن به مراتع، جنگل‌ها و حتی بیابان‌ها منجر شود، به همراه افزایش آلودگی آب و خاک به‌دلیل رها کردن پسماندها از سوی گردشگران در طبیعت که به شیوع بیماری و همچنین تغییر رژیم غذایی حیات وحش می‌انجامد در گزارش‌های سازمان ملل نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
ورود گردشگر با خودرو و وسایل نقلیه به طبیعت به‌ویژه بیابان‌ها، به هم‌ریختگی فرهنگی در آداب و رسوم مردم محلی و تغییر در پوشش بومی و گاه دستکاری آیین‌های جامعه میزبان از دیگر مواردی است که سازمان ملل بر آن ها با عنوان هجوم تخریب‌کننده گردشگران و طبیعت‌گردها به مناطق طبیعی و روستایی تأکید دارد.
کارشناسان محیط‌زیست نیز می‌گویند که آلودگی آب رودخانه‌ها نخستین ضربه‌ای است که از ناحیه گردشگران طبیعت به محیط زیست وارد می‌شود.
آنچه که بیش از هر چیز در اکوتوریسم و سفرهای تفریحی هشدار کارشناسان محیط‌زیست و دوستداران طبیعت را موجب شده است پسماندهای به‌جای مانده از طبیعت‌گردها و گردشگران تفننی در جنگل‌ها و مکان‌های سبز کشور و در دریاها است. کمبود مخازن بازیافت زباله و حتی بی‌توجهی گردشگران به وجود این مخازن در مناطق جنگلی کشور یکی از موارد تهدید‌کننده طبیعت ایران است که تاکنون ضربات جبران ناپذیری به طبیعت ایران زده است.
سیستم دفع زباله در هیچیک از مناطق جنگلی کشور به شکل مطلوب وجود ندارد. گردشگران با رهاسازی کیسه های نایلونی مانند آنچه در جنگل ابر و ارسباران در حجم انبوه از تجمع زباله و بوی تعفن مشاهده می‌شود به محیط‌زیست لطمه می‌زنند.
اکنون وضعیت مناطق طبیعی گردشگرپذیر ایران را با پارک طبیعی «یلو استون» در آمریکا مقایسه کنیم. دکتر پیمان یوسفی‌آذر عضو پیشین شورای عالی حفاظت از جنگل در ایران که پیشتر از پارک ملی «یلو استون» در آمریکا نیز بازدید کرده گفته است که در میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های این پارک چیزی به نام زباله وجود ندارد و گردشگران زباله‌ها را با خود حمل می‌کنند و تعدی به محیط‌زیست در آن پارک به چشم نمی‌خورد.
نسیان ایرانی در صیانت از طبیعت
کارشناسان و فعالان محیط زیست بر این موضوع اتفاق نظر دارند که نه تنها سفر مسئولانه به طبیعت در ایران رها شده است بلکه برخورد مسئولانه با طبیعت ایران نیز فراموش شده است.
البته که این ادعا چندان هم بی ربط نیست. همین چندی پیش بود که ماجرای واگذاری جزیره آشوراده به عنوان تنها پناهگاه دست نخورده حیات وحش با هدف بهره‌برداری گردشگری از آن چنان خبرساز شد که سازمان بازرسی کل کشور را نیز به واکنش واداشت. اگر به گذشته بازگردیم می توان به آنچه در سبلان رخ داد اشاره کرد. دومین کوه بزرگ و زیبای کشور پس از دماوند را تله‌کابین احداث کردند و آنرا شکافتند تا تأسیسات گردشگری ایجاد کنند.
در چنین شرایطی کشورهای توسعه یافته برای حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست خود با انجام مطالعات جامع پیش از هر گونه اقدام که کوچکترین آسیبی به محیط زیستشان وارد کند در مناطق طبیعی و حفاظت شده خود حتی این موضوع را مشخص می‌کنند که گردشگران تا کدام بخش از یک منطقه حفاظت شده و زیست محیطی می توانند قدم بگذارند.
جدای از آن گردشگری در بخش‌های شمالی کشور که پوشیده از مناطق جنگلی است هیچ ضابطه و معیاری ندارد. کارشناسان می‌گویند حتی در مکان‌یابی سایت‌های گردشگری نیز ظرفیت‌های اکوتوریسم به شکل دقیق در نظر گرفته نشده است.
در ایالات متحده اما در بزرگ‌ترین پارک ملی جهان اقدام به جمع‌آوری سازه‌های سیمانی کرده‌اند. حتی تابلوهای راهنمای فلزی را با تابلوهای چوبی تعویض کرده‌اند تا همه چیز با معیارهای زیست محیطی تطتبق داشته باشد.
نگاهی به سفرهای نوروزی یا تابستانی در ایران نشان می دهد که گردشگران ایرانی عادت کرده‌اند حتی با خودرو وارد مناطق جنگلی و مراتع شوند. این اقدام یعنی فرسایش و مرگ خاک! در حالی که اگر همین اتفاق در یک کشور دارای معیارهای سفر و طبیعت گردی انجام شود صدها دلار جریمه نقدی برای مرتکبان به همراه دارد.
در ایران اما چنین وضعیتی وجود ندارد و گردشگران نیز آنگونه که باید خود را در حفاظت از طبیعت ایران مسئول نمی‌دانند. سفرهای نامتوازن و غیرمسئولانه در ایران به تخریب منابع طبیعی و زیست محیطی ایران منجر شده است. در این شرایط فعالان محیط زیست ایران هشدار می‌دهند که در صورت تداوم چنین مسیری بیش از پیش به محیط زیست آسیب می‌رساند.
یکی از آن ها دکتر پیمان یوسفی آذر است که پیشتر اعلام کرده بود: اکوتوریسم ملاحظه شده هنوز در ایران جا نیفتاده است و قوانین مربوط به حفاظت از جنگل و طبیعت در بخش گردشگری دارای خلاءهای قانونی جدی است. او معتقد است: جنگل‌های ایران به صورت روزافزون دچار هجوم هستند و بازدیدکنندگان از آن ها حتی یک ریال بابت حضور غیر مسئولانه شان در این مناطق هزینه نمی کنند. بنابراین سفر به طبیعت و هجوم گردشگران به مناطق طبیعی نیازمند رویکرد جدید در ساختارهای قانونی است تا هر رفتاری که موجب آسیب رساندن به محیط زیست ایران باشد با جریمه سنگین همراه شود.
گزارش: محمد باریکانی
