صدای میراث: انتشار گزارش هجوم سوسک‌های بال آتشین به برج قابوس، بلندترین برج آجری جهان در صدای میراث موجب شد تا رییس پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس درخصوص ادعای سخنگوی شورای هماهنگی تشکل‌های سه‌گانه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری که از حضور ده‌ها هزار سوسک بال آتشین در بنای گنبد قابوس خبر داده بود شفاف‌سازی کرد.
عبدالمجید نورتقانی به صدای میراث گفت: متاسفانه فردی که به عنوان میراث‌بان در مورد وضعیت گنبد قابوس صحبت کرده است با موضوعات تخصصی میراث‌فرهنگی در این بنا آشنا نبوده و اطلاعات او بر واقعیت منطبق نیست.
رییس پایگاه میراث‌جهانی گنبد قابوس درخصوص رطوبت موجود در برج قابوس که در گزارش دبیر انجمن جوانان سپید پارس نیز به آن اشاره شده بود افزود: رطوبتی که تهیه کننده تصاویر مرتبط با برج قابوس به آن اشاره کرده است موضوع جدیدی نیست و این رطوبت از سالیان دور در بنا وجود داشته و اکنون نیز در بنا پایدار شده است.
او با اعلام آن که سال ۱۳۰۸ نخستین مرمت برج قابوس انجام شده است در تصاویر مربوط به آن دوره نیز رطوبت بنا مشاهده می‌شود گفت: سال ۱۳۲۰ نیز که مرمت گنبد انجام شد باز هم رطوبت در بنا وجود داشت.
وی افزود: رطوبت موجود در برج قابوس نیز دو منشا صعودی و نزولی ناشی از بارندگی دارد.
پایش سالانه برج قابوس؛ سوسک‌ها ملات بنا را نخورده‌اند
عبدالمجید نورتقانی به موضوع هجوم سوسک‌های بال آتشین به گنبد قابوس هم واکنش نشان داد و گفت: بنای برج قابوس پایش سالانه دارد و پایگاه میراث جهانی برج قابوس و کارشناسان میراث فرهنگی در جریان وجود سوسک‌های بال آتشین در این بنا بودند. اما باید توجه داشت که نمی توان این حشرات را با سم‌پاشی ساده از بنا حذف کرد.
او درخصوص انتشار تصاویر مربوط به سوسک‌های بال آتشین که در بنای برج قابوس لانه کرده‌اند و این تصاویر از سوی عضو هیات مدیره شورای هماهنگی تشکل‌های میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در اختیار صدای میراث قرار گرفت افزود: تصاویر ضبط شده از بخش آفتاب‌گیر بنا تهیه شده که تجمع سوسک‌ها معمولا در همین نقاط است.
رییس پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس تاکید کرد: حضور سوسک‌های بال آتشین در گنبد قابوس مشکل جدی برای بنا ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان گفت که این سوسک‌ها ملات برج قابوس را خورده و بنا را سست کرده‌اند.
نورتقانی در واکنش به ادعای سخنگوی شورای هماهنگی تشکل‌های سه‌گانه میراث فرهنگی که به صدای میراث گفته بود سوسک‌ها در حال خوردن ملات برج قابوس هستند و به دلیل استفاده از چوب پنبه یا چوب در بنای برج قابوس کلونی آن ها در این بنا تشکیل شده است افزود: اصلا ملات کاهگل در برج قابوس به کار نرفته است و از چوب پنبه و موم نیز هیچ کجا استفاده نشده است که سوسک‌ها در حال جویدن آن‌ها باشند.
او افزود: ملات برج قابوس ساروج است و برای آن که اصول مرمتی در برج رعایت شود در نقاطی که ایشان ادعای وجود موم دارند یونولیت به کار رفته است.
وی همچنین به این ادعا که ناکش‌های برج که وظیفه دفع رطوبت را دارند به خوبی کار نکرده‌اند گفت: در موضوع رطوبت در برج قابوس اتفاقا ناکش‌های برج که دور بنا کار شده است کار می‌کنند و رطوبتی که به ظاهر دیده می‌شود، داغآب رطوبت‌های طولانی مدتی است که از سالیان دور بر بنا نشسته است و اینگونه نیست که ظرف دو یا سه سال گذشته این رطوبت‌ها ایجاد شده باشد.
نورتقانی با تاکید بر این که رطوبت در بنای برج قابوس به عنوان یک اثر ثبت جهانی شده ایران از سالیان دور وجود داشته و به پایداری در بنا رسیده است اعلام کرد: اقدامات مطالعاتی و حفاظتی برج قابوس با راهبری شورای راهبردی میراث‌فرهنگی در حال انجام است.
او ادامه داد: حضور سوسک‌های بال آتشین در بنای برج قابوس مساله جدی نیست و این سوسک‌ها همیشه در بنا حضور داشتند. فقط تهیه کننده تصاویر زمانی به برج قابوس آمده است که تمرکز سوسک‌ها در بنا وجود داشت.
احداث کفپوش‌های چوبی داخل بنا به تایید شورای راهبردی میراث انجام شد
رییس پایگاه جهانی گنبد قابوس همچنین در واکنش به استفاده از چوب در بنای برج قابوس و کفپوش‌های چوبی داخل بنا که موجب فشار بر بنا می‌شود افزود: کفپوش‌های چوبی داخل بنا نیز با راهبری شورای راهبردی میراث فرهنگی تصویب شد و هنوز پروژه کفسازی بنا به اتمام نرسیده است.
وی گفت: به دلیل حضور گردشگران در برج قابوس روزها کارگاه ایجاد کفپوش‌های چوبی در برج قابوس تعطیل می‌شود تا مزاحمتی برای گردشگران و بازدیدکنندگان ایجاد نشود. اما شب‌ها کارگاه تا دیروقت فعال است و کفپوش های داخل بنا نیز با نظر شورای راهبردی میراث فرهنگی در حال احداث است.
عبالمجید نورتقانی بار دیگر تاکید کرد که ملات به کار رفته در برج قابوس در هیچ نقطه‌ای کاهگل نیست و سوسک‌های بال آتشین نیز هیچگاه قادر به خوردن ملات برج و سست کردن پایه‌های آن نیستند. ضمن آن که تجمع سوسک‌های بال آتشین نیز هیچ خطری برای بنا ندارد.
رییس پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس اما تنها مشکل جدی برج قابوس را توسعه شهری اطراف گنبد خواند و گفت: باید هر چه سریعتر کمربندی یا کنارگذر شهر احداث شود تا بتوان از آسیب‌های لرزشی به بنا جلوگیری کرد.
به گفته او امسال ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان برای اتمام فاز یک پروژه ساماندهی اطراف برج قابوس تخصیص یافت و برای اتمام فاز دوم این پروژه نیز حداقل دوبرابر این میزان اعتبار لازم است.
بال آتشین‌های مفید یا سوسک‌های مخرب؟
سوسک‌های بال آتشین اما چه ویژگی‌هایی دارند و آیا حضورشان در برج قابوس واقعا آنطور که رییس پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس گفته است بی‌خطر است یا منجر به آسیب‌های جدی به این بنای ثبت جهانی شده می‌شود؟ آیا حضور این حشرات آسیب زیستی برای بناهای تاریخی دارد؟ اصلا حضورشان در بنای ثبت جهانی شده گنبد قابوس نشانه چیست؟
این سوالات را با دکتر محمد سهرابی گلسنگ شناس و از صاحب نظران مطالعات فرسودگی زیستی بر بناهای تاریخی ایران در میان گذاشتیم. دکتر سهرابی که اکنون مسئولیت طرح تحقیقاتی بررسی فرسودگی زیستی گلسنگ‌های گنبد قابوس را نیز برعهده دارد در پاسخ به سوالات صدای میراث درخصوص حضور سوسک‌های بال آتشین در برج قابوس گفت: سوسک‌های بال آتشین معمولا در مناطقی که دارای بقایای پوسیده گیاهان، بذرهای ریز، فضولات فیبردار پرندگان، تخم حشرات بخصوص شته‌ها، سلول‌های مرده قارچ‌ها، جلبک‌ها و گلسنگ‌ها باشد متمرکز می‌شوند.
وی افزود: این سوسک‌ها اغلب در زمان تولید مثل خودشان فعالیت در سطوح گلسنگ‌ها یا هر سطوح مواج و زبری که متناسب با تخم‌ریزی آن‌ها باشد ترجیح می‌دهند. برخی مشاهدات شخصی بنده نیز اثبات می‌کند که در مواردی این سوسک‌ها از سلول‌های مرده جلبک‌های هم‌زیست گلسنگ‌های خوش خوراک تغذیه کنند.
او گفت: اینگونه از حشرات به دلیل وجود سموم شیمیایی که شهرداری برای سم‌پاشی در نقاط مختلف شهر استفاده می‌کند نمی‌توانند در آن بخش‌ها زندگی کنند و به همین دلیل به مجاورت سازه‌های پایدارتر همچون گنبد قابوس رفته‌اند که در آن مصرف سموم وجود ندارد.
به گفته دکتر سهرابی، سوسک‌های بال آتشین در سرتاسر ترکمن صحرا پراکنش دارند و به خصوص به وفور روی گلسنگ‌های اطراف دریاچه آلاگل و آلماگل مشاهده می‌شود. شیوه تغذیه این گونه حشره نیز متفاوت بوده و از خاک و آجر تغذیه نمی‌کنند. بلکه تنها به دلیل نیاز به تخم‌ریزی یا یافتن پناهگاه به سطح گلسنگ‌های گنبد قابوس رفته‌اند.
این گلسنگ‌شناس تاکید کرد: سوسک‌های بال آتشین بیشتر بر سطوح گلسنگی و درختان زندگی می‌کنند و از تخم حشرات دیگر تغذیه می‌کنند و تاکنون نیز هیچ رکوردی از این حشره در منابع مهم فرسودگی زیستی جهان گزارش نشده است.
او گفت: اینگونه از سوسک‌ها از مفیدترین حشراتی هستند که می‌توانند در بخش کنترل بیولوژیک آفات گیاهی به خصوص شته‌ها استفاده شوند که مبحث متفاوتی از علوم زیستی است.
آنطور که دکتر محمد سهرابی به صدای میراث گفته است، سوسک‌های بال آتشین که نام علمی آن‌ها «Pyrrhocoris apterus» است برای تولید مثل خود نیاز به گلسنگ‌ها دارند و از آنجا که برج قابوس نیز از همان ابتدای احداث دارای گلسنگ بوده و در تصاویر هوایی قدیمی این برج که در سال ۱۹۵۴ گرفته شده است نیز وجود رطوبت و گلسنگ در برج قابل مشاهده است افزود: براساس بررسی‌های علمی تا به امروز حضور ۱۳ گونه گلسنگ در برج قابوس تایید شده است.
او مشکل مهم برج قابوس را نه حضور سوسک‌های بال آتشین که فرسودگی زیستی به دلیل وجود گلسنگ خواند و گفت: حشرات نیز در بخشی از زنجیره تولیدمثل و غذایی خود به فیبرهای موجود در گلسنگ‌ها وابسته هستند اما در مورد برج قابوس سوسک‌های بال آتشین در شاخصه‌های فرسودگی زیستی هیچ ضرری برای گنبد قابوس ندارند و از این برج تنها به عنوان پناهگاه استفاده می‌کنند و مشکلی برای بنا ایجاد نکرده‌اند.
