صدای میراث: یک کیلومتر از جاده سنگفرش هخامنشی مسیر فهرج ـ زاهدان در حالی به دلیل جاده‌کشی و عبور شبکه فیبر نوری توسط وزارت ارتباطات تخریب شده است که دفتر ثبت آثار تاریخی با تعلل در ثبت ملی جاده هخامنشی مسیر تخریب این اثر را هموار کرده است.
جاده سنگفرش هخامنشی یکی از کهن‌ترین راه‌های باستانی ایران است که بخش‌هایی از آن در مطالعات منظر فرهنگی بم شناسایی شد و از آنزمان تاکنون نه تنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده است که هنوز کاوش‌های باستان‌شناسی جدی نیز در این مسیر صورت نگرفته است.
به گزارش صدای میراث؛ در مسیر فهرج به زاهدان بقایای جاده‌ای وجود دارد که از دوران هخامنشی باقی است و کارشناسان می‌گویند، سالم‌ترین قسمت این جاده در ۴۱ کیلومتری فهرج و در ۱۰ کیلومتری «میل نادری» از معروف‌ترین نقاط تاریخی ایران قرار دارد.
آنطور که کارشناسان میراث‌فرهنگی به صدای میراث گفته‌اند، عرض جاده سنگفرش هخامنشی ۴ متر است و با سنگ‌هایی به رنگ سیاه و قرمز مفروش شده است.
براساس مشاهدات میدانی کارشناسان میراث‌فرهنگی، مهندسی احداث این جاده باستانی به گونه‌ای است که لب جاده، سنگ‌های بزرگتر با نظم بیشتر در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و حاشیه‌ای بر جاده اصلی ایجاد کرده‌اند. همچنین وسط این جاده باستانی نیز با همان معماری دارای برآمدگی است و مانند یک خط‌کشی این جاده را به دو باند مساوی تقسیم کرده است.
خط میان جاده و حاشیه‌های ایجاد شده در دو سوی جاده از استحکام بیشتری برخوردار هستند. تاجایی که برغم تخریب‌های صورت گرفته در بخش میانی و پوشیده بودن جاده با شن‌های روان، این حواشی با ایجاد یک برجستگی تقسیم‌بندی جاده را به خوبی نمایان کرده است.
طوفانی که سبب خیر شد
کارشناسان معتقدند جاده هخامنشی خط سیر تاریخی بم و فهرج به سیستان بود. باستان‌شناس‌ها توانسته‌اند در حاشیه این جاده آثار زیادی از دوره ساسانی تا قرون میانه اسلامی را شناسایی کنند. جاده هخامنشی فهرج زمانی پیدا شد که طوفانی سهمگین در فهرج شن‌های روی جاده باستانی را کنار زد و راه ارتباطی هخامنشیان در این نقطه نمایان شد.
تصاویر هوایی نیز مشخص کرده‌اند که طول جاده هخامنشی فهرج به بیش از یکصد کیلومتر می‌رسد و به سمت سیستان ادامه دارد. براساس مطالعات کارشناسی، قسمت‌های باقیمانده جاده سنگفرش هخامنشی در برخی قسمت‌ها به موازات جاده کنونی فهرج به سیستان و در برخی قسمت‌ها منطبق با جاده کنونی و در برخی بخش‌ها در محور بم – زاهدان امتداد یافته است.
راه‌های باستانی سیستان در دوره هخامنشی
احسان یارشاطر بنیانگذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، بنیانگذار مرکز مطالعات ایران‌شناسی و استاد بازنشسته مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا درباره راه‌های سیستان در دوره هخامنشی می‌نویسد: هر شخصی با خارج شدن از زرنگ سه راه در پیش داشت. در جهت جنوب غرب با گذشتن از بیابان از طریق اسپید به پهرگ می‌رسید. در جهت شمال‌شرق جاده بامیان قرار داشت و این راه از طریق خاش به سوی رود خاش می‌رفت. بنابراین فهرج و اسپی(نصرت‌آباد کنونی)، سر راه مسیرهای ارتباطی سرزمین‌های شرقی امپراطوری هخامنشی قرار داشتند. راه‌های ارتباطی جنوب به شمال و شرق و غرب همگی به ناچار از فهرج عبور می‌کردند. از میان راه‌های منشعب شده از فهرج، شاهراه کرمان به سیستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده چنانچه تاکنون نیز ارتباط ایالات مرکزی با مشرق و جنوب شرق از راه معروف بم – زاهدان است. این راه از بم به نصرت‌آباد، به راه اسپی موسوم است. براساس متون تاریخی و آثار باستان‌شناسی، ارتباط ایران داخلی با سند و هند از این طریق بود.
سایکس نیز درباره توقف سپاه اسکندر در پورا می‌نویسد: دو روستای بلوچستان هم‌اکنون به این اسم نامیده می‌شوند. یکی در حوالی بمپور و دیگری در حوالی نرماشیر است. هر دو مکان به احتمال برابر محل توقف شصت روزه سپاه اسکندر بود. اگر این احتمال را در نظر نگیریم که فهرج واقع در نرماشیر ایستگاه قوای اسکندر بود، آنگاه بایستی از شهر بم که از مدت‌ها پیش شهرستانی معروف و کرسی‌نشین محل بود صرفنظر کرد و این نظریه عادی نیست. در میان نرماشیر و سیستان بیابانی وجود دارد که چون رشته کوهی آنرا قطع می‌کند، تنها یک گدار وجود دارد که در اسپی(نصرت‌آباد) واقع شده است. لذا می‌توان گفت این گدار محل عبور «کراتروس» سردار اسکندر بود. فهرج واقع در نرماشیر نخستین مکانی است که «کراتروس» پس از ۱۸۰ مایل راهپیمایی به آنجا رسید.
حمدالله مستوفی هم درباره راه هخامنشی سیستان اینگونه نوشته است: «این گذرگاه همان معبر تاریخی است که در بند سیستان یا به غلط در بند نادر ثبت شده است و علت اهمیت آن وضعیت ناهمواری‌های شرق ایران است که به ناچار ارتباط کرمان با سیستان و بلوچستان را از این راه ممکن می‌ساخت.»
جاده‌ای با آثار فراوان هخامنشی
نظریات سایکس، حمدالله مستوفی و احسان یارشاطر آنجا مورد توجه است که باستان‌شناس‌ها محوطه‌های وسیع هخامنشی و اشکانی در فاصله نزدیک به خط سیر جاده هخامنشی فهرج را مشاهده کرده‌اند.
اما وضعیت کنونی جاده سنگفرش هخامنشی چگونه است؟ قسمت‌هایی از جاده در کنار پاسگاه انتظامی بم – کهورک (شورگز) قرار دارد و سپس وارد استان سیستان‌وبلوچستان می‌شود. اما عبور شبکه فیبرنوری از این مسیر که از دو سال گذشته آغاز شد، موجب تخریب قسمت‌هایی از جاده باستانی دارای زیرساخت دوره هخامنشی شده است.
مهندس اقبالی رئیس اداره راه و ترابری شهرستان فهرج که راهنمای گروه پژوهش و شناسایی جاده هخامنشی بود، گفته 
است که حتی وجود بخش‌هایی از جاده هخامنشی در نزدیکی شهر فهرج و منطقه شاه مردان، توسط نیروهای اداره نیز گزارش شده است و قسمت‌های دیگری از جاده هخامنشی هم از نزدیکی قلعه خان در شهرستان نرماشیر عبور می‌کند.
جاده سنگفرش هخامنشی که هزاران سال قبل دارای مهندسی راهسازی بود نیازمند مطالعات میدانی بیشتر برای شناسایی قسمت‌های بیشتر از این خط سیر باستانی در جنوب شرق ایران است. جاده هخامنشی فهرج هنوز کاوش باستان‌شناسی نشده و در صورتی که متولیان میراث فرهنگی کشور به موقع اقدام کنند بخش‌های زیادی از این مسیر باستانی مشخص خواهد شد.
حدود ۸ سال است که بخش‌هایی از جاده هخامنشی فهرج از زیر خاک بیرون آمده است. اما بی‌توجهی به این مسیر باستانی موجب شد که انتقال شبکه فیبر 
نوری در این مسیر، بخش‌هایی از این جاده باستانی دوره هخامنشی را تخریب کند. با این حال تخمین زده می‌شود که ۵۰ کیلومتر از جاده سنگفرش هخامنشی فهرج که بصورت مارپیچ احداث شده و هر ۲۵۰ متر دارای یک پیچ است، سالم مانده باشد.
سهل‌انگاری در ثبت ملی جاده هخامنشی
برغم گزارش‌های متقن باستان‌شناس‌ها از ارزش‌های تاریخی موجود در حاشیه جاده هخامنشی فهرج و همیاری طوفان‌های پیاپی در زدودن خاک از شهرهای باستانی حاشیه این جاده ارزشمند، این مسیر هنوز به ثبت ملی نرسیده است و همین موضوع موجب شده است که تخریب‌های ناشی از کشیدن شبکه فیبر نوری و احداث جاده به بخش‌های دیگر جاده هخامنشی فهرج برسد.
پیگیری‌های صدای میراث از معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان مشخص کرده است که پرونده ثبت ملی جاده هخامنشی فهرج یک ماه و نیم قبل به دفتر ثبت آثار تاریخی کشور ارسال شده است اما این دفتر ایراداتی بر این پرونده وارد کرده و گفته است پرونده ثبت ملی این اثر نیازمند تکمیل اطلاعات بیشتر است.
حمید روحی به صدای میراث گفت: پرونده‌ای که یکماه و نیم پیش به دفتر ثبت آثار تاریخی ارسال شد به تشخیص آن دفتر دارای ایراداتی جزیی بود که با برگشت دادن آن ایرادات برطرف شده و تا روز شنبه این پرونده بار دیگر برای ثبت ملی به دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تهران ارسال می شود تا در صورت تایید جاده هخامنشی فهرج ثبت ملی شود.
به گفته او، پس از مشخص شدن ارزش‌های تاریخی جاده هخامنشی فهرج تلاش ها برای توقف پروژه کشیدن جاده و شبکه فیبر نوری آغاز شد و مکاتبات زیادی با وزارت راه و شهرسازی برای توقف احداث جاده انجام شد و اکنون هیچ پروژه‌ای در این مسیر اجازه فعالیت ندارد.
براساس پیگیری‌های صدای میراث مشخص شده است که وزارت راه و شهرسازی در پروژه احداث جاده در مسیر جاده هخامنشی فهرج که آثار ارزشمندی را در حاشیه خود دارد و همچنین وزارت ارتباطات هیچگونه استعلامی برای اجرای پروژه‌های عمرانی و زیرساختی خود از سازمان میراث‌فرهنگی نداشتند. در حالی که براساس قانون حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی هرگونه عملیات عمرانی باید پیوست میراث فرهنگی داشته باشد و اجرای این پروژه‌ها می‌بایست دارای استعلام از میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باشد.
فهرج در جنوب شرق استان کرمان، یکی از نقاط شهری پررونق در دوره باستان در حاشیه جنوبی کویر لوت بود. سرزمینی که برغم برخورداری از تاریخی غنی و باشکوه در دوره‌های تاریخی، امروز مهجور و خشک مانده است. ابواسحاق اصطخری، جغرافیدان و نقشه‌نگار مشهور ایرانی در قرن ۴ هجری قمری و نویسنده کتاب مسالک الممالک فهرج را دارای موقعیتی ویژه و آخرین نقطه آبادان کویر توصیف کرده است.
