صدای میراث: میدان نقش جهان اصفهان که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است بی‌تردید با آثار معماری بی‌بدیل خود گل سرسبد مقاصد گردشگری ایران است.
سال‌های گذشته اما اتفاقاتی در اطراف میدان نقش جهان و حریم درجه یک این اثر شگرف معماری ایران رخ داد که نه تنها این میدان تاریخی را تهدید کرد که همسایگان نقش جهان را نیز عاصی کرده است. نمونه این تهدیدها تخریب بافت تاریخی اطراف میدان نقش جهان به بهانه احداث گذر «آقا نورالله نجفی» توسط شهرداری اصفهان در فاصله سال‌های ۹۱ تا ۹۲ است.
طرح پنهان برای احداث خیابان آقانجفی
۵۰ متری میدان نقش جهان وقتی از دالان بازار تاریخی این میدان در ضلع شمال شرقی عبور می‌کنید و به پشت مسجد تاریخی شیخ لطف‌الله می رسید، محله‌ای را مشاهده می‌کنید که بخشی از آن تبدیل به ویرانه شده است. خانه‌های دوره قاجار تا پهلوی اول تخریب شده اند و نخاله آن‌ها در گذر پراکنده است.
کافی است باران ببارد تا گل و لای ناشی از تخریب خانه‌های کاهگلی تاریخی در گذر آقانجفی محوطه را بگیرد و ساکنان بافت تاریخی میدان نقش جهان را عاصی کند.
چند سال پیش از تخریب‌های سال ۹۱ و ۹۲، شهرداری اصفهان کاملا چراغ خاموش اقدام به تملک بسیاری از خانه‌های واقع در بافت تاریخی میدان نقش جهان کرد. آنزمان هیچکس خبر نداشت که شهرداری یکی از مهمترین شهرهای تاریخی ایران چرا خانه‌های مردم را خریداری می‌کند تا آن که ماجرای احداث گذر آقا نجفی لو رفت و شهرداری ناچار شد احداث این گذر را علنی کند.
پس از آن بود که بدون استعلام از سازمان میراث‌فرهنگی، شهرداری اقدام به تخریب بخش زیادی از بافت تاریخی میدان نقش جهان در حریم درجه یک این اثر تاریخی و البته ثبت جهانی شده ایران کرد.
سال ۹۳ اما سازمان میراث‌فرهنگی از شهرداری شکایت کرد و پروژه احداث گذر آقا نجفی متوقف شد. با این حال دوستداران میراث فرهنگی اصفهان با اتکاء به تصاویر دریافت شده از گوگل مپ اعلام کردند که تخریب‌ها در سال ۹۶ و ۹۷ نیز ادامه یافته و اداره کل سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از ارایه گزارش تخریب‌ها به سازمان میراث‌فرهنگی در تهران خودداری کرده است. ادعایی که مسئولان میراث فرهنگی اصفهان در گفت‌وگو با صدای میراث آن را رد کرده اند.
تخریب خانه‌های بافت تاریخی برای احداث مدرسه علوم دینی
جدای از خیابان آقا نجفی، یک مدرسه علوم دینی هم در بافت تاریخی میدان نقش جهان و در حریم درجه یک این اثر احداث شده و بیش از یکسال است که کار آن به اتمام نرسیده است. این مدرسه بسیاری از خانه‌های واقع در حریم درجه یک نقش جهان را تملک کرد و با تخریب گسترده آن‌ها مساحت زیادی را به خود اختصاص داده است.
مدرسه علوم دینی واقع در بافت تاریخی نقش جهان البته ضوابط ارتفاع در بافت تاریخی اصفهان را رعایت کرده است ولی منجر به تخریب خانه‌هایی شده است که جداره‌های باقیمانده از آن‌ها اثبات می‌کند بخشی از این خانه‌ها قاجاری و حتی متعلق به پهلوی اول بودند.
بخش زیادی از خانه‌های تخریب شده در بافت تاریخی مدان نقش جهان به بهانه احداث گذر آقا نجفی و حتی احداث مدرسه علوم دینی برغم آن که تاریخی بودند و واجد ثبت در فهرست آثار ملی، اما به ثبت ملی نرسیده بودند و حالا تنها جداره‌ها و ویرانه‌هایی از آن ها باقی مانده است.
داغ تخریب‌ها تازه شد
هفته گذشته بود که یک استاد دانشگاه و دوستدار میراث‌فرهنگی اصفهان براساس آنچه فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان اصفهان به صدای میراث گفت، درخواست رفتن به بالای مسجد شیخ لطف‌الله را برای برداشتن چند عکس از گنبد این مسجد به پایگاه داد و او نیز با درخواست مطرح شده موافقت کرد.
این استاد دانشگاه از بالای مسجد شیخ لطف‌الله وقتی بر بافت تاریخی میدان نقش جهان احاطه یافت تصور کرد که تخریب این بافت همچنان ادامه دارد و تصاویر آن نیز منتشر شد و رسانه‌ها با استناد به آن تصاویر گزارش‌های مفصلی از آغاز تخریب‌ها در بافت تاریخی نقش جهان منتشر کردند.
اما آیا تخریب‌ها در بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان ادامه دارد؟ فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان اصفهان به صدای میراث می‌گوید: دلیل این تصور وجود نخاله‌های ساختمانی بود که شهرداری اصفهان از سال ۹۳ که پروژه احداث گذر آقا نجفی متوقف شد هنوز اقدام به تمیز کردن بافت تاریخی نقش جهان از نخاله‌های ساختمانی نکرده است.
او البته اشاره می‌کند که برخی خانه‌های واقع در بافت تاریخی نقش جهان که ارزش تاریخی ندارند و خانه های فرسوده هستند در حال نوسازی و مرمت هستند که ممکن است این تصور ایجاد شده باشد که شهرداری اصفهان بار دیگر اقدام به تخریب خانه‌های بافت تاریخی برای ادامه احداث خیابان آقانجفی است.
به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی اصفهان، شهرداری اصفهان از سال ۹۳ تاکنون با احترام کامل به ضوابط میراث فرهنگی، هیچگونه تخریبی در بافت تاریخی میدان نقش جهان برای احداث خیابان آقا نجفی انجام نداده است.
گرفتاری در همسایگی میراث جهانی
ساکنان بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان اما از بی تفاوتی شهرداری آن شهر برای ساماندهی به وضعیت ایجاد شده شکایت دارند. یکی از ساکنان بافت تاریخی میدان نقش جهان به خبرنگار صدای میراث می‌گوید: شهرداری خانه‌های تخریب شده را به حال خود رها کرده است و زمستان‌ها ساکنان این بافت به دلیل پراکندگی گل‌ولای در این منطقه به دلیل بارندگی‌ها گرفتار می‌شوند.
به گفته او، بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان از محلات فقیرنشین اصفهان است که شهرداری آن شهر هیچ توجهی به نظافت و ساماندهی این منطقه ندارد و امنیت نیز پس از تخریب خانه‌ها از این نقطه رخت بسته است.
این ساکن بافت تاریخی اصفهان از ناامنی‌هایی می‌گوید که پس از تخریب بافت تاریخی میدان نقش جهان در حریم درجه یک این اثر دامان ساکنان بافت را گرفته است.
می‌گوید: سارقان به خودروهای مردم و منازل آن ها دستبرد می‌زنند. بافت تاریخی تبدیل به یک پارکینگ عمومی شده است و مردم از این وضعیت به ستوه آمده‌اند.
می‌گوید: هیچکس به وضعیتی که در بافت تاریخی میدان نقش جهان ایجاد شده است رسیدگی نمی‌کند.
ساماندهی بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان پس از رها شدن این بافت توسط شهرداری اصفهان از مهمترین خواسته های مردم ساکن در این بافت تاریخی واقع شده در حریم درجه یک میدان نقش جهان است.
هر اندازه که از ماندن در میدان نقش جهان لذت ببرید با عبور از دالان‌های بازار این میدان و پیمودن تنها ۵۰ متر از پشت این مجموعه ثبت جهانی شده ایران در فهرست یونسکو با تصاویری مواجه می‌شوید که به هیچوجه با شان و جایگاه این اثر تاریخی همخوانی ندارد.
مهمتر از آن مشاهده وضعیت دشوار ساکنان بافت تاریخی میدان نقش جهان و درست در امتداد مسیر خیابان متوقف شده آقانجفی است که حتی از خدمات شهری نیز محروم مانده‌اند و خانه‌های تاریخی تخریب شده که نخاله‌هایشان برجای مانده است، دیوار به دیوار ساکنان این بافت به زباله دانی تبدیل شده است. خانه‌های تخریب شده حتی مامنی برای سارقان هستند تا پس از سرقت از پنجره‌های نیمه ویران به پشت بام‌ها بروند، به خانه‌های مردم دستبرد بزنند یا راه فرار از بام به بام پیدا کنند.
هر اندازه که میدان نقش جهان زیبا و امن و دلنشین و نمادی از شکوه معماری ایرانی است، به همان اندازه در فاصله ۵۰ متری پشت بناهای تاریخی این میدان، درست در حریم میدان نقش جهان، خبری از امنیت نیست. بافت تاریخی به ویرانه‌ای رها شده تبدیل شده است. آبگرفتگی و شسته شدن نخاله‌های ناشی از تخریب خانه‌های تاریخی و سنتی و جاری شدن آن‌ها بر سطح قلب بافت تاریخی نقش جهان و از همه مهمتر کلافه‌گی ساکنان این بافت است که سوالات زیادی از شهرداری اصفهان در مورد خرابی‌های به بار آورده دارند.
مشکلات ناشی از ویرانی‌ها از زبان خانواده شهید خرازی
خانواده شهید حسین خرازی از فرماندهان جنگ ۸ ساله عراق علیه ایران که در عملیات کربلای ۵ به شهادت رسید نیز در بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان و دیوار به دیوار مسجد شیخ‌لطف‌الله زندگی می‌کنند. شهید خرازی داماد خانواده آقای خاکی است. مردی که ۲۵ سال است در بافت تاریخی میدان نقش جهان و در یک خانه تاریخی به جای مانده از دوره پهلوی اول زندگی می‌کند.
از آقای خاکی می‌پرسیم ماجرای احداث خیابان آقانجفی در بافت تاریخی نقش جهان چه اندازه زندگی او و همسایگان نقش جهان را تحت تاثیر قرار داده است؟ اخم‌هایش را در هم می‌کشد و می‌گوید: «این خیابان زندگی همه ساکنان بافت را متلاشی کرد.»
می‌گوید: «یک مرد پیدا نمی‌شود و به این وضعیت پایان بدهد. سارقان روز روشن در بافت دزدی می‌کنند و یکنفر پیدا نمی‌شود این وضعیت را سرو سامان بدهد.»
پایان چالش ۷ ساله و ساکنان رها شده در ویرانه‌های بافت تاریخی
چالش شهرداری و میراث فرهنگی بر سر احداث خیابان آقانجفی در حریم درجه یک میدان نقش جهان سرانجام هفته گذشته و با اعلام ملغی شدن خیابان کشی در بافت تاریخی نقش جهان از سوی معاون وزیر راه و شهرسازی با گذشت ۷ سال از آغاز جدال بر سر حفظ بافت تاریخی میدان نقش جهان و صیانت از حریم این اثر پایان یافت.
حالا مردم مانده‌اند و گرفتاری‌هایی که شهرداری اصفهان در بافت تاریخی نقش جهان برایشان ایجاد کرده است. خانه‌های مردم با اسپری قرمز رنگ فلش خورده‌اند که از کجا تا به کجا در طرح احداث خیابان آقانجفی قرار بگیرند. مردم ساکن بافت هم سرگردان هستند که سرانجام زندگی‌شان در خانه‌های فلش خورده و در همسایگی ویرانه‌های برجای مانده چه می‌شود؟
احمد نجیبی کارشناس بافت‌های تاریخی به صدای میراث می‌گوید: ساکنان بافت‌های تاریخی مهمترین حافظان بافت‌ها هستند و فارغ از آنکه شهرداری مقصر تخریب‌ها بوده یا میراث‌فرهنگی، باید فکری به حال ساماندهی وضعیت بافت تاریخی میدان نقش جهان و زندگی مردم کرد که حالا در این بافت کلافه و سردرگم رها شده‌اند.
