صدای میراث: در سالروز ثبت جهانی شوش و روز قلم و با هدف همافزایی بین فعالان میراثفرهنگی و گردشگری خوزستان، نشست «شوش و اندیمشک در پرتو تاریخ، فرصتی برای گردشگری خوزستان» در محل خانه سازمانهای مردمنهاد خوزستان در اهواز برگزار شد.
به گزارش بخش تشکلهای صدای میراث، در این نشست دکتر «عباس امام» خوزستان پژوه، مترجم، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و مولف کتابهایی درباره شوش و اندیمشک، دکتر «همایون حاتمیان»، نویسنده و استاد تاریخ دانشگاههای مختلف در خوزستان، «مجتبی گهستونی» فعال میراثفرهنگی و گردشگری و پژوهشگر در حوزه خوزستان و «رضا کیانی» مشاور استاندار خوزستان در حوزه فرهنگ و هنر به بررسی موضوعات پرداختند.
اندیمشک اندیمشکیها
دکتر عباس امام در سخنرانی خود به معرفی تالیفات خود یعنی کتابهای «اندیمشک در آغاز»، «اندیمشک و اندیمشکیها» و کتاب «سفرنامه کنت لافتوس در شوش» پرداخت.
این خوزستان پژوه، مترجم، استاد دانشگاه شهیدچمران اهواز و مولف، در ادامه گفت: ویلیام کِنِت لافتوس (۱۸۵۸-۱۸۲۰)، باستانشناس، دانشمند علوم طبیعی، زمین شناس و کاشف سرزمین های ناشناخته باستانی، در فاصله سال های ۱۸۴۹-۱۸۵۲ میلادی(همزمان با اوایل سلطنت ناصرالدین شاه ) به عنوان نماینده کشور انگلیس و عضو کمیسیون تعیین سرحدات ایران و عثمانی، در خوزستان فعالیت می کرد.او در این مدت چنان که در کتاب شرح داده است، ضمن انجام ماموریت های سیاسی و نظامی خود، به کشفیات باستان شناسی چندی در خوزستان می پردازد که شرح آنها در کتاب “سفر ها و پژوهش های کلده و شوش” آمده است.
عباس امام بیان کرد: سفرنامه پژوهشی سرهنگ لافتوس، در برگیرنده شرح سفر ها و پژوهش های تاریخی، باستان شناختی و قوم شناختی مولف در کلده(بخش هایی از کشور عراق امروزی)، شوش و بخش هایی از شمال خوزستان در فاصله پیش گفته است.
این خوزستان پژوه درباره اندیمشک گفت:اگرچه اندیمشک فعلی شهری کامل جدید و بدون برخوردار از بافت قدیمی است اما این شهر قابلیت دارد که تاریخ معاصرش بازگو شود. مثلا کتاب ” اندیمشک و اندیمشکی ها” در دو بخش یعنی از زمان پیدایش تا پایان سال ۱۳۴۰ خورشیدی و اندیمشک از دهه ۴۰ تا دهه ۶۰ خورشیدی می پردازد. این کتب البته بخش های دیگری همچون جغرافیای شهری و جمعیتی، وضعیت اقتصادی، اوضاع و احوال اجتماعی، فرهنگی، هنری و بهداشتی، فعالیت های سیاسی در اندیمشک و نگاهی به نخستین سال جنگ تحمیلی، ورزش، ورزشکاران اندیمشکی را نیز مورد در بردارد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اظهار کرد: کتاب «اندیمشک در آغاز» شامل خاطرات فریده صحتپور که به کوشش اینجانب، چاپ و منتشر شد.در این مجموعه، همه شنیدهها، دیدهها و یادآوریهای افراد خانواده از سالهای تبدیل “صالحآباد” به “اندیمشک” را ذکر کردهام و نتیجهمخلوطی از شرایط محیطی، اجتماعی، شخصی شده که بر همه آنها احساسات و شناختهای کودکی و نوجوانی سایه انداخته از زبان خانم صحت پور نشر پیدا کرده است.
اندیمشک، گذرگاه باستان
یک استاد تاریخ دانشگاههای خوزستان در سخنرانی خود گفت: اندیمشک با قرار گرفتن در ابتدای جلگه خوزستان از یک طرف به جلگه خوزستان و از طرف دیگر به منطقه بین النهرین منتهی می شود. منطقه اندیمشک از طرف غرب به رود کرخه، که یونانیان آن را به نام «خئوپس» و آشوریان به نام «اقنو» می خواندند و از طرف شرق به رودخانه دز، که ایلامیان آن را «ایداید» می خواندند، امتداد پیدا می کند.
همایون حاتمیان افزود: چشمه های طبیعی فراوانی که در منطقه وجود دارد و نیز موقعیت های کم نظیر زیستی، شرایط را برای استقرار های اولیه اقوام مختلف در اعصار گذشته به وجود آورده بود به طوری که از این منطقه حساس، به عنوان گاهواره تمدن نیز یاد می شود. بنابراین پربیراه نیست اگر که از منطقه اندیمشک به عنوان محیطی باستانی در دنیای کهن و در اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد نام ببریم و در اثبات این مدعا، تپه های باستانی تولایی، تپه سنجر و دیگر محوطه های باستانی را معرفی کنیم که حاصل کاوش های باستان شناسان معروفی همچون فرانک هول و دیگران است.
وی بیان کرد: شهر اندیمشک از دیرباز به عنوان یک گذرگاه باستانی و استراتژیک مورد استفاده قرار گرفته و این گذرگاه باستانی دقیقاً در جنوب غرب این شهر قرار دارد. در عصر باستان،ایلامی ها توانستند با استفاده از رشته کوه زاگرس در همین منطقه استراتژیک امروزی با مردم منطقه بین النهرین در ارتباط باشند و در اصل گذرگاه اندیمشک این ارتباط زمینی میان ۲ تمدن را فراهم می آورد.
همایون حاتمیان، کارشناس ارشد تاریخ تمدن ایران و جهان در تعریف اندیمشک به عنوان گذرگاه دنیای باستان، بیان کرد: شهرستان اندیمشک درست مانند نقطه اتصال ۲ کفه ترازو، در محل اتصال ۲ تمدن ایلام و بین النهرین قرار گرفته و بیشترین ارتباط میان این ۲ تمدن از راه اندیمشک امروزی بوده زیرا در فاصله ای بالاتر از اندیمشک امروزی، رشته کوه های زاگرس قرار گرفته و زاگرس اجازه این ارتباط را نداده است. علاوه بر این که اندیمشک شهری است که رودخانه کرخه در نقطه آغازین ورود خود از کوه به دشت از کنار آن می گذرد.
حاتمیان می گوید: یکی از اسناد مهم تاریخ باستان که اندیمشک امروزی را به عنوان گذرگاه یا گلوگاه دنیای کهن معرفی می کند، کتیبه ای است که هم اکنون در موزه بریتیش لندن قرار دارد. در این کتیبه، شرح نبرد توللیز نوشته شده است. این نبرد که در سال ۶۴۴ قبل از میلاد به وقوع پیوسته، یکی از سرنوشت سازترین نبردهایی بوده که میان سلاطین بزرگ جهان باستان یعنی آشور بنی پال، پادشاه قدرتمند آشور در محدوده اربیل عراق امروزی و ایلامیان ساکن دشت سوزیانا رخ داده است.
این نویسنده و پژوهشگر گفت: تصویر این کتیبه نشان می دهد که پس از شکست ایلامیان و نابودی زیگورات (چغازنبیل)، یک دسته از خنیاگران آشوری با غنیمت گرفتن مجسمه خدایان ایلامی در کنار بستر رودخانه کرخه در حال حرکتند. این کتیبه، صحنه ای را ترسیم می کند که آشوریان پس از پیروزی، درست در نقطه ای در حال حرکت هستند که به طور دقیق پایین تر از شهر ایلامی مدکتو، جایی که کرخه وارد دشت می شود، است و این نقطه همان اندیمشک امروزی یا همان گذرگاه استراتژیک جهان باستان است.
وی در ادامه افزود: سند مهم دیگر دراین باره، کتیبه ای است که در آن آشور بانی پال شرح حمله خود را به سرزمین ایلام در خوزستان بیان می کند.این اسناد نشان می دهد این گذرگاه تا چه حد در هزاره های قبل از میلاد مهم و سرنوشت ساز بوده و مورد استفاده قرار گرفته به طوری که طومار تمدن دیرپایایلامی از همین گذرگاه درهم پیچیده شده است.
حاتمیان به سند جدیدتری نیز اشاره می کند که مبین این نکته است که این گذرگاه حتی در دوره های بعدی تاریخ یعنی عصر ساسانی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. نبرد شاپور ساسانی در ۲۶۰ میلادی نیز سند خوبی برای اثبات این گذرگاه باستانی است.پادشاه قدرتمند ساسانی در نبرد با والرین پادشاه روم این پادشاه را اسیر می کند و پس از این که خوزستان را به عنوان یک بستر مناسب برای تثبیت امپراتوری ساسانی انتخاب می کند، پادشاه روم را به همراه دیگر اسرای رومی از گذرگاه اندیمشک امروزی وارد خوزستان می کند و برای ساختن مجموعه شهر اندامش و نیز جندی شاپور از آنها استفاده می کند.
نویسنده کتاب خوزستان سر آغاز تمدن و تاریخ ایران سند بعدی دیگری را یادآور می شود و اظهار داشت: این سند نشان می دهد، این گذرگاه باستانی حتی در دوره اسلامی نیز مهم و مورد توجه بوده است. ایلخانان مغول از این گذرگاه استفاده کردند تا دشمنان اصلی خود یعنی حکومت عباسیان را در بغداد مغلوب کنند. در واقع بهترین نقطه ای که مغولان می توانستند بدون کوچک ترین مانعی به بغداد دسترسی پیدا کنند، همین گذرگاه استراتژیک بوده است. ایلخانان مغول که پایانه نظامی خود را در محدوده شهر اندیمشک قرار داده بودند، تا حدودی توانستند به اهداف مورد نظر خود در منطقه دست یابند.
تهدید فضای اندیشه ورزی و نگارش
رضا کیانی از نویسندگان و فعالان فرهنگی و البته مشاور فرهنگی و هنری استاندار خوزستان در این نشست از روز قلم به عنوان یک نقطه عطف نام برد و گفت: روز قلم را در حالی نقطه عظمت فکری محسوب میدانیم که یک تهدید جدی فضای اندیشهورزی و نگارش را تهدید میکند.
وی افزود: پرسه در فضای مجازی باعث شده نه تولید اندیشه، نه فضای پرسشگری و کنشگری کافی به وجود بیاید. روز قلم ما را باید به خودشناسی وادار کند تا در راه ارج نهادن به اندیشه ورزی گام برداریم.
خوزستان نیاز به کاوش و بررسی دارد
در نشست «شوش و اندیمشک در پرتو تاریخ، فرصت برای گردشگری خوزستان»فرامرز تطهیرمقدم مدیرکل دهه هفتاد میراث فرهنگی خوزستان هم حضور داشت.
وی گفت: ضمن ابراز نگرانی برای سرنوشت چهارراه شوش و احتمال ساخت زیر گذر که تاریخ این شخر را تهدید می کند باید یادآور شوم که در سطح خوزستان گاهی شاهد فاجعه های میراثی هستیم. بخشی از این فجایع به پاس حضور و مقابله گروههای مردمی کمرنگ تر شده است. ما باید حافظه جامعه را پر کنیم.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی با اشاره به اهمیت شوش و خظراتی که متوجه این شهر باستانی است افزود: من از آشنایی با تاریخ ایلام درس های بسیاری آموختم. معتقدم که تاریخ ایران و خوزستان در همه بخش ها خوزستان نیاز به مطالعه و کاوش و بررسی بیشتر دارد. به هر وسیله ای که امکان دارد باید فضای پژوهشی را برای همه افراد در خوزستان هموار کنیم.
ضربه توسعه ناپایدار
مجتبی گهستونی فعال میراث فرهنگی و پژوهشگر و برگزار کننده نشست «شوش و اندیمشک در پرتو تاریخ، فرصت برای گردشگری خوزستان» با اشاره به ضرورت همکاری مردم و دولت گفت: بنا و بافت های تاریخی هر شهر بخشی از هویت فرهنگی آن شهر به شمار میروند که میتوانند گذشته جمعی ساکنان،خاطرات و احساسات مردم شهر را در یک دوره زمانی مشخص یادآورشوند و نبود این بناها سبب ایجاد احساس بی هویتی میان شهروندان و تقویت ناامیدی میان آنها میشود.
وی یادآور شد: طی سالهای اخیر به دلیل توسعه ناپایدار و تمرکز روی صنعت، توجه کافی به مسایل فرهنگی صورت نگرفته است. چنانکه بناهای تاریخییا رها شدهاند یا ساختمانهای جدیدی جای آنها را گرفتهاند.
گهستونی تاکید کرد: اینکه میراث فرهنگی، شهرداری و سازمان راه و شهرسازی نسبت به بناها و محوطه های تاریخی وطیفه ای داشته باشند اما نسبت به آن بیتوجه باشد، راه صیانت از این آثار نیست.