مجتبی گهستونی
روزنامه نگار و فعال میراث فرهنگی در خوزستان/
شهرداری اهواز سال ۱۳۰۴ تأسیس شد. در طول این سال ها، بیش از ۴۵ شهردار و سرپرست صندلی شهرداری را اشغال کردند و هر شهردار با نگاه و سلیقه خود و گاه با گوش سپردن به همکاران خود بخشی از میراث فرهنگی شهر اهواز را نابود کرد و رفت.
البته یکسری تلاش های موازی هم انجام و سعی شد تا از خود تصویر شهرداری با وجهه فرهنگی نیز برجای بگذارند. اما هیچ شهروندی به یاد ندارد که مثلا فلان شهردار اهواز در کنار امور عمرانی و شهری از یک شخصیت کاملا فرهنگی برخوردار باشد. عمده شهرداران اهواز وقتی بر سر کار آمدند و درباره توجه به گردشگری و میراث فرهنگی شهر اهواز شنیدندیک جمله بیش نگفتند: «توجه به بافت تاریخی و اهمیت دادن به گردشگری و نصب المانهای صنایع دستی وظیفه ما و شهرداری نیست.»
براساس مستندات، شهر اهواز در فهرست شهرهای تاریخی است و بر همین اساس سازمان میراث فرهنگی و شهرداری در محدوده های شهرهای تاریخی تکالیفی دارند که در ماده ۱۱۵ قانون برنامه چهارم توسعه و آئین نامه ۱۶۶ قانون توسعه به صراحت درباره آن تاکید شده است.
با نگاهی به عملکرد شهرداری و شوراها در بسیاری از کلانشهرها و شهرهای کوچک به خوبی می توان به این آمار دست یافت که شهرهای کشور از چه تعداد موزه، بنیاد شهرشناسی، نمایندگی کتابخانه ملی و یا بنیاد ایرانشناسی برخوردارند؟
برای نگارنده و بسیاری از همفکران، جدای از آسایش و امکانات شهری، توجه به سرانه های فرهنگی و آگاهی از پتانسیل های یک شهر ساحلی و برخوردار از بافت و تک بناهای تاریخی اهمیت دارد. توجه به این مقوله از طرف هر شهردار منتخبی که صورت بگیرد بر وجهه او نزد شهروندان خواهد افزود.
اکنون، با توجه به ضرورت تملک، مرمت، حفاظت و بهره برداری بناهای تاریخی، شوراهای شهر بر اساس ماده ۱۶۶ قانون برنامه سوم توسعه مکلف هستند درصدی از درآمد شهرداری هر شهر دارای بافت تاریخی را متناسب با نیاز بافت های تاریخی آن شهر در اختیار شهرداری قرار دهند. بر همین اساس شهر اهواز به «کمیته پیگیری و دفاع از خانه های تاریخی» نیاز دارد تا این امور را پیگیری کند.
بدین ترتیب از کلیت شورای شهر اهواز و شهرداری انتظار می رود که نسبت به حوزه میراث فرهنگی بی توجه نباشند. حال که شورای شهر مدعی است برای نخستین بار ۵ میلیارد تومان برای بهبود وضعیت میراث فرهنگی اهواز در بودجه امسال لحاظ کرده است و باید در مکان هایی که مشخص و معلوم هستند هزینه شود، جای این پرسش است که این میزان اعتبار قرار است کجا هزینه شود؟ چه مکاتبه ای با اداره کل میراث فرهنگی خوزستان شده است؟ و چرا هماهنگی مناسبی بین شهرداری و شورا و میراث فرهنگی به صورت هدفمند و نه به صورت موردی شکل نگرفته است؟
وقتی شورای شهر معتقد است که مدیران میراثی کوتاهی می کنند چرا مدیران اداره کل میراث فرهنگی خوزستان را برای پاسخگویی به صحن شورای شهر دعوت نمی کند؟ شورای شهر متعلق به کل مردم و حوزه های شهری است و باید در نقش یک پارلمان شهری عمل کند، نه اینکه در حد شورای شهرداری باقی بماند. حال که شهردار فعلی اهواز اعلام می کند که به «دیوارهای شیشه ای» در شهرداری اعتقاد دارد از شورای شهر انتطار می رود که شرایط لازم را برای فعالیت هرچه مطلوب شهردار فراهم کند تا مردم به این باور که «اگر شورای شهر نداشتیم بهتر بود» ایمان پیدا نکنند.
از شهردار منتخب اهواز نیز که معتقد به ضرورت تحول در ساختارها، شیوه ها و روش ها در شهرداری اهواز است تا بسترهای سرمایه‌گذاری در اهواز فراهم شود، انتظار می رود با توجه به عقب ماندگی های اهواز از قافله ایجاد سرانه فرهنگی، تملک ،مرمت و راه اندازی سراهای فرهنگ و هنر، راه اندازی موزه های تخصصی و عمومی، از صدور مجوز تخریب بناهای با ارزش معماری در اهواز دور بماند.
شهرداری و شورای شهر اهواز باید ثابت کنند که در قبال میراث فرهنگی شهر که متعلق به همه جامعه است مسئول هستند. آیا مسئولین شهرداری و اعضای شورای شهر اهواز می دانند که هر بنای تاریخی فارغ از سایر ارزش های آن می تواند واجد ارزش های کاربردی باشد؟ مثلا یک بنای تاریخی می تواند مانند یک بنای جدید فضایی برای کار یا زندگی اشخاص باشد. آقایان و خانم های دست اندرکار توجه داشته باشند که میل به مشاهده، تجربه و بیشتر دانستن در مورد بناها و محوطه ها بارزترین شاخصه های تولید ارزش های اقتصادی ناشی از جذابیت است. این میل زیر بنای صنعت گردشگری در جهان است.
بناها و آثار جذاب در شهرهای تاریخی فارغ از ارزش های اقتصادی حاصل از بازدید، نوعی مطلوبیت مکانی برای ساکنان ایجاد می کند. این مطلوبیت می تواند حاصل از جذابیت های بصری و یا حاصل از ایجاد حس ثبات و تداوم و احساس تعلق به مکان باشد. هر مقام مسئول که این نوشتار را می خواند متوجه باشد که تعرض به مکان های تاریخی باعث تفاوت منظر جدید با منظر خاطره انگیز و در نهایت باعث کاهش حس تعلق به مکان برای شهروندان می شود.
مسئولین شهرداری و اعضای شورای شهر توجه داشته باشند که عمق و سطح جذابیت باعث افزایش تمایل، زمان و آمار بازدید و در نهایت افزایش درآمد مستقیم و غیر مستقیم می شود. در نتیجه همه افزایش عمق و سطح جذابیت اتفاق مهمی به نام حفاظت از اثر روی می دهد.
خوب می دانیم که عمده مردم از شیوه زندگی و رفتارها با بناهای تاریخی رنج می برند. اما اینرا هم می دانیم که مردم به خوبی توسط نهادهای مسئول و مردمی توجیه نشده اند و از قوانین و ضوابط اطلاع ندارند.
آنها اگرچه نگران اموال منقول و غیرمنقول خود هستند، اما به خوبی از ارزش مادی و مالی دارایی های فرهنگی که در اختیار دارند آگاهی ندارند و نمی دانند که چگونه باید از آنها حفظ و نگهداری کنند. لذا شهرداری و شورای شهر باید با برنامه ریزی برای مالکین برخوردار از بناهای با ارزش، بسته های تشویقی در نطر بگیرند.
امروز چرا شهرهای ما فاقد هویت تاریخی هستند؟ غیر از این است که توسعه نامتوازن موجب گسستگی از گذشته شده است؟ چه بناهای تاریخی در همان وضعیت به حیات خود ادامه دهند و چه فاقد حیات باشند بخش جدا ناپذیر از شناسنامه ملتی هستند که اکنون با میراث فرهنگی خود نامهربانی می کنند و گرفتار مدپرستی شده اند. موضوعی که امروز در معماری و شهرسازی نمود دارد. با این حال راه حل برون رفت از وضعیت فعلی، تلفیق معماری حال و گذشته است تا با ترکیب اصلی این دو معماری خاصی شکل بگیرد که جوابگوی نیاز همه باشد.
مسئولین و متولیان شهری باید با ارائه نقطه نظرات کارشناسان توانمند احیاء بافت های تاریخی به طرح هایی دست بیابند که منجر به حفظ ثروت های فرهنگی باشد و از سویی اعتماد ساکنان نیز جلب شود تا مردم نیز علاقه بیشتری به زندگی در بافت های قدیمی داشته باشند.
از مسئولین و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی خوزستان درخواست می شود با اتخاذ شیوه ها و ارائه راه حل هایی به کمک مسئولین شهری بروند و توجه به ضوابط شهرسازی با محوریت حفظ بافت تاریخی را مطالبه کنند. بی شک تهیه طرح های مستندسازی، آسیب شناسی، حفاظت و مرمت، ساماندهی، باززنده سازی، احیا و پلان مذیریت برای کلیه بافت های تاریخی کشور بخشی از وظیفه متولی حفظ میراث فرهنگی است.
تهیه الگوهایی برای ایجاد بسترهای مناسب در راستای مشارکت مردم و بخش خصوصی در کلیه فعالیت های مرتبط با حفاظت از بافت های با ارزش و باززنده سازی و ساماندهی آنها نیز می تواند موجب تحرک در مسئولین برای توجه به میراث فرهنگی شود.
اگر احساس مدیریت پیشگیری از بحران در بافت های تاریخی جهت مدیریت بهینه و حفاظت از بافت ها در برابر بلایای طبیعی و بحران های اجتماعی در مسئولین شهرداری و نمایندگان شورای شهر نهادینه شود و در برنامه ریزی روزانه دست اندرکاران سازمان میراث فرهنگی نیز قرار بگیرد روزهای خوشی در انتظار میراث فرهنگی کشور و اهواز خواهد بود.
