صدای میراث: شهر تاریخی تون شامل بناهایی از صدر اسلام تا دوره صفویه در شهرستان فردوس در خراسان جنوبی قرار گرفته است، اما گردشگران غیرمسئول چنان بلایی بر سر بناهای تاریخی مجموعه کوشک در این شهر تاریخی آوردهاند که آثار تاریخی این مجموعه با دیوارنویسیها و حفاری غیرمجاز در دیوارههای این مجموعه در سودای یافتن گنج سیاه و تخریب شده است.
براساس مشاهدات صدای میراث از این شهر تاریخی، تمامی جدارههای بناهای تاریخی مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون با یادرگاری نویسی با زغال و اسپریهای رنگی سیاه شده است و گردشگران آسیب زیادی به دیوارههای بنا وارد کردهاند. آن ها حتی در محوطه مسجد تاریخی کوشک که دارای سه کتیبه سلجوقی، تیموری و صفوی است و به گفته مهندس سعید سعیدپور، کارشناس پایگاه میراثفرهنگی شهر تاریخی تون بر ویرانههای یک آتشکده ساسانی بنا شده است، آتش افروختهاند و بخشی از دیوارهای مجموعه را سیاه کردهاند.
مجموعهای تاریخی بر آتشکده ساسانی
مهندس سعید سعیدپور، کارشناس پایگاه میراثفرهنگی شهر تاریخی تون با اشاره به آسیبهای ناشی از وندالیسم بر آثار مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون به صدای میراث گفته است که باید هر چه سریعتر فکری به حال پایان دادن به این وضعیت شود و از شیوع وندالیسم در آثار تاریخی کشور جلوگیری شود.
به گفته این کارشناس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون، شهر تاریخی تون دارای ۵ محله بود که هنوز بقایای دیوار صفوی دور این شهر در مجموعه کوشک وجود دارد.
سعیدپور میگوید: مجموعه کوشک یک مجموعه تاریخی است که قدیمیترین بنای آن مسجد کوشک است که سه کتیبه دوره سلجوقی و تیموری و صفویه در آن وجود دارد.
به گفته او، شواهد معماری نشان میدهد که این مسجد در صدر اسلام و احتمالا روی بقایای یک آتشکده ساسانی بنا شده است.
آنچه موضوع بنا شدن یکی از قدیمیترین مساجد تاریخی ایران بر ویرانههای یک آتشکده ساسانی را تقویت کرده است، وجود بقایای پایه ستونهای مدور در قسمت شبستان قدیمی مسجد و کشیدگی مسجد برخلاف جهت قبله در این مسجد تاریخی است. همچنین در این مسجد، پایه ستونهایی که بدنه محراب و قبله را مشخص کرده دیده نمیشود و همین موضوع نشان میدهد که این بنای تاریخی پیش از تبدیل شدن به مسجد کاربری دیگری داشته است و در صدر اسلام تبدیل به مسجد شده است.
سعید سعیدپور، کارشناس پایگاه میراثفرهنگی شهر تاریخی تون میگوید: معماری مسجد تاریخی بروجرد و مسجد محمدیه نایین و مسجد یزدخواست نیز شبیه به مسجد مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون است و همه آنها بر آتشکدههای ساسانی بنا شدند.
علاوه بر مسجد تاریخی مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون، یک حمام، آب انبار و حوض انبارهایی در کنار مسجد ایجاد شده است که نقش خدماتدهی داشتند و بر سر راه کاروانسراهایی که از دروازه طبس شروع میشد و به دروازه قائن ختم میشد احداث شده بودند.
سعیدپور میگوید: مسجد کوشک یکی از قدیمیترین مساجد خراسان جنوبی است و پایه ستونهای آن با مسجد جامع فهرج یزد و تاریخانه دامغان برابری میکند و همه آنها پایه ستونهای مدور دارند.
این کارشناس میراثفرهنگی میگوید: برغم ارزشهای تاریخی مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون در استان خراسان جنوبی اما، گردشگران احترامی برای بناهای تاریخی قائل نیستند. آنها به داخل مسجد رفتهاند و دیوارنویسی کردهاند و حتی داخل مسجد آتش روشن کردهاند و برخی نیز دیوارهای مسجد را سوراخ کردهاند تا گنج پیدا کنند.
بیتوجهی به حفاظت از کوشک تاریخی تون
ایوان صفوی مسجد تاریخی کوشک دیوارنویسیهای جدیدتری دارد. حمام مجموعه کوشک هم از آسیب گردشگران در امان نمانده است. داخل حمام نیز آتش روشن کردهاند و ورودی حمام را با یادگاری نویسی سیاه کردهاند. به آن اندازهای که رنگ قالب بنا رنگ دیوارنوشتههایی است که بر دیوارههای اصلی حمام تاریخی به یادگار مانده است.
در سربینه حمام نیز یادگارینویسیها تکرار شده است و صورت زشتی به این بنای تاریخی با ارزش بخشیده است.
حداقل تاریخی که می توان بر بنای حمام مجموعه کوشک در شهر تاریخی تون واقع در شهرستان فردوس در استان خراسان جنوبی قائل شد، قدمت صفوی است.
با این حال سعید سعیدپور کارشناس پایگاه میراثفرهنگی شهر تاریخی تون به صدای میراث میگوید: شواهدی همچون قوسهای میانی در حمام تاریخی تون وجود دارد که میتوان گفت این بنا در دوره ایلخانی یا تیموری بنا شده باشد.
مجموعه تاریخی کوشک در شهر تاریخی تون در شهرستان فردوس خراسان جنوبی نیازمند حفاظت و نگهداری و توجه بیشتر است. اگرچه دومین فصل از مطالعات شهر تاریخی تون به اتمام رسیده است اما کاوشهای باستان شناسی هنوز در شهر تاریخی تون انجام نشده است و در این میان مجموعه بینظیر کوشک که شامل مسجد، حمام، آبانبار و حوضانبار است بیتوجه رها شده و احیاء و تغییر کاربری این مجموعه با هدف حفاظت از این مجموعه تاریخی و جذب گردشگر به شهرستان فردوس که یکی از نقاط گردشگرپذیر استان خراسان جنوبی است معطل مانده است.