صدای میراث: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در گزارشی کامل از روند برنامه‌ریزی جهت احداث «گذر آقا نجفی» در ضلع شرقی مجموعه جهانی میدان امام خمینی (ره) (نقش جهان) به ابهامات موجود درخصوص احداث گذر آقانجفی پاسخ داد.
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در گزارش جامع خود در مورد احداث گذر آقانجفی به تاریخچه احداث این گذر و وضعیت فعلی این پروژه اشاره کرده است.
در ابتدای این گزارش، به حفاظت از میدان تاریخی نقش جهان اصفهان، ثبت جهانی این میراث تاریخی در سال ۵۸ و تلاش برای حذف عبور و مرور اتومبیل‌ها (حذف محور سواره) در این میدان تاریخی در دهه ۷۰ خورشیدی و طی سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ با هدف کاستن از تهدید تردد خودروها در این میدان و از بین بردن مانع بازدید گردشگران از این اثر تاریخی با مساحت بیش از ۸۵ هزار متر مربع اشاره شده است.
طرح زیرگذر تایید نشد
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در گزارش خود با اشاره به انجام تدریجی طرح ممنوعیت عبور و مرور وسایل نقلیه در میدان نقش جهان اصفهان و وجود بیش از ۵۰۰ فروشگاه در محور اصلی این میدان، بازارهای پیرامونی و وجود هزاران فروشگاه در بازار قیصریه که محور اتصال اصفهان عصر صفوی و پیش از آن است اعلام کرد: لزوم اجرای طرح جایگزین برای تردد و انتقال اجناس و کالاهای این مجموعه عظیم تجاری در راستای ادامه پویائی و حیات این میدان عظیم تاریخی و حتی تردد مردم ساکن در بافت پیرامون میدان بیش از قبل احساس می‌شد. با این وصف نهادهای ذیربط در دهه‌های گذشته، طرح احداث یک زیرگذر که خیابان حافظ در محور شرق میدان بزرگ را به خیابان سپه (سپاه) در محور غربی میدان متصل می‌کرد -جدای از طرح پیشنهادی عبور خط ۲ مترو از لایه‌های زیرین میدان در سال‌های بعد- به این اداره کل جهت تصویب در شورای فنی و همچنین ارائه و کسب تائید به یونسکو ارسال نمودند که پس از بحث‌های متعدد این طرح در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به عنوان مرجع تصمیم‌گیری در حوزه طرح‌های میراثی استان، به دلائل متعدد فنی تائید نشد و با اکثریت آراء اعضاء شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان به تصویب نرسید.
پیشنهاد ساماندهی
میراث‌فرهنگی استان اصفهان در بخشی دیگر از گزارش خود آورده است: با توجه به عدم تائید طرح فوق و همچنین نیاز به حمل و نقل و تردد صاحبان فروشگاه‌های این میدان عظیم و همچنین تسهیل در تردد ساکنان بافت متراکم پیرامون این میدان که در قلب شهر اصفهان قرار گرفته، پیشنهاداتی از سوی برخی صاحبنظران طی همان سال‌ها مبنی بر ایجاد گذر دسترسی جایگزین از طریق ساماندهی یکی از گذرهای محلی پیرامون میدان نقش جهان در محور شرقی مطرح شد.
براساس اعلام اداره میراث‌فرهنگی استان اصفهان، با توجه به طرح موضوع ساماندهی گذر، کارشناسان ارشد و صاحبنظران با مطالعه بافت تاریخی پیرامون میدان نقش جهان پیشنهاد کردند تا گذری در کنار بدنه شرقی میدان، واقع در خیابان حافظ به عنوان مبدل شهری پیش‌بینی شده و بر این اساس با عنایت به دسترسی‌های محلی، این دسترسی تا گذر «بیت الحسین» امتداد یابد. لذا با توجه به ارایه این پیشنهاد، طرح اولیه پیشنهادی به سازمان جهانی یونسکو ارایه و پس از تایید کتبی سازمان یونسکو که گزارشات آن نیز موجود است، این پیشنهاد پس از تصویب در طرح تفضیلی شهر اصفهان مصوب سال ۱۳۷۲ درج شد.
اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان اعلام کرد: با کمال تاسف، برخی تلاش‌ها در جهت تغییر کاربری‌های فضای «مبدل شهری» در محور ورودی این گذر به کاربری‌های دیگر که در مغایرت کامل با طرح تفضیلی مورد عمل صورت گرفت، در دهه ۸۰ خورشیدی و برغم مخالفت‌ها و اخطار مکرر اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در همان سال‌ها، باعث شد تا اجبارا دسترسی پیشنهادی و محور ورودی گذر به بخش غربی‌تر فضای مبدل شهری تغییر مکان دهد.
بی‌توجهی به اخطارهای مکرر توجه نکرد
میراث فرهنگی استان اصفهان در ادامه گزارش خود آورده است: با توجه به عدم توجه به اخطارهای مکرر این اداره کل در همان زمان و با عنایت به بررسی‌های میدانی کارشناسان و در راستای حفظ آثار ارزشمند در محدوده گزینه دسترسی جدید مطرح شده، اداره کل میراث فرهنگی استان برغم تغییر غیرمنطقی دسترسی قبلی، جهت حفاظت از آثار ارزشمند در گزینه دسترسی جدید، پیشنهادات خود را طی نقشه‌ای به مشاور طرح بازنگری طرح تفضیلی همراه با نقطه نظرات خود به صورت مکتوب اعلام نمود که متعاقب آن، مشاور با اعمال نقطه نظرات اداره کل میراث فرهنگی استان و با حفظ دانه‌های با ارزش بافت در محور شرقی میدان، خط پروژه دسترسی محلی را در حد فاصل خیابان حافظ تا گذر بیت‌الحسین طراحی و در طرح بازنگری طرح تفضیلی شهر تعریف نمود که اسناد مکتوب آن نیز در نهادهای ذیربط از جمله در اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان موجود است.
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان خاطرنشان کرد: متاسفانه از ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی، قبل از تصویب طرح خط بدنه دسترسی مذکور در کمیسیون ماده ۵ استان، شهرداری اصفهان در همان سال‌ها مبادرت به تملک و آزادسازی برخی فضاها در دسترسی مذکور و گاها به صورت موردی، مبادرت به تخریب پلاک‌های تملک شده نمود.
اقدامات شهرداری مورد تایید نبود
این گزارش آورده است: با عنایت به انجام این عمل توسط شهرداری اصفهان، خصوصا پیش از تصویب طرح در کمیسیون ماده ۵ استان، شهرداری اصفهان در نامه‌های جداگانه در تاریخ ۱۳۹۱/۰۴/۲۹ و ۱۳۹۱/۰۵/۱۸ از اداره کل راه‌وشهرسازی استان اصفهان درخواست کرد تا طرح احداث گذر با قید فوریت در کمیسیون ماده ۵ موضوع قانون تاسیس شوراهای شهرسازی و معماری ایران مطرح شود. این در حالی بود که براساس نامه صادره از سوی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان، مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۱۴ به اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان و در پاسخ به استعلام اداره کل راه و شهرسازی در مورخ ۱۳۹۱/۰۷/۰۱، صراحتا تاکید نمود: «با عنایت به قرارگیری بخشی از خط بدنه پیشنهادی بر روی پلاک‌های واجد ارزش تاریخی و عبور آن از محدوده بافت تاریخی، خط بدنه مورد نظر مطابق با نص صریح قانون مورد تائید این اداره کل نمی‌باشد.»
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان تاکید کرد: با عنایت به مکاتبات موجود، اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در تاریخ ۱۳۹۲/۰۵/۱۰ نیز در پاسخ به نامه مورخ ۱۳۹۲/۰۵/۰۲ معاونت شهرسازی و معماری اصفهان، صراحتا از مقامات مسئول شهرداری اصفهان درخواست کرد با توجه به مغایرت خط پروژه ارائه شده با طرح بازنگری که در قبل ارائه شد و عدم تائید خط بدنه ارائه شده، آخرین برنامه‌های خود را در راستای ادامه طرح احداث گذر آقا نجفی به اداره کل میراث فرهنگی استان ارائه کنند. پیش از آن نیز در تاریخ ۱۳۹۲/۰۳/۱۶ اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان در نامه‌ای به شهرداری اصفهان، صراحتا به مخالفت اداره کل میراث فرهنگی استان با ارائه این طرح در کمیسیون ماده ۵ استان پیش از اظهارنظر میراث‌فرهنگی استان اشاره کرده بود.
دستور توقف
میراث فرهنگی استان اصفهان خاطرنشان کرد: در ادامه تلاش‌های اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و با توجه به حساسیت‌های طرح موجود، این اداره کل در تاریخ ۱۳۹۲/۰۷/۲۰ با ارائه نامه‌ای به معاونت وقت سازمان میراث فرهنگی کشور درخواست کرد تا سازمان میراث‌فرهنگی کشور نیز با عنایت به اهمیت موضوع، طرح ارائه شده از سوی شهرداری اصفهان را مورد مداقه و بررسی قرار دهد و این در حالی است که در مورخ ۱۳۹۲/۰۸/۲۸، اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در نامه‌ای جداگانه به مدیرکل وقت دفتر فنی استانداری، درخواست کرد تا پیش از اظهارنظر سازمان میراث‌فرهنگی کشور، اقدامی درخصوص احداث این گذر، بدون موافقت میراث‌فرهنگی صورت نپذیرد.
براساس اعلام اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، در تاریخ ۱۳۹۲/۱۲/۲۵ مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی استان اصفهان نیز با صدور نامه‌ای خطاب به معاون وقت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان با استناد به نامه مورخ ۱۳۹۲/۱۲/۱۸ سازمان میراث‌فرهنگی کشور، مبنی بر توقف اجرای طرح اجرای گذر، صراحتا عنوان کرد: تا اتخاذ تصمیم نهائی نسبت به توقف عملیات اجرائی گذر آقا نجفی دستور اقدام مقتضی صادر فرمائید.
درخواست از شورایعالی مهماری و شهرسازی
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان با اشاره به دیگر تلاش‌های این اداره کل برای جلوگیری از احداث گذر آقانجفی در سال ۹۳ آورده است: در ادامه تلاش‌های سازمان میراث‌فرهنگی در جهت حفاظت از بافت تاریخی و براساس پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، معاونت میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی کشور، پس از اخذ گزارش‌های اداره کل میراث فرهنگی استان، در تاریخ ۱۳۹۳/۰۳/۱۶ با ارائه نامه‌ای به معاون وقت وزیر راه‌وشهرسازی و دبیر شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، ضمن اشاره به گزارش مورخ ۱۳۹۳/۰۴/۰۹ اداره کل راه‌وشهرسازی استان اصفهان، مبنی بر عدم مصوب بودن احداث این گذر (گذر آقانجفی) به شکل موجود و به ویژه ارائه طرح‌هایی به عرض بیش از ۱۴ متر و در حدود ۳۶متر، جهت ارائه در کمیسیون ماده ۵ و شورای ترافیک استان، صراحتا عنوان نمود: «با توجه به اقدام غیرمصوب شهرداری و برغم اخطارهای مکرر اداره کل میراث‌فرهنگی استان و انجام مداخلات گوناگون در این محدوده ارزشمند تاریخی، این مداخلات مغایرت اساسی با طرح جامع تفضیلی مصوب شهر، ضوابط حرائم آثار ثبتی، پلان مدیریت ثبت جهانی و محدوده ابلاغی بافت تاریخی داشته و بر همین اساس سازمان میراث‌فرهنگی پیگیری حقوقی را در دستور کار داشته و در عین حال از آن مقام محترم درخواست ارائه دستور به توقف اینگونه مداخلات را دارد.» این در حالی است که معاونت میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی کشور در نامه دیگری به تاریخ ۱۳۹۳/۰۹/۱۵ خطاب به معاونت وقت شهرسازی و معماری وزارت راه‌وشهرسازی و دبیر شورایعالی شهرسازی و معماری کشور، با اشاره به تخریب‌ها و تخلفات صورت گرفته در مسیر احداث معبر «آقانجفی» در محدوده بافت ارزشمند و حریم میدان نقش جهان، صراحتا ضمن اشاره بر عدم مصوب بودن طرح فعلی در کمیسیون ماده ۵ و شورای ترافیک استان، صراحتا از معاونت وقت وزارت راه و شهرسازی درخواست کرد: «با بررسی تبعات و ضرورت‌های احداث معبر، این طرح در دستور کار شورایعالی شهرسازی و معماری ایران قرار گیرد.»
تاکید کمیسیون ماده ۵ بر رعایت ضوابط حریم نقش جهان
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان با تاکید بر این که پس از این فعالیت‌ها، گزارشات حاکی است که تمامی اقدامات رسمی شهرداری اصفهان از این تاریخ متوقف و ادامه تصمیم‌گیری به عنوان یکی از راه‌حل‌های موجود منوط به تشکیل کمیسیون ماده ۵ استان گردید، افزوده است: پس از این اقدامات سازمان میراث‌فرهنگی، کمیسیون ماده ۵ استان در نهایت در تاریخ ۱۳۹۴/۰۳/۲۴ در رابطه با تعیین تکلیف «گذر آقانجفی» تشکیل و اعضای این کمیسیون در چند بند به ضرورت رعایت ضوابط و مقررات حریم محور تاریخی – فرهنگی مجموعه ثبت جهانی میدان امام (ره) در جریان اجرای طرح توسط شهرداری تاکید کردند.
میراث‌فرهنگی استان اصفهان گزارش خود را اینگونه ادامه داده است: شهرداری اصفهان براساس نظر کمیسیون ماده ۵ موظف به تهیه طرح ساماندهی محور و طراحی شهری طرفین گذر و حفظ بافت پیرامون مطابق با ضوابط و قانون و احداث گذر با عرض ۱۴ متر به جای ۳۶ و ۳۳ متر گردید. با این حال نکته مهم این است که برغم تمامی تمهیدات میراثی اندیشیده شده در این کمیسیون، اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان ضمن مخالفت با تصمیم کمیسیون ماده ۵ و با توجه به لزوم اظهارنظر اعضاء، صراحتا در اظهارنظری اعلام کرد: «با توجه به حریم مجموعه جهانی میدان امام این طرح با نظر معاونت میراث فرهنگی کشور می‌بایست در شورایعالی شهرسازی و معماری مطرح شود.»
مرجع نهایی، شورایعالی معماری و شهرسازی
براساس اعلام اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان، «نظر اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در راستای نامه‌های مورخ ۱۳۹۳/۰۳/۱۶ و ۱۳۹۳/۰۹/۱۵ معاونت میراث فرهنگی کشور در راستای این نکته بود که تنها مرجع صلاحیت‌دار جهت تصمیم‌گیری در رابطه با احداث «گذر آقانجفی» شورایعالی شهرسازی و معماری کشور است.
اداره میراث فرهنگی استان اصفهان افزوده است: یک نکته دیگر را نباید فراموش کرد و آن این که در بندهای مختلف کمیسیون ماده ۵ استان بر لزوم حفاظت از بافت ارزشمند تاریخی پیرامون میدان نقش جهان تاکید شده و در عین حال خط بطلانی بر تلاش‌های مختلف جهت احداث این گذر با عرض ۳۶ متر کشیده شد. با این حال اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به این نکات نیز بسنده نکرد و به عنوان یک نهاد مسئول و صاحبنظر در این زمینه تنها مرجع تصمیم‌گیر در این مورد را شورایعالی شهرسازی و معماری کشور فارغ از نظرات سایر اعضای کمیسیون ماده ۵ دانست.
میراث فرهنگی استان اصفهان اعلام کرد: با عنایت به نظر کمیسیون ماده ۵ استان و ادامه تلاش‌های اداره کل میراث‌فرهنگی استان، در ادامه این روند، جهت اظهارنظر شورایعالی شهرسازی و معماری کشور در این زمینه، مدیر کل دفتر نظارت بر طرح‌های توسعه و عمران وزارت راه و شهرسازی در تاریخ ۱۳۹۴/۰۴/۲۰ پس از پیگیری‌های اداره کل میراث‌فرهنگی استان، در نامه‌ای به مدیرکل وقت راه‌وشهرسازی استان، درخواست نمود تا کلیه اسناد و مدارک مربوط به احداث این گذر (گذر آقا نورالله نجفی) از جمله نظرات سازمان میراث‌فرهنگی به آن وزارتخانه ارسال گردد. اداره کل میراث‌فرهنگی استان نیز در نامه‌ای به مورخ ۱۳۹۴/۰۵/۱۷ خطاب به معاون وقت عمرانی استانداری اصفهان ضمن اشاره به نامه مذکور درخواست نمود تا استانداری اصفهان جهت تسریع در انجام روند مذکور، از نقش حاکمیتی خود استفاده و تمامی اسناد و مدارک و مستندات فارغ از نظر کمیسیون ماده ۵ استان، به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ارسال شود.
اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در ادامه گزارش خود آورده است: در تاریخ ۱۳۹۴/۰۸/۲۶ نیز اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با ارسال نامه‌ای به شهردار وقت منطقه ۳ اصفهان با استناد به نامه وزارت راه‌وشهرسازی درخواست نموده بود تا شهرداری اصفهان تمامی مستندات خود را قبل از احتمال آغاز مجدد طرح از جمله، نقشه‌های کاربری وضع موجود و نقشه تملک پلاک‌های معبر پیشنهادی آقا نجفی را براساس وضع موجود، همراه با گزارش فنی و توجیهی تهیه و به وزارت راه‌وشهرسازی ارسال و از انجام هرگونه اقدام عملی خودداری کند.
براساس اعلام اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان، این تلاش‌ها نشان دهنده این نکته است که برغم نظر کمیسیون ماده ۵ استان، سازمان میراث‌فرهنگی کشور و اداره کل میراث‌فرهنگی استان بر نظر خود مبنی بر اینکه تنها مرجع صلاحیت دار جهت اظهارنظر درباره گذر آقا نجفی همچنان، شورایعالی شهرسازی و معماری کشور است همچنان و حتی یکسال پس از اظهارنظر کمیسیون ماده ۵ نیز بر نظر خود اصرار دارد.
تخریب‌های سال ۹۶ را قبول داریم، ۹۷ تخریب نداشتیم
داره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در بخش پایانی گزارش خود اما برخی گزارش‌های فعالان میراث‌فرهنگی استان اصفهان درخصوص تداوم تخریب‌ها در بافت تاریخی واقع در حریم درجه یک نقش جهان در سال ۹۶ را تایید، اما تخریب‌های سال ۹۷ را رد و اعلام کرد: با توجه به گذشت ۶ سال از مکاتبات موجود و با عنایت به پایش محوطه میدان امام و پیرامون آن، آخرین گزارشات یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان حاکی از وجود برخی تخریبات پراکنده در محور شرقی میدان امام(ره) است که متعلق به اسفندماه سال ۱۳۹۶ می‌باشد. لذا از آن زمان تاکنون در محور اصلی مورد بحث که در امتداد محور شرقی میدان نقش جهان است، تخریب گسترده و خاصی صورت نپذیرفته است.
این اداره کل اعلام کرد: با عنایت به برخی نگرانی‌های ابراز شده توسط دوستداران میراث‌فرهنگی، مبنی بر احتمال فعال شدن مجدد پروژه احداث این گذر، اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان صراحتا در تاریخ ۱۳۹۷/۱۰/۰۹ با ارسال نامه‌ای خطاب به شهردار اصفهان با اشاره به مکاتبات صورت پذیرفته که در قبل اشاره شد، از شهردار اصفهان خواست تا قبل از اخذ مصوبات قانونی بر مبنای ضوابط و مقررات حریم مجموعه جهانی میدان امام(ره) (نقش جهان)، هیچگونه عملیات اجرائی در این محور صورت نپذیرفته و هرگونه عملیات در گذر مذکور متوقف گردد.
ارسال نقشه دسترسی به یونسکو در سال ۹۶
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان افزود: اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در اقدامی دیگر جهت اطلاع سازمان جهانی علمی و تحقیقاتی ملل متحد (یونسکو) نقشه دسترسی مصوب پیشنهادی خود مبنی بر احداث گذر موصوف را بار دیگر در سال ۱۳۹۶ در راستای همخوانی با حریم پیشنهادی مجموعه جهانی میدان امام (ره) (نقش جهان) و همخوانی با کنوانسیون میراث‌جهانی به این سازمان بین‌المللی ارایه نمود.
اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان در پایان گزارش خود تاکید کرد: اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان با احترام به تمامی نظرات و دغدغه‌های ارزشمند دوستداران میراث‌فرهنگی معتقد است، بروز هرگونه دغدغه و حساسیت در صورتی که منجر به حفاظت از میراث گرانسنگ ارزشمند تاریخی به عنوان سند هویت این ملت بزرگ شود، اقدامی ارزشمند و سرمایه عظیم اجتماعی برای سازمان میراث فرهنگی در ادامه مسیر طولانی و دشوار در ادوار مختلف در راستای حفاظت از میراث ارزشمند این سرزمین کهن است و لذا مفتخر است به عنوان خادم میراث‌فرهنگی این ملت بزرگ، پذیرای هرگونه دغدغه و حساسیت و در عین حال علمی و متقن مردم به ویژه دوستداران فهیم و آگاه میراث‌فرهنگی باشد.
