صدای میراث: انقلاب اسلامی ایران به چهل سالگی خود نزدیک شده است. چهل سالگی را سن پختگی می‌دانند و از این منظر نظام جمهوری اسلامی ایران به سن تثبیت رسیده است. صدای میراث به همین مناسبت رویدادهای سال ۱۳۵۸ در حوزه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را با استناد به آنچه در روزنامه‌های آن سال منتشر شد، بازخوانی کرده است.

فروردین ماه سال ۵۸ انقلاب ایران چند ماه است که به پیروزی رسیده و با دگرگونی ایجاد شده در کشور بسیاری از ساختارهای حکومتی نیز تغییر کرده‌اند. ششم فروردین‌ماه سال ۵۸ است که خط بطلان بر روابط ایران و مصر کشیده می‌شود. «انور سادات» رییس‌جمهوری مصر پیمان صلح با اسراییل را امضا می‌کند و بدین ترتیب تاریخ روابط ایران و مصر، دو تمدن کهن در بین‌النهرین و آفریقا به پایان می‌رسد. سفارت مصر در تهران هم به تسخیر نیروهای انقلاب درآمد و تمامی مناسبات گردشگری و فرهنگی دو کشور قطع شد.

یکماه بعد در دوم اردیبهشت‌ماه ۵۸ یک روحانی به همراه سه نیروی کمیته انقلاب اسلامی که نامی از آن‌ها برده نشد اما بعدها مشخص شد حجت‌الاسلام جعفر شجونی است، به کاخ شمس در مهردشت کرج رفتند. کاخ شمس اکنون با عنوان کاخ مروارید در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. آن‌ها با دو مینی‌بوس ۵۰۰ دست از لباس‌های شمس را آنطور که در روزنامه اطلاعات سال ۵۸ تیتر شد از کاخ بیرون آوردند و قیمت پایه این حراج برای هر دست لباس را ۴۰۰ تومان تعیین کردند تا به نفع مستضعفین به فروش برسد. خریدارها اما که گفته شده بیشترشان از بوتیک‌دارهای بزرگ کرج بودند قیمت لباس‌ها را در حراج بالا بردند تا آنجا که براساس گزارش‌های آن دوره مطبوعات، قیمت هر دست لباس به ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ تومان نیز رسید. کمیته حراج که دید نرخ لباس‌های شمس حتی به شش برابر قیمت پایه رسیده است به خریداران هشدار داد که این البسه را به قیمت بالا خریداری نکنند، چون این اموال متعلق به مردم محروم است.

دو هفته پس از این حراج در همان اردیبهشت ۵۸، کیف و کفش شمس پهلوی و روتختی و ملحفه و حوله و سرویس‌های رومیزی کاخ مروارید باز هم آنطور که مطبوعات پس از انقلاب اعلام کردند حراج شد. همزمان وسایل کاخ پهلوی دوم در کیش نیز توسط نیروهای انقلابی تخلیه، بخشی از آن‌ها مستقیم به تهران ارسال شد و بخشی دیگر با کشتی به بندرعباس منتقل و تحویل نیروی دریایی ارتش شد. چند ساعت بعد اشیای جمع‌آوری شده از کاخ شاه در کیش که به بندرعباس رسیده بود با دستور آیت‌ا‌لله غلامحسین حقانی نماینده امام خمینی (ره) در استان ساحلی به نفع مستضعفین حراج شد.

دهم خردادماه ۱۳۵۸ است که روزنامه اطلاعات در گزارش نوشت وسایل لوکس مربوط به دوران لوئی شانزدهم در شهرداری همدان به حراج گذاشته می‌شود. دکتر تمدن استاندار وقت همدان اعلام کرده بود که تصمیم دارد وسایل ساختمان شهرداری همدان را که در دوران طاغوت محل اقامت شهرداران بود، به حراج بگذارد.

در همین خردادماه سال ۵۸ است که زمزمه تغییر نام «خلیج فارس» به «خلیج اسلامی» شنیده شد. اتفاقی که «پان ایرانیست‌ها»، «جبهه دموکرات ملی»، «جبهه ملی ایران»، «کارمندان وزارت‌خارجه» و استاد «سیدمحمد محیط‌ طباطبایی» با صدور بیانیه و انتشار یادداشت‌هایی در رسانه‌ها سخن گفتن از تغییر نام «خلیج فارس» را به شدت محکوم کردند.

۱۳ خردادماه ۵۸ است که سازمان حفاظت از آثار باستانی ناچار شد به دلیل افزایش قاچاق اشیای تاریخی و تخریب آثار تاریخی کشور در بیانیه‌ای، «تعدی و دستبرد به آثار تاریخی و گنجینه‌ها را که جزیی از اموال عمومی ملت است» منع و به کمیته‌های انقلاب اعلام کند که «حق تفویض اختیار حفاری به هیچکس را ندارند و از مبادرت اشخاص به حفاری در مناطق باستانی کشور جلوگیری کنند.»

سه روز پس از این بیانیه در ۱۶ خردادماه سال ۵۸، خبر تصمیم به «گشودن کاخ‌های سلطنتی شاه مخلوع و خانواده او» به روی مردم منتشر شد. براساس این تصمیم کاخ‌های سعدآباد و نیاوران که به تسخیر گروه‌های انقلابی درآمده بود با هدف «بازدید عموم و ثبت در تاریخ به عنوان کاخ‌های یکی از طاغوت‌های بزرگ جهان» به روی مردم گشوده می‌شدند.

۱۹ خردادماه اما خبر آتش‌سوزی در بازار تاریخی تبریز منتشر شد. بازار تبریز اکنون به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. آنروز اما ۷۰ حجره بازار در آتش سوختند و یک جوان ۱۷ ساله که مواد آتش‌زا، بمب‌دستی و کلت کمری به همراه داشت به عنوان مظنون بازداشت شد. بعدتر کمیسیون تحقیق در مورد آتش سوزی بازار تبریز اعلام کرد: «آتش‌سوزی از سرای میرزا مهدی و به دلیل وجود چند پنبه نارس در عدل‌های پنبه و فرایند اکسیداسیون آغاز شد و بازار تاریخی تبریز را شعله‌ور کرد.»

نهم تیرماه ۵۸ است، روزنامه اطلاعات نوشت: «کاخ ثابت پاسال و تمامی اموال و دارایی‌های او مصادره شدند.» کاخ ثابت پاسال در خیابان جردن تهران قرار دارد و اکنون به کاخ ورسای تهران شهرت یافته و چندی پیش که احتمال تخریب آن و ساخت هتل به جای آن مطرح شد، اداره میراث فرهنگی استان تهران از این اقدام جلوگیری کرد و بدین‌ترتیب این اثر از تخریب درامان ماند.

۱۶ تیرماه است. «آیت‌الله مهدوی کنی» سرپرست کمیته‌های انقلاب اسلامی تهران، از کمیته و دفتر سرپرستی کاخ نیاوران که در اختیار «حجت‌الاسلام سیدحسن مصطفوی» بود، بازدید و از تلاش کمیته انقلاب و سرپرست کمیته کاخ برای حفاظت از کاخ نیاوران ابراز رضایت کرد.

دو روز پس از این دیدار در ۱۸ تیرماه سال ۵۸ درهای کاخ سعدآباد تهران برای همیشه به روی مردم گشوده شد. یک اطلاعیه هم با این مضمون منتشر شد: «بازدید از محوطه کاخ بدون وسیله نقلیه و راهنما عملی نیست. بدین منظور چند دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس از جانب شهرداری تهران برای بازدید مردم از کاخ سعدآباد داده شد. بهای بازدید از کاخ سعدآباد نیز ۳ تومان تعیین شده است.»

به تبریز سفر کنیم. ۲۴ تیرماه سال ۵۸ است که اتفاقی برای مقبره‌الشعرای تبریز در حال وقوع است. مقبره‌الشعرا در تبریز گورستانی تاریخی است که در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است. مهندس «غروی» استاندار وقت آذربایجان شرقی اعلام کرد که «ساختمان نیمه تمام مقبره‌الشعرای تبریز به جنگل آهن تبدیل شده است. و من تصمیم گرفته‌ام این جنگل آهن را به مثابه موزه‌ای از خیانت‌های فرح پهلوی به حال خود رها کنم.»

یک هفته پس از این اعلام، استاد محمد محیط طباطبایی، پدر سیداحمد محیط طباطبایی رییس کنونی کمیته ملی موزه‌های ایران(ایکوم) در یادداشتی خطاب به استاندار آذربایجان شرقی در روزنامه اطلاعات نوشت: «مقبره الشعرای تبریز بنای طاغوتی نیست. افتخار ادبی است. این مجموعه تاریخی شامل قبور شعرای بزرگ عصر سلجوقی است که کنار قطران تبریزی دفن شده‌اند و حیف است که مقبره‌الشعرا را موزه خیانت بنامند.»

چندماه است که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسیده اما فرصت سفر به آمریکا و اروپا برای ایرانی‌ها همچنان فراهم است و آن‌ها می‌توانند به راحتی به هر نقطه از جهان سفر کنند. مردادماه سال ۵۸ اما ۳۰۰ گردشگر ایرانی قرار بود در یک تور ۲۱ روزه به مادرید- فرانکفورت – لندن و روم سفر کنند. پرواز آن‌ها به موقع نرسید و ۴۸ ساعت بود که مسافران این تور در فرودگاه مهرآباد سرگردان شدند. هر گردشگر برای این تور مبلغ ۹ هزار و ۱۰۰ تومان پرداخت کرده است. به همین بهانه نگاهی به نرخ تورهای ۱۰ روزه گردشگری با محاسبه نرخ دلار ۷ تومان و ۵ ریالی نخستین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران به خارج از کشور می‌اندازیم. تور رم ۳۷۵۰ تومان، تور اروپای طلایی ۵۲۵۰ تومان، تور دور اروپا ۶۷۵۰ تومان، تور اسکاندیناوی ۷۵۰۰ تومان و تور مادرید ۳۷۵۰ تومان!

در شیراز استاندار فارس به همراه جمعی از روحانیون به بازدید چادرهای سلطنتی تخت‌جمشید رفته است. این چادرها برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله برپا شد. استاندار فارس در این دیدار گفت که «این محوطه تا چند سال دیگر تبدیل به پارک می‌شود و مردم می‌توانند با تهیه بلیت از آن استفاده کنند. وسایل چادرها نیز به کشورهای خارجی فروخته می‌شود.» خبرنگار روزنامه اطلاعات که در این بازدید حضور داشت آنزمان نوشت، «حمام، توالت و دستشویی محل اقامت شاه (پهلوی دوم) در تخت‌جمشید از طلا بود.»

به تهران بازمی‌گردیم. ۱۶ مردادماه ۵۸ است. آمار بانک مرکزی و اداره صدور گذرنامه از خروج مسافران ایرانی منتشر شده است. سالانه ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار ایرانی از کشور خارج شده‌ و به اروپا و آمریکا رفته‌اند. بانک مرکزی اعلام کرده است که سهم اروپا در سفر ایرانی‌ها بیشتر از آمریکا بود.

۲۳ مردادماه است که صدای نخستین تخریب در حوزه میراث‌فرهنگی به گوش رسید. سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی در اطلاعیه‌ای به تخریب یک اثر تاریخی ارزشمند توسط آستان قدس رضوی در مشهد اعتراض کرد. در اطلاعیه این سازمان آمده بود: «بر اثر خاکبرداری بی‌رویه مسئولان آستان قدس در گودبرداری پای دیوار مدرسه میرزا جعفر، قسمتی از حجره‌های دو اشکوب مدرسه فروریخت و ترک در نمای داخلی مدرسه بوجود آمد که توسعه آن باعث ویرانی قسمت‌های دیگر می‌شود.» این سازمان از آستان قدس رضوی خواست «هر چه زودتر قسمت‌های فروریخته بنای تاریخی را عینا و مانند اصل بازسازی کند.»

۲۸ مردادماه کشف رسمی نخستین محموله قاچاق اشیای عتیقه در مرز بازرگان انجام می‌شود. «احمد بهگو» رییس وقت گمرک بازرگان گفت: «چماق جواهرنشان، فرش، گرز طلا و جواهرنشان و یک سپر طلا در یک تریلی با هدف خروج از کشور جاسازی شده بود.»

آخرین روز مردادماه ۵۸ است که هواپیمایی ملی ایران خبر از افزایش نرخ بلیت‌ پروازهای بین‌المللی می‌دهد. نرخ پرواز گران شده سال ۵۸ را مرور کنیم. «پرواز یکسره از تهران به رم ۳ هزار و ۱۶۷ تومان و ۵ ریال. پرواز از تهران به بمبئی ۲ هزار و ۲۶۴ تومان و ۹ ریال، پرواز تهران به فرانکفورت ۳هزار و ۷۴۹ تومان و ۶ ریال، تهران – توکیو ۷ هزار و ۵۲ تومان و ۳ ریال، تهران – پاریس ۳ هزار و ۷۴۹ تومان و ۶ ریال و تهران به مقصد لندن ۳ هزار و ۹۸۰ تومان و ۶ ریال.»

شهریور ۵۸ آغاز شده است. اتحادیه انجمن اسلامی شهرری ناگهان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «درصدد شدیم آثار قبر دیکتاتور بزرگ، رضاخان مستکبر را از بین ببریم و پس از تماس با امام ایشان فرمودند چون از بنا استفاده اسلامی می‌شود، تنها کافیست آثار برجستگی قبر را از بین ببرید.» این اتحادیه در ادامه اطلاعیه خود آورد: «امروز که خاطره اخراج رضاخان از ایران تداعی می‌شود به برداشتن برجستگی و آثار قبر این مستکبر تاریخ ایران می پردازیم.»

لودر وکمپرسور برای برداشتن سنگ قبر «رضاخان»، «علیرضا پهلوی» و «حسنعلی منصور» تهیه شد. دانشجویان شهرری اطراف سنگ قبر رضاخان را شیاری عمیق ایجاد کردند تا بتوانند این سنگ را بردارند. سنگ قبر رضاخان براساس روایتی که در روزنامه اطلاعات آن دوره منتشر شد، ۱۰ تا ۱۵ تن وزن داشت که برای برچیدن آن از جرثقیل کمک گرفته شد. اعضای شورای کارگری پالایشگاه نفت شهرری هم در عملیات برچیدن سنگ قبر رضاخان به کمک اتحادیه انجمن‌های اسلامی شهرری رفتند.

سال ۵۸ قاچاق آثار تاریخی از ایران شدت بیشتری یافت و شهریورماه همان سال که عملیات برچیدن سنگ قبر رضاخان آغاز شد، ماموران مرز بازرگان بار دیگر موفق به کشف یک تریلی مملو از آثار تاریخی و اشیای باستانی شدند که ایران را به قصد فرانسه ترک می‌کرد. اشیای به دست آمده از این تریلر، ۱۶۰ قبضه شمشیر و دشنه عتیقه متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی با ارزش مالی فراوان و ۹ قطعه قالی نفیس بود.

به پاییز ۵۸ رسیده‌ایم. مهرماه است که یک قسمت از چهار گنبد معروف میدان حسن‌آباد تهران آتش گرفت و خسارات زیادی بر جای گذاشت. یک روز پس از این آتش‌سوزی در تاریخ ۵ مهرماه، روزنامه لوموند چاپ پاریس اعلام کرد که «رومن گریشمن» باستان‌شناس مشهور فرانسوی و مدیرکل اقتصادی هیات باستان‌شناسی فرانسه در ایران و افغانستان که برای شرکت در یک کنگره به بخارست رفته بود، در ۸۴ سالگی درگذشت. روزنامه اطلاعات آنزمان نوشت: «رومن گریشمن» سال‌ها در حفاری‌های تپه سیلک کاشان، بیشاپور فارس و کاوش‌های باستان‌شناسی شوش حضور داشت.»

دهم مهرماه است که نمایشگاهی از آثار مصادره شده از کاخ‌ها و خانه‌های خاندان پهلوی و وابستگان آن‌ها برپا شد و آثار عتیقه، فرش، تابلو و وسایل کاخ‌ها و خانه‌ها به حراج گذاشته شد. درآمد حاصل از فروش این حراج به حساب بنیاد مستضعفان واریز شد.

۱۰ روز پس از این نمایشگاه در بیستم مهرماه ۱۲ خوردوی لوکس تشریفاتی شاه هم در شیراز از نوع بیوک، شورلت، بنز و کرایسلر به حراج گذاشته شد. حراج اشیاء به حرم حضرت شاهچراغ(ع) نیز رسید و در ۲۳ مهرماه قالی، قالیچه، جاجیم و حتی دیوارکوب‌های لوستر حرم شاهچراغ (ع) نیز حراج شد.

آبانماه سال ۵۸ است. دانشجویان دانشگاه‌ها در تهران در حرکتی عجیب، اشغال هتل‌های کشور را آغاز کردند. آن‌ها ابتدا به هتل «امپریال» و «رویال گاردن» تهران رفتند و هر دو را به اشغال خود درآوردند. بهانه آن‌ها تبدیل هتل‌ها به خوابگاه دانشجویی بود. این اقدام به تدریج به شهرهای دیگر نیز کشیده شد.

۱۴ آبانماه، درست یکروز پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان، حجت‌الاسلام حسن کروبی، سرپرست دفتر خانه‌سازی برای مستضعفین از حرکت دانشجویان برای اشغال هتل‌ها حمایت کرد و گفت: «این توهم نباید برای مالکان هتل‌ها پیش بیاید که دانشجویان هتل‌ها را غصب کرده‌اند.»

۲۰ آبانماه روزی است که علامت شیر و خورشید از پرچم ایران برای همیشه حذف شد. مجلس خبرگان اعلام کرد: «از این پس پرچم ایران با طرح جدید با سه رنگ سبز و سفید و سرخ به جای پرچم شیر و خورشید مورد استفاده قرار می‌گیرد.»

شنبه ۲۶ آبانماه است. حراج آثار مصادره شده ادامه دارد و اینبار اموال ۱۲۰ طاغوتی به نوشته روزنامه اطلاعات حراج شده است. فرش‌های گرانبها و اشیای عتیقه محور اصلی این حراج است. کریمی، نماینده وقت بنیاد مستضعفان در این حراج در پاسخ به سوال روزنامه اطلاعات که چرا این اموال را حراج می‌کنند و به موزه‌ها منتقل نمی‌کنند گفت: «در شرایطی که این کالاها هستند و خلق محروم، به پول آن‌ها که پول زیادی است احتیاج دارد، اگر این‌ها را نفروشیم چه کنیم؟»

Tagged: بازخواني

بازخوانی ۵۸ از دریچه میراث‌ و گردشگری در آستانه ۴۰ سالگی انقلاب