ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی نویسنده‌ تاریخ بیهقی در سده ۵ هجری می‌گوید: «تاریخ به راه راست رود که روا نیست تحریف و تبذیر در آن»! احمد ابن فضلان که به او ابن فضلان نیز می‌گویند، در سده‌ ۱۰ هجری به همه کاتبان و مورخان سفارش کرد: «دروغ ننویسید که روزی حقیقت بر ملاء می‌شود»! از همین‌رو بود که پیشینیان به درستی دریافتند، «ماه هیچگاه پشت ابر نمی‌ماند و زمستان رفته و روسیاهی به زغال می‌ماند.»

اما شگفت آن که در جهان امروز که «عصرارتباطات» است‌٬ برخی گمان می‌کنند با دستکاری در تاریخ، می‌توانند پیشینه و هویت بسازند و مردم را فریب دهند.

چندی پیش در پایگاه خبری «اگزار» عکس تاریخی زیر منتشر شد که در فضای مجازی بازتابی گسترده‌ داشت. از آن‌جا که این فرتور و نوشته‌های آن از جایگاه تاریخی برخوردار نبوده و پافشاری براینگونه تاریخ‌سازی می‌تواند پیامدهایی در پی داشته باشد چند نکته را باید برای آگاهی مردم یادآوری کرد. عکس شماره «۱» رویه‌ اگزار مردمانی را نشان می‌دهد که ۶ هزار سال پیش، تمدن بزرگی را در جنوب باختری ایران از خوزستان تا کرمان پایه‌گذاری کردند٬ کشور خود را

«hal-ta-am-ti»(هلتمتی) یعنی سرزمین خدایان می‌گفتند. از آنجا که همسایگان آنان در میانرودان از آبرفت‌های پست کشورهای خود، به کوه‌های زاگرس در خوزستان می‌نگریستند٬ آن را گستره‌‌ای«بلند» دریافتند. ازاین‌رو سومری‌ها آنجا را «الام» (elum) و اکدی‌ها «کورالامتو(kur elamatu) ، سرزمین بلند‌ می‌گفتند. بی‌گمان تورات نیز همین واژه را با ریشه سومری گرفته است.

به گفته پژوهندگانی چون «والتر‌هینتس» و «دنیل تی.پاتس»٬ «عبدالمجید ارفعی» و «آرنو پوبل» چون در زبان‌های میان‌رودانی‌ها حرف«ع» وجود نداشت٬ نوشتن «عیلام» نادرست بود٬ «الام» و «الامتو » ریختی دیگر از « هلتمتی» است که مردمان میانرودان به‌کار می‌بردند. از همین رو در چند دهه گذشته همه خاور‌شناسان از واژه « ایلام» بهره می‌برند٬ سازمان میراث‌فرهنگی٬ صنایع‌دستی و گردشگری نیز که نهاد ۹ رسمی در زمینه باستان‌شناسی به شمار می‌آید همواره این واژه را « ایلام» می‌خواند.

آن‌چه در بخش پایین و چپ فرتور دیده می‌شود٬ نه سنگ‌نگاره‌ ایلامی که سکه‌ الیمایی است. زیرا سکه‌های باستانی همیشه گرد٬ کوچک و از سیم (نقره)٬ برنز و مس ساخته می‌شدند که رخ یا نیمرخ فرمانروایان را نشان می‌داد. درحالی که سنگ‌‌نگاره‌ها در اندازه‌‌ای بزرگتر، همه‌ اندام مردان و زنان تاریخی را به نمایش می‌گذارند. سنگ‌نگاره‌ ایلامی زن و ندیمه در شوش و نیایشگاه تاریشا (اشکفت سلمان) در ایذه بهترین گواه این موضوع هستند.

چهره‌ روی سکه، متعلق به «کامناسکیرس» هفتم٬ فرمانروای الیمایی است. الیمایی‌ها فرمانروایان نیمه مستقلی در روزگار اشکانیان بودند که با پرداخت خراج در خوزستان و رشته‌ کوه‌های بختیاری زندگی می‌کردند. ازاینرو در شیوه کشورداری٬ فرهنگ٬ هنر٬ ساخت سکه و … پیرو اشکانیان بودند.

آن‌چه بر سر «کامناسکیرس» دیده می‌شود٬ کلاه یا نیم ‌تاجی به نام تیار است که همراه با نوار یا سربندی زرین، در پشت سر گره می‌خورد که نمونه آن را برخی از شاهان اشکانی نیز بر سرداشتند. چنانکه می‌توان از فرتور (عکس) زیر از سکه‌های شاهان اشکانی یاد کرد. از این دست سکه‌های الیمایی در چند سال گذشته در «چگارمان» اندیکا و «دهملا»ی هندیجان بسیار یافت شده که ریخت تیار و سربند آن به خوبی دیده می‌شود. نگاره نمادین ماه و ستاره در بالای سکه٬ الگوبرداری از سکه‌های اشکانی همچون «مهرداد دوم»٬ «ارد دوم» و «فرهاد چهارم» است که ریشه در باور دینی آن روزگار مانند آیین مهرپرستی دارد.

درباره «نگاره لنگر» برداشت‌های گوناگونی وجود دارد. اما برجسته‌ترین آن‌ها٬ لنگر را گونه‌‌ای دیگر از آتشدان می‌دانند که در روزگار ساسانیان نمایان‌تر شد. البته برخی نیز آن را برگرفته از سکه‌های سلوکی می‌دانند که رمز خدایان آن دوران برای پیروزی و کامیابی بود.

اکنون باید از سرپرست پایگاه‌ خبری اگزار که خود از کنشگران میراث‌فرهنگی است٬ پرسید آیا ایشان ناهمسانی سکه و سنگ‌نگاره را‌نمی‌داند؟ به راستی چه همانندی میان تیار اشکانی و الیمایی با پوشش عربی دیده است؟ در حالی که در‌ چند دهه گذشته سازمان‌ها و نهادهای میراثی و دانشگاهی تمدن «ایلام» را با این نام می‌خوانند ،پافشاری بر واژه «عیلام» برای چیست؟ آیا او گمان می‌کند «عیلام» نمایشگر اقوام سامی است؟ این کنشگر جوان که خود نویسنده‌‌ای زبردست است و در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها می‌نویسد٬ خبرهای این‌چنینی در «اگزار» را چه می‌نامد؟

این گونه خبررسانی‌ها اگر از روی ناآگاهی باشد کم‌ دانشی است و باید دیگر انجام نگیرد و اگر آگاهانه است، دروغ‌پردازی خواهد بود که نه تنها برازنده یک کنشگر میراث‌فرهنگی نیست و با میراث‌بانی و امانتداری میراث همخوانی ندارد که می‌تواند بسیار نگران کننده باشد. فراموش نکنیم رسانه‌های ایران به نام‌های بزرگی چون «جهانگیرخان صوراسرافیل» و «ملک‌المتکلمین» و «محمد مسعود»٬ «کریم پورشیرازی» و… می‌بالند که هیچگاه خواننده را فریب ندادند و برای «ایران» تا پای جان ایستادند. پس باید دانست اینگونه تاریخ پردازی‌ها، نه ‌تنها ارج‌گذاری به هم‌میهنان عرب خوزستانی نیست که ستمی افزون به آنان است. زیرا فرهنگ و آیین‌های شهروندان عرب ایرانی چنان پربار و درخشان است که نیازی به وارونگی و دستکاری تاریخ نداشته باشد.

یاری‌نامه:

جغرافیای تاریخی قوم الیمایی٬ ایمان آزوش

سکه‌های الیمایی٬ حسن پاگزادیان

شهریاری ایلام٬ والتر هینتس

باستان شناسی ایلام٬ دنیل تی، پاتس

آثار ثبت شده ایران در فهرست آثار ملی٬ ناصر پازوکی٬ عبدالکریم شادمهر‌

Tagged: تاريخ سازي

وارونگی تاریخ به کدام انگیزه؟/ اشکان زارعی، پژوهشگر تاریخ