صدای میراث: در نشست تخصصی میراث آب و اخلاق زیست‌محیطی موضوعات مختلفی از جمله «گسست و فکشدگی محیط‌زیست مازندران و تأثیر آن بر بحران آب»، «آبیاری سنتی در گیلان»، «بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در خشک شدن قنات‌های خراسان»، «شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب» و «بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران» مطرح شد.

به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سیدقاسم حسنی، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران در نشست تخصصی میراث آب و اخلاق زیست‌محیطی به تحلیل گسست و فک‏شدگی محیطزیست مازندران و تأثیر آن بر بحران آب پرداخت.

او گفت: با انتقال از جهان پیشامدرن به جامعه مدرن و برنامه‌‏های توسعه، مدیریت منابع آب در سراسر جهان به طور چشمگیر تغییر کرده است.

او با اشاره به این نکته که این تغییر پارادایم آب دارای اجزای تشکیل دهنده بسیاری است، گفت: اولین تغییری که می‌‏توان در تغییر پارادایمی آب دید، فرسایش چشم‏‌انداز سنتی مدیریت و کنترل آب است که در این پژوهش، تحت عنوان چشم‌اندازهای فرهنگی نامیده می‌‏شود.

حسنی افزود: این تغییر پارادایمی به آب، به دلیل وابستگی گروه‌‏های انسانی به یافتن منابع جدید، تغییر درخواست‌‏ها و نیازها، تأکید و تحول در شیوه‌های زیست و ظهور سبک زندگی جدید، پیوندهای میان رشد اقتصادی و استفاده از آب که بر روی رویکردهای برنامه‌‏ریزی سنتی تسلط پیدا کرده است و مهم‏تر از آن برنامه‌های سازمان‏دهی شده برای ایجاد توسعه به وجود آمده است.

او گفت: کشور ایران از جمله کشورهایی است که موضوع آب یکی از کانونی‌ترین دغدغه‌‏های مردم به شمار آمده و دارای سابقه طولانی است به همین دلیل مکانیسم‌ها و استراتژی‌های متنوعی را برای مدیریت آب می‌‏توان دید، به گونه‌‏ای که نسبت به آن دارای چشم‌‏انداز فرهنگی شده‌اند.

حسنی اظهار داشت: با توجه به گوناگونی منطقه‌ای ایران می‌توان انواع زیست‌بوم‌‏های مختلفی را مشاهده کرد که دارای مدیریت سنتی متنوع در مدیریت آب بوده است.

او افزود: با توجه به همین گوناگونی در زیست‌بوم‌ها می‌توان چشم‌انداز‏های متنوع فرهنگی نسبت به مدیریت سنتی آب را مشاهده کرد و اینکه در ایران با یک گونه یا شیوه از مدیریت آب روبرو نیستیم شاهدی بر این مدعا است.

او گفت: مطالعه در این زمینه چندان گسترده نیست که بتوان این گوناگونی را با توجه به زیست‌بوم‌های مختلف مشاهده کرد اما به هر جهت با توجه به تنوع زیست‌بومی و فرهنگی، می‌‏توان نتیجه گرفت که شیوه‌‏های استفاده از آب تنوع داشته است.

حسنی با بیان این نکته که با انتقال از پیشا‏مدرن به مدرن می‌‏توان تغییر اساسی در مدیریت سنتی آب دید، گفت: در واقع با ورود برنامه‌‏های توسعه که اغلب برنامه‌های سازماندهی شده از بالا برای منطقه‌‏های زیست‌بومی بوده است، با فرسایش چشم‌‏اندازهای فرهنگی نسبت به مدیریت آب روبرو بوده‌‏ایم.

او با اشاره به این که استان مازندران یک زیست‌بوم خاص در ایران است که از آب نسبتاً مناسبی برخوردار بوده، گفت: این استان دارای چشم‌‏انداز فرهنگی خاص خود نسبت به بهره‌‌برداری آب بوده است که با مدرن شدن زندگی و گسترش برنامه‌ های توسعه این فرسایش را عمیقا می‌توان مشاهده کرد.

آبیاری سنتی در گیلان

در ادامه نشست، هوشنگ عباسی با عنوان آبیاری سنتی در گیلان (بررسی مردم‌شناختی، دانش بومی، سازه‌های محلی، آیین‌ها و اصطلاحات مربوط به آن در گیلان) به ارایه سخنرانی پرداخت.

او گفت: آبیاری سنتی و تحولاتی که بر بستر مسائل آب در مناطق جلگه‌ای و کوهپایه‌ای گیلان به وجود آمده است، سبب پیدایش تمدن‌هایی در حاشیه سه رودخانه سپیدرود، شفارود و پلورود و همچنین ایجاد آئین و باورهایی در رابطه با آب، آبیاری و باران‌‏خواهی از هزاره‌های گذشته تا به امروز و نیز نگاه‌های معنوی و میراث‌‏فرهنگی شده است.

عباسی افزود: آبیاری و روش‌های به کارگیری آن بر بستر حرکت رودها و تقسیمات آب در گیلان از جمله فرهنگ گذشتگان است که شناخت آن در توسعه کشاورزی و صنعت گردشگری می‌تواند مفید و سودمند واقع شود.

او با اشاره به استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی و مصاحبه شفاهی برای جمع‌‏آوری اطلاعات این پژوهش گفت: مطالعات مربوط به آبیاری سنتی، مراحل تاریخ رشد و تکامل آن، ثبت و ضبط اصطلاحات مربوط به آبیاری سنتی‏، کشت‌وکار، آئین‌ها و مراسم چگونگی پیدایش از دیرباز و امروز، مطالعه مسیر حرکت رودها و نقش آن در توسعه مبادله اقتصادی، بررسی تالاب‌های طبیعی و نقشی که در حفظ محیط‌زیست دارند، از جمله مباحثی است که در این پژوهش به هر یک پرداخته شده است.

بررسی نقش عوامل تأثیر گذار در خشک شدن قنات‌های خراسان

محمد مکاری، مدیر گروه زیست‌محیطی پژوهشکده مردم‌شناسی دیگر سخنران این نشست بود که با موضوع «بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در خشک شدن قنات‌های خراسان (مطالعه موردی: شهرستان گناباد) به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: تغییرات اقلیمی، طی دو دهه گذشته در ایران و به دنبال آن کمی میزان نزولات آسمانی در مناطق مختلف ایران به خصوص شهرهای حاشیه کویر باعث شده است، بسیاری از چشمه‌‏سارها، رودخانه‌های فصلی و دایمی و نیز قنات‌ها از لحاظ میزان دبی آب با کمبود شدید مواجه شوند.

مکاری با اشاره به افت شدید آبدهی قنات‌ها در سال‌های اخیر گفت: قنات‌های گناباد از قدمت زیادی برخوردارند و بیشتر آن‌ها با عمق زیاد و میزان آبدهی نسبتا خوب هنوز جاری هستند.

او افزود: با این حال در چند سال گذشته بعضی از قنوات گناباد دچار افت شدید آب شده‌‏اند، در این میان علاوه بر نبود بارندگی، نقش عوامل انسانی در کمی آب قنات‌ها تأثیرگذار بوده است.

وی گفت: نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌‏دهد که حفر چاه‌‏های عمیق و نیمه‌‏عمیق، بی‌توجهی به رسیدگی در لایروبی به موقع قنوات و نیز خشکسالی‌‏های پیایی تأثیر بسزایی در کم آبی و خشک شدن بسیاری از قنات‌‏های شهرستان داشته است.

او تاکید کرد: در صورت لایروبی و نیز جلوگیری از برداشت‌‏های بیش از حد چاه‌‏های عمیق و نیمه ‏عمیق به عمر قنوات این شهرستان افزوده خواهد شد.

شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب

در ادامه نشست مریم برزگر، پژوهشگر با موضوع «ابتکارات محلی؛ شناخت و تحلیل دانش بومی در مدیریت عرفی منابع آب دشت گزیر استان هرمزگان» به ایراد سخنرانی پرداخت.

او با اشاره به وجود نمونه‌های فراوان ابتکارات محلی در زمینه منابع آب در ایران گفت: با توجه به اینکه ایران کشوری پهناور با سابقه فرهنگی و تاریخی طولانی و غنی در زمینه مدیریت و بهره‌‏برداری از منابع طبیعی است، همچنین با توجه به شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی این سرزمین، از دیرباز ساکنین این کشور به ویژه جوامع روستایی را بر آن داشته تا شیوه‌‌های هوشمندانه یا به نوعی ابتکارات محلی استفاده از منابع آب و مدیریت را مدنظر داشته باشند.

برزگر افزود: این پژوهش، ابعاد دانش بومی در ارتباط با مدیریت منابع آب در دشت گزیر استان هرمزگان را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

به گفته وی، ساکنین این مناطق برای مقابله با سیلاب و کنترل روان آب با استفاده از شیوه‌های خاصی توانسته‌‏اند با محیط اطراف خود سازگاری مناسبی پیدا کرده که از جمله این موارد احداث سازه‌های آبی از قبیل «علگه»، «عل» در دشت گزیر بندرلنگه است.

او گفت: وجود این سازه‌های سنتی در این منطقه سبب شکل‌‏گیری نوع خاصی از فرهنگ منابع آب و همچنین نهادینه‌‏سازی سازمان اجتماعی آب در منطقه شده که شناخت همه این موارد و تحلیل ابعاد مختلف دانش بومی مرتبط با رویکرد مردم‌شناسی و مطالعات کیفی می‌تواند به نوعی در حکمرانی محلی منابع آب و جلب مشارکت‌های مردمی و تعمیم آن به سایر مناطق با شرایط مشابه مؤثر واقع شود.

بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران

ژیلا مشیری، مردم‌شناس دیگر سخنران این نشست با موضوع «بررسی عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در مصرف میزان آب در تهران» به ایراد سخنرانی پرداخت.

او افزود: الگوهای رایج و غالبا نامطلوب مصرف آب به بخشی از فرهنگ جامعه ما تبدیل شده است که بی‌توجهی به این عناصر فرهنگی نادرست می‌تواند آسیب‌های جدی را متوجه نظام اجتماعی کشور کند.

به گفته وی، بهترین شیوه ‏ابتدا مطالعه و تحقیق در رفتار مصرف‌‏کنندگان ‏آب و شناخت رفتار مصرفی آن‌‏ها و سپس بررسی سیاست‌‏های فرهنگی اصلاح الگوی مصرف آب است.

او افزود: نتایج این تحقیق نشان می‌‏دهد که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از هفت متغیر مستقل (بعد خانوار، سن، جنس، زمان حضور در منزل، تحصیلات فرد، درآمد خانوار و وسایل منزل (و یک متغیر وابسته) میزان مصرف آب مدل خوبی بوده و مجموعه متغیرهای مستقل قادرند تغییرات میزان مصرف آب را تبیین کنند.

Tagged: قنات

بررسی نقش عوامل تأثیر گذار در خشک شدن قنات‌های خراسان