پویش نجات برای کاروانسرای «قلعه خرگوشی» اردکان/قلعه خرگوشی یادگار شاه عباس صفوی است

رضا ملاحسینی
فعال میراث‌فرهنگی در اردکان یزد/

شهرستان اردکان به واسطه وسعتی که دارد یادگارهای فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخی در خود جای داده است. از بافت‌های شهری و روستایی کهن گرفته تا پل‌ها و آبراهه‌ها، آب انبارها و برج‌های دیده‌بانی و قنات‌ها و قلعه‌ها و … . یکی از مهمترین و تقریبأ پرتعداد و پر تنوع‌ترین یادگارهای تاریخی در شهرستان اردکان، کاروانسراها هستند.

هر چند تقریبأ همه کاروانسراهای شهر اردکان از بین رفته‌اند، اما خوشبختانه کاروانسراهای روستایی و بیابانی همچنان پابرجا هستند. کاروانسراهای متعددی که از «رباط پشت بادام» و «ساغند» و «خرانق» و «انجیره» تا «عقدا» و «نوگنبد» و «یغمیش» و … پراکنده‌اند.

اما بدون تردید پر ارزش‌ترین و شاخص‌ترین کاروانسراها، کاروانسرای «قلعه خرگوشی» در میانه بیابان بین عقدا، ورزنه و ندوشن است. کاروانسرایی بزرگ برجای مانده از عصر شاه عباس بزرگ صفوی با پایه‌هایی استوار از سنگ سخت و نمایی از آجر که شاه صفوی آن را با اهمیت می‌شمرد و برای یادبود مادرش ساخت.

در میان بیابان بی‌آب و علفی که هیچ آبادی و آبادانی نیست، «قلعه خرگوشی» با هیبت و وقار خاص خودنمایی می‌کند. از دلایل اهمیت این کاروانسرا در عصر صفوی همین یک نکته بس که کتبیه بزرگ سردر این بنای باشکوه به خط «علیرضا عباسی» بزرگترین خطاط ثلث‌نویس آن زمان است.

سال‌ها است که قلعه خرگوشی دیگر نشان از آن دوران پر هیاهو و شوکت خود را ندارد و مهجور و مغفول در همان بیابان به حال خود رها شده و گرد فراموشی و تخریب روز به روز چهره استوارش را مخدوش‌تر و ویران‌تر می‌کند.

دور افتادن از راه‌های اصلی و فاصله داشتن از شهرها و روستاها از یک طرف و بی‌مهری سازمان اوقاف به عنوان متولی موقوفه کاروانسرا از سویی دیگر و دست بسته اداره میراث‌فرهنگی در جذب اعتبارات دولتی برای مرمت و فعال کردن بخش خصوصی برای مرمت و احیای این کاروانسرا باعث شده که بنای قلعه خرگوشی روزبه‌روز ویران‌تر شود.

همین چند سال قبل بود که سارقان میراث‌فرهنگی و جویندگان زیرخاکی، چشم طمع به کتیبه پرارزش و منحصر به فرد ورودی این کاروانسرا دوختند و آنرا با توجه به متروکه بودن کاروانسرا کندند. اما چه بدشناس بودند آن‌ها و چه بلند اقبال بودند دوستداران میراث فرهنگی که برحسب اتفاق و خوش‌شانسی، گشت منابع طبیعی متوجه اقدام آن‌ها شد و این کتیبه با ارزش ضبط و تحویل میراث‌فرهنگی شد.

چند وقت بعد میراث فرهنگی از روی این کتیبه نسخه بدل (مولاژ) تهیه کرد و البته مدت‌ها در پستوهای اداره کل میراث‌فرهنگی باقی ماند. مدتی قبل با همت ریاست اداره میراث فرهنگی اردکان، دکتر میرجانی و همراهی و همدلی شماری از میراث دوستان اردکانی به بهانه نصب این مولاژ بر سردر کاروانسرای قلعه خرگوشی، پویشی شکل گرفت که هدف آن جلب توجه همگان به وضعیت وخیم قلعه خرگوشی است و تذکر این هشدار که هر روز بر شدت تخریب‌ها افزوده می‌شود و اگر فکری نشود و همتی نباشد به زودی اثری از این میراث ارزشمند باقی نخواهد ماند.

همت دو روزه در قلعه خرگوشی و نصب کتیبه مولاژ با حضور میراث دوستان اردکانی یک بار دیگر توجه‌‌ها را به این کاروانسرای منحصر به فرد جلب کرد و امید است روزهای بهتری برای این اثر تاریخی ارزشمند رقم بخورد.