محمد باریکانی/
پویا محمودیان معاون صنایعدستی سازمان میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در گفتوگو با صدای میراث به موضوع صادرات صنایعدستی، بیمه هنرمندان صنایعدستی و مستمری آنها، شیوه انتخاب هنرمندان و تولیدکنندگان صنایعدستی برای حضور در نمایشگاههای خارجی، شهرهای ملی و جهانی صنایع دستی و تاثیر تحریمهای جدید آمریکا بر صادرات صنایع دستی و حتی آمار صادرات چمدانی صنایع دستی پرداخته است.
خانم محمودیان اجازه بدهید موضوع بیمه و مستمری هنرمندان صنایعدستی را همچنان پیگیر شویم. ظاهرا مذاکراتی که آقای نامور مطلق معاون سابق صنایع دستی در موضوع بیمه هنرمندان آغاز کردند بی نتیجه مانده است. لطفا در این مورد و ماجرای مستمری هنرمندان صنایعدستی توضیح دهید.
مشکلی را که در حوزه مستمری بگیران صنایع دستی بوجود آمده بود با وزارت ارشاد و با اصلاح قانون و افزودن کلمه صنایعدستی برطرف کردیم. الان متولی اصلی وزارت ارشاد است. کلیه افرادی که از سوی وزارت ارشاد اسلامی به ما معرفی میشوند، پس از بررسی مدارک با نامه معاونت صنایع دستی بار دیگر به وزارت ارشاد معرفی و پروسه اداری طی میشود و مستمری عزیزان برقرار میشود و خدا را شکر مشکل خاصی در این زمینه نداریم. در حوزه بیمه هنرمندان صنایع دستی نیز فکر کردیم که باید موضوع بیمه تفکیک شود. بنابراین ابتدا آمدیم به بیمه روستایی توجه کردیم. تفاهمنامهای با صندوق توسعه روستایی و عشایری کشور امضاء کردیم که از طریق آن تفاهمنامه بیمه صنعتگرانی که در روستاها هستند حل شد. اما در مورد بیمه افرادی که در نقاط دیگر کشور زندگی میکنند از اول سال نامهنگاریهای زیادی با سازمانها و افرادی که تصمیمساز و تصمیمگیر هستند انجام شد که امیدوارم تا اواسط شهریورماه خبرهای خوبی با توجه به قول مساعدتی که دکتر نوبخت در رابطه با تامین بودجه مورد نیاز برای حق بیمه هنرمندان صنایعدستی به ما دادند و پیگیریهایی که دارد میشود داشته باشیم. ولی اجازه بدهید زمانی که پیگیریها قطعی شد خبر را اعلام کنیم که خدای ناکرده خلاف قولهایی نشود که به آن ها عمل کنیم.
جدیدترین آمار صادرات صنایعدستی را دارید؟
پایان سال ۹۶ بیش از ۲۸۱ میلیون دلار صادرات رسمی صنایعدستی کشور از طریق سایت رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران اعلام شد که نوزده درصد رشد نسبت به سال ۹۵ داشت. از ابتدای سال تا الان نیز آمار صادرات دو ماه اول سال یعنی تا پایان اردیبهشتماه را از گمرکات جمهوری اسلامی ایران داریم که بالغ بر ۳۲ میلیون دلار با ۶۶٫۳ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ است. در حوزه صادرات رسمی صنایعدستی آنچه اعلام میشود آماری است که از طریق سایت رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرجع رسمی و مورد تایید در اختیار ما قرار میگیرد. آنچه که از مبادی رسمی مرزهای جمهوری اسلامی ایران خارج می شود مورد ارزیابی ارزیابان قرار میگیرد و براساس کتاب اچ.اس به عنوان کد تعرفههای صنایع دستی شناخته و ارزیابی می شود. بنابراین ما هیچگونه دخل و تصرفی در آمار صادرات صنایع دستی نداریم و آنچه اعلام می شود براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، بدون احتساب زیورآلات سنتی و فرش دستباف است. آمار صادرات زیورآلات سنتی به دلیل آن که آمارش محرمانه است از سوی بانک مرکزی اعلام نمیشود.
اما فرش و زیورآلات سنتی که اصلا زیرمجموعه صنایع دستی نیستند.
طی سالهایی براساس سیاستگذاریها فرش از صنایعدستی جدا شد و رفت به زیرمجموعه سازمان صنعت و معدن و تجارت، ولی تا سال ۹۲ آمار زیورآلات سنتی به داده می شد که از سال ۹۳ آمار آن نیز محرمانه اعلام شد.
از بین کالاهای صنایعدستی چه محصولاتی بیشترین حجم صادراتی را در فرویردین و اردیبهشت ماه سال ۹۷ داشتند؟
رشتههای صنایعدستی ۱۱ گروه کالای اساسی و اصلی هستند که برخیشان صدرنشین میشوند و برخی دیگر جای خودشان را به گروههای کالایی دیگر میدهند. ولی به صورت مشخص در زیراندازها، گلیم و نمد روند رشد صادراتی بسیار خوبی داشتند. صادرات سفال و سرامیک ایران نیز رشد خوبی را نشان میدهد. یکسری کالاهای ما اما تحت عنوان کد تعرفه سایر محصولات صنایعدستی صادر میشوند. مثل گیوه که صادرات آن نیز رشد خیلی خوبی داشت. ابتدای سال ما جلسهای با عمده صادرکنندگان صنایعدستی داشتیم و رییس سازمان میراث فرهنگی از زبان آنها مشکلات صادراتی حوزه صنایعدستی را شنید. یکی از مهمترین مشکلات صادراتی آنها این بود که به هیچ عنوان مایل نبودند ارز برگشتی شان را در سیستم نیما اعلام کنند. بنابراین در نامهنگاری با معاون اول محترم رییس جمهوری و دستور مشخص ایشان و بعد هم سازمان توسعه تجارت، صادرکنندگان صنایعدستی از اعلام ارز وارداتیشان در سیستم نیما معاف شدند و صادرکنندگان میتوانند ارز خود را با قیمت توافقی به کشور برگردانند. اتفاق خوب دیگری که امسال افتاد این بود که با توجه به شرایط اقتصادی و سال حمایت از کالای ایرانی تصمیم گرفته شد، واردات کالاهای صنایعدستی غیرایرانی به کشور ممنوع شود و این اتفاق الان دارد میافتد. نامهنگاری با کلیه سایتهای تاریخی کشور نیز انجام شد و به صورت موکد به آنها اعلام شد که در هیچیک از سایتهای تاریخی غیر از صنایعدستی ایرانی، صنایع دستی دیگری نباید فروخته شود. اگر این اتفاق بیفتد، آنکه باید پاسخگو باشد شخص مدیرکل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان است.
صادرات چمدانی صنایعدستی همچنان وجود دارد. حجم صادرات چمدانی چه اندازه در حوزه صنایعدستی کشور قابل اتکاء است؟
در حوزه صادرات چمدانی، صنایع دستی کشور حرف برای گفتن بسیار دارد. چون تمامی گردشگرانی که وارد کشور میشوند یا ایرانیانی که برای سفر از کشور خارج میشوند به عنوان سوغات ماندگار صنایعدستی می برند. اما ما هنوز سیستمی برای ثبت آمار صادرات چمدانی نداریم. به دلیل سطح پراکندگی که وجود دارد این کار بسیار سخت است. ولی آمدیم یک تخمین زدیم و گفتیم مسافرینی که وارد کشور شدهاند، براساس ضریب اشغال تخت به رقمی بالغ بر ۵ میلیون نفر هستند. این تخمین شامل همه افرادی نمیشود که به ایران وارد شده اند تنها ضریب اشغال تخت مهم بود. آمدیم مطالعه میدانی و تحقیقاتی در میدان نقش جهان انجام دادیم تا ببینیم توریستهایی که وارد ایران می شوند چه میزان صنایع دستی و چه مبلغ خرید میکنند. ۵۰ دلار کف و ۱۵۰ دلار سقف خرید را در نظر گرفتیم. حداقل ۵۰ دلار را در نظر گرفتیم که اگر ضربدر ۵ میلیون گردشگر کنیم به میلغی بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار در حوزه صادرات چمدانی صنایعدستی میرسیم که باز هم بنده اعتقاد دارم رقم خیلی بیشتر از این ها است. ولی برای اینکه از زیاده گویی بپرهیزیم و تخمین به واقعیت نزدیک تر باشد به رقم ۲۵۰ میلیون دلار رسیدیم.
چند سال پیش شهرهای جهانی صنایعدستی انتخاب شدند. انتخاب این شهرها چه تاثیری در حجم فروش و صادرات صنایعدستی داشتند؟ ضمن این که مشکلاتی هم برای برخی از این شهرها ایجاد شد. مثلا گفتند در لالجین سفال چینی وجود دارد یا سفال لالجین آغشته به سرب است و امکان صادرات ندارد.
شهرهای ما در دو بعد ملی و جهانی انتخاب میشوند. ابتدا ملی و بعد جهانی میشوند. در مورد شهرهای ملی همین را بگویم، سالی که ملایر شهر ملی منبت شد، در این شهر جشنواره منبت برگزار شد. در آن جشنواره دوستان ما بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان کالای منبت فروختند. براساس صحبت های خود آقای استاندارد همدان هنرمندان و تولیدکنندگان هر چه در کارگاه ها بود را فروختند و در خانههایشان هم هر چه بود برای عرضه به علاقمندان آوردند. چرا؟ برای این که وقتی یک شهر ملی میشود. یعنی در حوزه برندسازی اقدام شده است تا دیده شود. مطرح شود و توجه به آن جلب شود تا در اولین رویداد تجاری که برگزار میشود، فروش ۴۰۰ میلیارد تومانی داشته باشد. یا در روستای کلپورگان که به عنوان روستای جهانی سفال انتخاب شد. آمار فروش را که نگاه کردم بیش از ۹۰ میلیون تومان سفال فروخته بودند. این مبلغ قطعا رقم زیادی نیست. ولی برای روستایی که در سالهای گذشته زیر ۲ میلیون تومان فروش داشت، یک مرتبه فروش ۹۰ میلیون تومانی زیاد است. این دوستان الان هم دارند سفارش میگیرند. چون در حوزه جهانی مطرح شدهاند. یا در لالجین که میگویید، سفال چینی فروخته میشود…
البته در مورد آلوده بودن سفال لالجین به سرب هم بحثهایی مطرح شد.
این مشکل خیلی برطرف شده است. در بسیاری از کارگاهها خود تولیدکنندگان دارند این مساله را اصلاح میکنند. البته ما اینجا تفکیکی هم داریم. ظروف سفالی که برای خورد و خوراک استفاده میشدند و ظروفی که تنها جنبه تزیینی دارند. بحث آلودگی روی ظروفی بود که مصارف غذایی داشتند. در مورد وجود سفال چینی در لالجین هم باید بگویم، داوران بینالمللی زمانی که برای ارزیابی لالجین آمدند مشخصترین مساله برایشان این بود که چیزی غیر از کالای ایرانی در آن منطقه نباشد و بعد برند جهانی را به لالجین دادند. اما بعد از انتخاب این شهر به شهر جهانی سفال، بازرسین و ناظرین همچنان باید حواسشان باشد که پاکسازی شهر از دیگر صنایعدستی خارجی باید ادامه داشته باشد و نباید این نظارت مقطعی باشد. مساله اصلی این است که روی تقویت شهرهای ملی و جهانی کار بسیاری باید انجام بدهیم. باید روی نقش مقامات شهری در دانستن قدر برند ملی و جهانیشان هم کار شود. باید روی فروش و ترویج محصولات صنایعدستی یک منطقه و آموزش و رویدادهای صنایعدستی شهر یا روستایی که برند ملی یا جهانی صنایعدستی دارد کار شود.
منظورتان از نقش مدیران شهری صرفا شهرداران است؟
شهرداران و استانداران و حتی شهروندان. اوایل مردادماه که نتایج جدید شهرهای ملی را انتخاب کردیم و شامل ۷ شهر و ۵ روستا می شد قرار است براساس جشنی که در آن شهر یا روستا گرفته می شود لوح ثبتی آن نیز اهدا شود تا مردمی که در آن شهرها و روستاها زندگی میکنند بدانند روستا یا شهرشان چه شان و منزلتی دارد.
در مورد نمایشگاههای صنایع دستی بخشی از هنرمندان و تولیدکنندگان معتقدند معاونت صنایعدستی تعداد معدودی از هنرمندان را انتخاب به نمایشگاهها اعزام میکند و رفتار عادلانه در نمایشگاه های ملی و بینالمللی با هنرمندان و تولیدکنندگان ندارد. حتی در مورد حمایتهایی که معاونت صنایعدستی از هنرمندان و تولیدکنندگان باید انجام بدهد اختلاف نظر زیادی وجود دارد.
باید اول به یک زبان مشترک در مورد حمایت ها برسیم. حمایتها، مادی و معنوی هستند و حمایتهایی نیز وجود دارند که دولت تنها نقش بسترسازی دارد. در حمایت مادی، بخش تسهیلاتی که معاونت صنایعدستی و دولت در اختیار ذینفعان این حوزه در راستای توسعه کسب و کارها و کارگاهها وتامین سرمایه در گردش انجام میدهد طی هفتههای آینده اخبار خیلی خوبی خواهید شنید. چون قرارداد خیلی خوبی با یکی از بانکهای عامل کشور بسته شده تا تسهیلات را با رقم بسیار منطقی در اختیار فعالان بخش صنایعدستی بگذاریم.
تسهیلات تنها شامل کارگاههای صنایعدستی میشود؟
شامل کارگاهها، صادرکنندگان و تولیدکنندگان. در رابطه با نمایشگاهها هم بنده خیلی خوشحال شدم که شما این موضوع را مطرح کردید. در مورد نمایشگاههایی که برای مثال در خارج از کشور برگزار میشود، دولت در راستای بعد حمایتی تنها غرفه رایگان را متقبل میشود. ما هم این موضوع را به تمام استانهای کشور اعلام میکنیم. غرفه رایگان است اما در مورد هزینههای خورد و خوراک، اقامت، بلیط و ترخیص بار همه بر عهده صنعتگران است. بنابراین عزیزان بدانند که فقط غرفه به رایگان به آنها میدهیم. خب شاید عزیزانی که نتوانند هزینههای خود را تامین کنند قادر به حضور در نمایشگاه های بینالمللی نباشند. در رابطه با نمایشگاههای ملی در استانها نیز یک سهمیه رایگان وجود دارد و یک سهمیه ای که هنرمندان باید هزینه غرفه را بپردازند.
البته در مورد پرداخت این هزینهها نیز هنرمندان صنایعدستی انتقادات زیادی به معاونت صنایعدستی دارند.
از سال ۹۳ این تصمیم گرفته شد که دولت به عنوان سیاستگذار به دلیل ایجاد رقابت بین هنرمندان هزینه غرفهها را از آنها بگیرد. اما از سال ۹۳ تا الان بنده خودم به شخصه خیلی سعی کردم که هزینه غرفهها را تا آنجا که میتوانیم با پرداخت یارانه به حداقل برسانیم. استانهای محروم هم همیشه غرفه رایگان داشتند و امسال هم در نمایشگاه سیام سعی کردیم استانهای محروم و هم تعدادی از زلزله زدگان عزیز غرفه رایگان داشته باشند. بسیار تلاش داریم تا هزینههای این نمایشگاه را به سمت تبلیغات ببریم تا مردم با حضور گسترده در این نمایشگاه فروش خوبی را برای هنرمندان و صنعتگران رقم بزنند.
تحریم های جدید آمریکا بخش فرش و صنایعدستی ایران را هم هدف گرفته است. این اتفاق در صادرات صنایعدستی هم تاثیر منفی دارد؟
آمریکا و کانادا دوباره تحریم صادرات فرش و صنایعدستی ایران را در دستور کار قرار دادند. اما امیدوار هستیم با تمرکز بر بازارهای جدید که کار خیلی سختی هم هست، چون شعار ما حفظ بازارهای سنتی و ورود به بازارهای جدید است، بتوانیم حداکثر تلاشمان را بکنیم تا آسیب حداقلی به صادرات صنایعدستی و صادرکنندگان وارد شود. ولی باز هم باید ببینیم طی ماههای آینده روال صادرات و مسایل جدیدی که پیش میآید چگونه است تا برنامه ریزی دقیقتری انجام بدهیم.