آواربرداری و پی‌گردی سازه دستکند زیرزمینی متعلق به دوره ایلخانی و به جای مانده از قرن(قرن هشتم) در روستای نیگ شهرستان قاینات در خراسان جنوبی آغاز شد.
محمدرضا سروش سرپرست پی‌گردی سازه دستکند زیرزمینی قائنات به پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: این اثر از فضاهای مسکونی متعددی برخوردار است.
او با اشاره به شناسایی پناهگاه زیرزمینی متعلق به دوره ایلخانی در دل ناهمواری‌های غربی روستای نیگ در جریان بررسی باستان‌شناسی شهرستان قاینات توسط علی حسن‌آبادی در سال ۱۳۷۵ و ثبت آن یک سال بعد در فهرست آثار ملی کشور گفت: فضاهای داخلی این پناهگاه شامل اتاق‌ها، راهروها، یک هشتی مرکزی و یک سالن که ارتفاع سالن و هشتی در حدود ۲٫۵ تا ۳ متر است و ارتفاع اتاق‌ها و راهروها کمتر از ۲ متر است.
به گفته این باستان شناس، ورودی فعلی اثر از سمت غرب در انتهای یک آغل قرار دارد که این آغل‌ها نیز به صورت دستکند و در دل تپه‌ها و ناهمواری‌ها حفر شده و در اصطلاح محلی به آن‌ها، لون می‌گویند.
وی افزود: راهروی اصلی سازه دارای محور شمالی – جنوبی است و بیشترین اتاق‌ها نیز در بخش جنوبی متمرکز هستند.
سروش با اشاره به مطمئن نبودن از ابتدا و انتهای راهروها گفت: تاکنون حدود ۴۰ فضا شامل اتاقک‌های مختلف، راهرو و سالن در این سازه از خاک و رسوبات ناشی از سیلاب و ریزش سقف تخلیه شده است.
او با بیان این نکته که بیشتر قطعات سفال‌های به دست آمده در این اثر متعلق به دوره ایلخانی (قرن هشتم) است، گفت: به نظر می‌رسد این سازه دستکند به وسیله سیلاب که به صورت ناگهانی و با شدت اتفاق افتاده پر شده است.
او افزود: انتهای راهروی جنوبی در جایی به سطح زمین متصل می‌شود که در گذشته قلعه روستا بوده اما در حال حاضر هیچ اثری از این قلعه موجود نیست.
به گفته سروش، پناهگاه زیرزمینی روستای نیگ در عمق ۷ متری زمین حفر شده است.
