مریم جلیلوند/خبرنگار
ثبت جهانی یک اثر یا بافت تاریخی یک شهر می تواند به معنای حفاظت موثر از آن اثر یا بافت تاریخی باشد؟ ا
گر اینگونه است، پس چگونه یکسال پس از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، شنیده می شود که یک خانه تاریخی در آن بافت تخریب شده است؟
بافت تاریخی و ارزشمند یزد دارای ۶ هزار پلاک تاریخی است. خانه‌ها و بناهایی که تا همین چند سال اخیر با تخریب‌های جدی مواجه بودند و تلاش برای ساخت‌وساز افسار گسیخته و بلندمرتبه‌سازی و تخریب بی‌امان بناهای تاریخی برای احداث بناهای چند طبقه، با هدف کسب سود بیشتر، بافت تاریخی یزد را به وضعیت بحران رسانده بود.
تا همین یک دهه پیش ثبت جهانی یزد برای دوستداران میراث فرهنگی به یک رویا شبیه بود و حتی معاون میراث فرهنگی نیز پیش از سفر به اجلاس لهستان در سال ۲۰۱۷ به صراحت اعلام کرد که پرونده ثبت جهانی یزد به دلیل ساخت‌وسازهای غیراصولی پیچیده شده و ثبت جهانی بافت تاریخی آن شهر با مانع مواجه می‌شود.
اما برغم تمام فراز و نشیب‌هایی که در پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد با سابقه ۹ سال قرار داشتن در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو این شهر به عنوان بزرگترین شهر خشتی جهان با شماره ۱۵۴۴ به ثبت جهانی رسید.
حالا با گذشت یکسال از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، بسیاری از کارشناسان و ناظران میراث فرهنگی این پرسش‌ها را مطرح می‌کنند که ثبت جهانی تا چه اندازه می‌تواند به حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی کشور کمک کند؟ و آیا اهرم ثبت جهانی این توان را دارد که منجر به کاهش تخریب‌ها در محوطه‌ها، بافت‌ها و بناهای تاریخی شود؟
ثبت جهانی یزد مطالبه جدی مردم بود
«مجتبی فرهمند» رئیس پایگاه میراث جهانی یزد و مسئول اصلی پایش این بافت جهانی شده کشور در گفت‌وگو با صدای میراث به این دو پرسش اینگونه پاسخ می‌دهد: «یزد در گذشته دستخوش مداخلات بسیار شده بود اما در ۵ سال اخیر بواسطه آموزش‌های مردمی و معرفی ارزش‌های برجسته بافت تاریخی، شاهد روند نزولی تخریب‌ها در بافت تاریخی یزد بوده ایم، تا آنجا که پیش از ثبت جهانی یزد در فهرست یونسکو حفاظت از بافت تاریخی و ثبت جهانی این بافت به یک مطالبه جدی میان مردم این شهر تبدیل شده بود.
به گفته وی، بعد از ثبت جهانی یزد در فهرست بونسکو و اثبات ارزش‌های برجسته جهانی یزد، اهمیت حفاظت از بافت تاریخی برای مردم و مسئولان این شهر دوچندان شد وحالا نیز همچون یک قرن گذشته یکی از اصلی‌ترین روش‌های حفاظت شهر تاریخی یزد توسط مردم تداوم یافته است.
فرهمند اما در پاسخ به این پرسش صدای میراث که چرا پس از ثبت جهانی یزد شاهد تخریب یک بنای تاریخی در محله فهادان این شهر بودیم و این پرسش به جا است که حتی جهانی شدن بافت تاریخی یک شهر دلیلی بر حفاظت موثر از آن بافت نیست؟ گفت: واقعیت این است که موضوع شهر با مقوله تغییر همراه است و در تئوری‌های امروزین، حفاظت مترادف با مدیریت تغییرات است.
او گفت: باید قبول کرد که شهر تاریخی یزد زنده و پویا است و تغییرات در چنین شهری اجتناب ناپذیر است. البته مشروط به آنکه هیچ خدشه‌ای به اصالت و یکپارچگی شهر وارد نشود. درحال حاضر نیز این رویکرد در شهر یزد نهادینه شده و تخریب‌های انجام شده پس از ثبت جهانی این شهر بسیار اندک است و در بین ۶ هزار پلاک تاریخی موجود در این شهر اگر یک بنا چنین اتفاقی برایش افتاده باشد قابل اغماض است.
فرهمند گفت: تلاش مدیریت شهری و پایگاه میراث جهانی یزد نیز به حداقل رساندن چنین تخریب‌هایی است که در نتیجه ناآگاهی مردم از ارزش‌های نهفته بناهای تاریخی اتفاق می‌افتد.
او البته به پلان مدیریت تدوین شده در پرونده ثبت جهانی شهر یزد و تصمیم ستاد راهبردی مدیریت بافت تاریخی آن شهر به ریاست استاندار یزد و عضویت دستگاه‌های متولی مدیریت شهر تاریخی اشاره می‌کند که براساس آن مدیریت هماهنگ شهری در یزد در حال شکل‌گیری است تا با هم افزایی هماهنگی‌ها در مدیریت شهر تاریخی یزد، ارزش‌های شهر تاریخی حفظ شود.
ماجرای تخریب ۳ پلاک از ۶ هزار پلاک بافت جهانی یزد
مدیر پایگاه میراث جهانی یزد همچنین به این سوال صدای میراث که چگونه از تخریب یک بنا در بین ۶ هزار پلاک تاریخی شهر یزد می توان مطلع شد؟ اینگونه پاسخ می‌دهد که «در حاضر اگر تخریبی صورت بگیرد قطعا در پایش‌های پایگاه میراث جهانی یزد نمود پیدا می‌کند و براساس رصد مستمر پایگاه میراث جهانی یزد طی یکسال گذشته، به جز ۳ مورد که یک بنای تاریخی در محله پشت مسجد جامع یزد و دو بنای دیگر در محله فهادان که منجر به بازسازی عین به عین شد، تخریب دیگری صورت نگرفته است.»
به گفته «مجتبی فرهمند»، یکی از وظایف اصلی پایگاه میراث جهانی یزد معرفی ارزش‌های تاریخی این شهر و آموزش جامعه محلی در حفاظت از شهر تاریخی و جهانی شده یزد است.
او همچنین از تشکیل کلاس‌های پایلوت آموزشی در ۵ محله شاه عباس قاسم، کوشک‌نو، فهادان، دروازه‌شاهی و محله دروازه‌نو و توزیع بروشورهای راهنمای حفاظت و دفترچه راهنمای مردمی در این ۵ محله خبر داد که در صورت موفقیت این طرح پایلوت به تمامی شهر یزد تسری خواهد یافت.
رییس پایگاه میراث جهانی بافت تاریخی یزد می گوید: اجرای چنین طرح‌هایی می تواند بازخوردهای مناسبی در بخش حفاظت از بناها توسط شهروندان به همراه داشته باشد. چون معتقدیم که حفاظت از شهر تاریخی یزد باید به شیوه حفاظت اجتماعی انجام شود.
