صدای میراث: شورای عالی انقلاب فرهنگی نام‌های کهن «شب یلدا» و «چهارشنبه سوری» دو جشن باستانی ایرانی‌ها را در تقویم رسمی کشور تغییر داد. این عنوان خبری بود که صبح امروز با واکنش‌های فراوان مواجه شد.
در خبر اولیه آمده بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی که ریاست آن با رییس جمهوری است، در جلسه هجده آبانماه سال ۱۴۰۲ نام جایگزین «شب یلدا» را «روز ترویج میهمانی و پیوند با خویشان» تغییر داده و آیین «چهارشنبه سوری» را نیز به نام روز «تکریم همسایگان» در تقویم رسمی کشور ثبت کرده است. این که چگونه این دو نام برای دو جشن باستانی ایرانیان که برای هزاران سال نام آن‌ها سینه به سینه منتقل شده است و در ردیف آیین‌های به رسمیت شناخته شده از سوی حکومت‌ها در طول دوره های تاریخی متعدد و مردم از هزاره‌های گذشته تاکنون بوده است، با عناوین جدید و البته عجیب نامگذاری شده اند، سوالی بود که از لحظه انتشار خبر در رسانه‌ها و افکار عمومی و شبکه های مجازی مطرح شد.
ساعاتی پس از انتشار این خبر و فراگیر شدن اکنش‌های متعدد در شبکه‌های مجازی و رسانه‌ها، روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد که نام «شب یلدا» که سی ام آذرماه است از تقویم رسمی کشور حذف نشده است و فقط عنوانی در ذیل این نام با موضوع «روز ترویج مهمانی و دیدار با خویشاوندان» افزوده شده تا بر ارزش‌های این روز بیافزاید.
این شورا همچنین اعلام کرد که نام «چهارشنبه سوری» نیز که پیشتر در تقویم رسمی کشور وجود نداشته است، برای نخستین بار با عنوان روز «تکریم همسایگان» در چهارشنبه آخر سال در تقویم رسمی کشور گنجانده شده و بدین ترتیب چهارشنبه سوری با نام جدید برای نخستین بار در تقویم رسمی کشور به رسمیت شناخته شده است.
ضرغامی کجا بود؟
تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی برای دو جشن کهن ایرانی که سابقه ای هزاران ساله در ایران داشته و در تمام دوره‌های تاریخی با همین نام تداوم یافته‌اند، در حالی اتخاذ شده اس که سیدعزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز عضو شورای انقلاب فرهنگی کشور است و مشخص نیست آیا در روز تصمیم‌گیری این شورا برای درج و تغییر نام جشن‌های کهن ایرانیان که پرونده یکی از آن ها با عنوان یلدا به ثبت جهانی رسیده است و پرونده دیگری نیز با توجه به رواج آن در گستره ایران فرهنگی قابلیت جهانی شدن دارد، در این نشست حضور داشته است یا نه؟ در صورت حضور او در این جلسه، بهترین مرجع برای اظهارنظر درخصوص تغییر نام کهن جشن‌های ایرانی که در نزد ایرانیان جهان و حتی کشورهای عضو ایران بزرگ فرهنگی با همان نام های کهن شناخته می‌شوند، خود ضرغامی است. اما ظاهرا وزیر میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در این جلسه حضور نداشته است. چون علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور عصر امروز به رسانه‌ها اعلام کرد که «یلدا/ چله همچون نوروز، به دلیل مبتنی بودن بر تجربه زیسته در طبیعت اقلیم زیستی، تناقضی با ادیان و اعتقادات مذهبی ندارد و این موضوع، راز ماندگاری آن از هزاره‌های پیشین تا کنون است و باید در حفظ این میراث فرهنگی، نهایت کوشش را به کار ببریم و در صورت صحت شایعه‌های مطرح‌شده، پیگیری‌های لازم از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام خواهد گرفت.»
شب یلدا در گاهشماری ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ پیش از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت. چله و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند. ایرانی‌ها در جغرافیای کشور بویژه در حوزه تمدنی زاگرس، بیش از سه هزار سال پیش با پدیده‌های خورشیدی و اعتدال بهاری و پاییزی آشنا بودند و از دوره‌ای این پدیده خورشیدی جنبه تقدس به خود گرفت. چون این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش است. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی – هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیدند. تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی، بیشتر می‌پاید این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شوند و بگریزند. مردم گردهم جمع می‌شدند و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند، میوه تازه فصل و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند. سفره شب یلدا، شامل میوه‌های تر و خشک و آجیل بود که به افتخار «مهر» یا خورشید می‌گستراندند. یلدا یا همان شب چله نهم آذرماه سال ۱۴۰۱ با همکاری ایران و افغانستان در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو به ثبت جهانی رسید.
حساسیت‌های ایجاد شده درخصوص حذف نام یلدا از تقویم رسمی ایران با انتشار نخستین خبر از این تصمیم، واکنش‌های بسیاری برانگیخت و در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب فراوان یافت. در نتیجه این گستردگی واکنش ها بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی در خبری تکمیلی اعلام کرد که نام یلدا از تقویم رسمی ایران حذف نشده و تنها زیر عنوان دیگری با نام «روز ترویج میهمانی و دیدار با خویشاوندان» بر آن افزوده شده است.
ثبت «چهارشنبه سوری» در تقویم رسمی کشور با عنوان «تکریم همسایه»
شورای عالی انقلاب فرهنگی اما در تصمیمی دیگر، نام چهارشنبه سوری را با عنوانی دیگر برای نخستین بار در تقویم رسمی کشور ثبت کرده است. این نام «تکریم همسایگان» است که به جای «چهارشنبه سوری» در تقویم ایران از سال ۱۴۰۳ ثبت می‌شود. هنوز مشخص نیست که چرا شورای عالی انقلاب فرهنگی از برگزیدن این نام کهن که در تمام دره‌های تاریخی ایران رواج داشته و نام آن سینه به سینه در نسل‌های متعدد منتقل و تا به امروز تداوم یافته است، در تقویم رسمی کشور خودداری کرده و به جای آن، نام «تکریم همسایه» را برای این آیین برگزیده است.
جشن چهارشنبه‌سوری یکی از آیین‌های پاک و جشن‌های ایرانی است که از غروب آخرین سه‌شنبه ماه اسفند، تا پس از نیمه‌شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود و برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصه اصلی آن است. این جشن، نخستین جشن از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است که با برافروختن آتش و برخی رفتارهای نمادین دیگر به‌صورت جمعی در فضای باز برگزار می‌شود. چهارشنبه سوری از جشن‌های بسیار مهم ایرانیان در استقبال از بهار است. ایرانی‌ها در این روز برای دفع بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند. قدیمی‌ترین اشاره به چهارشنبه سوری را در کتاب «تاریخ بخارا» نوشته ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی در سال های ۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری می توان یافت. سنت اصلی در تاریخچه و آداب و رسوم جشن چهارشنبه سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن بوده است. این شعر دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند و از آن می‌خواستند تا بیماری‌ها و نگرانی‌های سال گذشته را از آن‌ها بگیرد تا سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند.
