صدای میراث: نشست بررسی مکان یابی و جغرافیای تاریخی شهر هرمز اردشیر در محل خانه تشکل‌های مردم‌نهاد خوزستان به کوشش «مجتبی گهستونی» یک فعال میراث‌فرهنگی و عضو هیت موسس شورای هماهنگی تشکل‌های میراث‌فرهنگی کشور در شهر اهواز برگزار شد.
به گزارش صدای میراث از خوزستان، از شهر تاریخی هرمز اردشیر در اهواز جز «تپه کوهساران» و «آسیه‌آباد» تقرییا چیزی باقی نمانده است. خرابه‌های شهر قدیم «هرمز اردشیر» مربوط به دوره ساسانی است و در محدوده کنونی اهواز واقع شده است.
این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۴۳ به ثبت ملی رسید. اما با وجود آن که شهر قدیمی تعیین حریم شده است، همچنان مورد غفلت واقع شده و از ظرفیت و پتانسیل آن استفاده‌ای نمی‌شود. مردم نیز آشنایی چندانی از وجود این شهر تاریخی در اهواز ندارند و به همین دلیل شامگاه دیروز (سه‌شنبه) در نشستی با عنوان «بررسی مکان‌یابی و جغرافیای تاریخی شهر هرمز اردشیر» در خانه انجمن‌های مردم نهاد اهواز این شهر تاریخی موضوع گفت‌وگوی باستان‌شناس‌ها و علاقمندان میراث‌فرهنگی خوزستان شد.
اهواز؛ محروم از مطالعات تاریخی
علی بحرانی‌پور یک عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران 
اهواز در این نشست اعلام کرد که استان خوزستان از همه نظر مظلوم است و این مظلومت حتی در مطالعات تاریخی نیز مشاهده میشود.
او گفت: در ۱۲ سال اخیر حدود ۲۰ پایان‌نامه تاریخ محلی از شهرهای مختلف خوزستان نوشته شده است و همچنان سعی میشود پژوهش جامعی در اینباره انجام شود.
بحرانی‌پور با بیان این که اهواز در دوره نفت دوباره متولد شد اما ریشه‌های قدیم‌تر نیز دارد گفت: اهواز جایی در اطراف پیچ‌های رودخانه کارون است و به علت جلگه‌ای بودن این شهر کار باستانشناسی در آن بسیار سخت است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تاکید کرد: یکی از اقدامات مهمی که می‌توان برای برند شدن شهر اهواز انجام داد معرفی فرهنگ و تاریخ خوزستان است چرا که در اهواز جواهری وجود دارد که هیچیک از شهرهای خوزستان آنرا ندارند.
وی گفت: درباره هسته اولیه شهر هرمز اردشیر باید به دنبال ارگ یا یک قلعه مرتفع بود. لذا به نظر می‌رسد یکی از مراکز آن تپه بی سیم اهواز در حصیرآباد باشد که بعدها توسعه پیدا کرد و تا اداره پست خرم کوشک ادامه یافت.
بحرانی‌پور گفت: در دوره قبل از فتوحات اسلامی، شهر هرمز اردشیر به 
دلایلی متروکه شد. در واقع پسر انوشیروان به عنوان حکمران خوزستان در هرمز اردشیر منصوب شد و در خوزستان شورشی براه انداخت که موجب نابودی شهر هرمز اردشیر شد.
وی گفت: در دوره عباسی نیز هرمز اردشیر به زوال موقت دچار شد که یکی از دلایل آن شورش زنگی‌ها بود. در قرن چهارم نیز سیل عظیمی خوزستان را فرا گرفت که سد شادروان اردشیر بابکان شکست و بیشتر زمین‌های پایین دست کارون زیر آب رفتند.
هرمز اردشیر؛ بیدار زیر شهر
مجتبی گهستونی فعال حوزه میراث‌فرهنگی خوزستان نیز در این نشست با اعلام این که اگر قدمت شهر اهواز را حتی از خود اهوازی‌ها پرسید، شاید ذهن آن‌ها از دوران قاجار فراتر نرود گفت: نه‌تنها ذهن و خاطر اهوازی‌ها که آثار و بناهای برجای مانده در قدیمی‌ترین بافت‌های شهر اهواز هم گویای همین امر است. اما این نظری است که از روی مشاهدات آثار سطح زمین می‌توان به آن رسید.
مجتبی گهستونی افزود: واقعیت این است که در زیر شهر خسته و جنگ‌زده اهواز، شهری باستانی با هیاهویی خاموش آرام گرفته است. اما منتظر سربرآوردن از خاک و رخ تاباندن به اهل شهر و جهان است.
وی با بیان اینکه در زیر شهر اهواز تصویر هرمز اردشیر بیدار میشود، 
توضیح داد: هرمز اردشیر همان شهری است که در سال ۱۳۱۰ آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی خرابه‌هایی از آن را حین کاوش کشف کرد و ثبت ملی‌اش را به وزارت فرهنگ و هنر وقت پیشنهاد داد. به این ترتیب هرمز اردشیر؛ شهر پررونق و آباد دوران ساسانیان که پایه‌ها و ستون‌های شهر جدید اهواز روی شانه‌های آن بنا شده و پیشینه پرشکوه تمدنی این منطقه محسوب میشود، زنده شد و وجود تاریخی‌اش را به همگان اعلام کرد. البته نه به طور کامل، بلکه بقایایی از آن با عنوان «خرابه‌های شهر باستانی هرمزاردشیر» که قابل مشاهده بود.
این فعال میراث فرهنگی گفت: شهر باستانی هرمز اردشیر اما دوباره و در طی دهه‌های گذشته به واسطه عواملی چون جنگ تحمیلی و توسعه بی‌رویه شهر اهواز به فراموشی سپرده شد و از یادها رفت و تنها نامی از آن در فهرست آثار تاریخی برجای ماند.
وی افزود: حدود ۱۰ سال پیش اما زمانی که طرح قطار شهری اهواز زیر زمین را کاوید و پیش رفت، بر پیکر خوابیده هرمز اردشیر فرود آمد و دوباره آن را نیمه هشیار کرد؛ لایه‌های مخروبه شهر، ظروف و سفال‌های ساسانی، دوباره از خاک سر برآوردند و توجه دوستداران میراث اهواز را که به دنبال هویت گمشده خود بودند جلب کرد.
گهستونی درخصوص یافتن دوباره شهر هرمز اردشیر از سوی خود یادآور شد: خبر مشاهده سفال‌های تاریخی سال ۱۳۸۶ به گوش من رسید و درصدد ترغیب مسئولان مترو برای توقف طرح و تشویق مسئولان میراث 
خوزستان برای کاوش و نجات‌بخشی شهر تاریخی هرمز اردشیر برآمدم، تلاش‌های ما و سایر میراث دوستان و کارشناسان میراث خوزستان به ثمر نشست و پس از یک دهه مسئولان میراث در تعامل با شهرداری، شورای شهر و مسکن و شهرسازی درصدد نجات شهر هرمز اردشیر از زیر خروارها خاک و هویت‌بخشی دوباره به شهر اهواز برآمدند.
وی گفت: امروز مردم اهواز در مورد تاریخ و پیشینه شهرشان چیزی نمی‌دانند و گلایه‌مند هستند که چرا اهواز چیزی برای ارائه به گردشگران و سر بلند کردن در صنعت گردشگری ندارد. درحالی که این شهر از قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران زمین است و آشکار شدن هویت اصیل آن می‌تواند در ایجاد تحولات مثبت اجتماعی و فرهنگی در شهر اهواز تأثیرگذار باشد.
این دوستدار میراث فرهنگی گفت: در سال ۱۳۸۶ به ما اطلاع دادند یک دیوار باستانی که سفال‌هایی در آن وجود دارد، در منطقه‌ای از شهر اهواز پیدا شده و من به اتفاق کارشناسان میراث فرهنگی برای بازدید به منطقه رفتیم. باستان‌شناس میراث فرهنگی با مشاهده و بررسی آثار موجود در محل، باستانی بودن آن را تائید کرد و همزمان و با فاصله چند روز بعد، چند لایه باستانی دیگر در نقاط مختلف شهر پیدا شد.
وی افزود: در نزدیکی کارگاه و محل احداث مترو نیز چند گور باستانی از زیر خاک بیرون آمد که وجود این لایه‌ها و مخروبه‌های باستانی، نشانگر پیدایش بخش‌هایی از شهر باستانی هرمز اردشیر بود که در سال ۱۳۱۰ ثبت ملی شده و به جز تپه آسیه‌آباد و محوطه کوهساران تاکنون اثری از آن نیست که البته یکی از دلایل آن توسعه سریع و ناهمگون شهر اهواز از دهه ۳۰ و ۴۰ به بعد است.
گهستونی بیان کرد: از آنجا که در سال ۱۳۸۶ تا همین اواخر، یعنی سال ۹۲ شهر اهواز اداره میراث فرهنگی نداشت، بنده به همراه سایر میراث دوستان سعی کردیم این خلأ را پر کرده و علاوه بر تلاش برای راه‌اندازی اداره میراث اهواز، موضوع احیای شهر هرمز اردشیر را هم پیگیری کنیم. بنابراین از آنجا که طرح احداث مترو هم در سال ۸۶ آغاز شده بود، با متولیان مترو برای توقف موقت طرح وارد گفت‌وگو شده و موفق شدیم اداره کل میراث خوزستان را به انجام ۲ فصل کاوش در مناطق باستانی کشف شده، ترغیب کنیم. کاوش‌ها آغاز شد، اما متأسفانه به دلیل سوءمدیریت مسئولان وقت میراث و تبانی احتمالی با مدیران شهرداری برای منصرف شدن از کاوش‌ها و توقف ساخت مترو، کاوش‌ها بدون ارائه هیچ دستاوردی به پایان رسید و تخریب‌ها و تعرض‌ها در مناطق باستانی یاد شده تداوم یافت که در این میان قربانی اصلی، شهر هرمز اردشیر و هویت تاریخی مردم این دیار بود.
وی افزود: امروز و با گذشت ۱۰ سال از کشف آثاری از شهر باستانی هرمز اردشیر پرسش ما از مسئولان وقت میراث و سایر ادارات شهر اهواز این است که چه برنامه‌ای برای احیا و بازمعرفی این شهر تاریخی دارند؟
این فعال میراث فرهنگی خوزستان گفت: در سال ۹۰ هم برای اولین‌بار باستانی بودن پارک کوهساران رسانه‌ای شد. تپه دیگری به نام آسیه‌آباد نزدیک ایستگاه مترو وجود دارد که لایه‌های باستانی در آنجا هم مشاهده شد و سال گذشته نیز در محدوده شرکت نفت، یک اسکلت قدیمی و مقداری سفال کشف شد. در سال‌های ۸۸ تا ۸۹ هم ۲ گور باستانی دیگر در منطقه شرکت نفت پیدا شد که همه اینها در فاصله‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ متر تا یک کیلومتر از محدوده قطار شهری فاصله داشتند و هر لحظه بیم تخریب بیشتر و نابودی کامل آن‌ها می‌رود.
وی گفت: همه این کشفیات نشان می‌دهد شهر هرمز اردشیر در زیر شهر فعلی اهواز و در هسته مرکزی آن قرار دارد. البته پیگیری ما بر آن نیست که شهر فعلی اهواز تخریب شود تا شهر هرمز اردشیر سربرآورد، بلکه خواست ما آن است که شهر، کاوش و بخش باستانی آن احیا شود. همان‌طور که تپه باستانی کوهساران کاوش و احیا و به یک منطقه گردشگری تبدیل شد.
گهستونی بیان کرد: متأسفانه اکنون تپه آسیه‌آباد که باستانی بودن آن محرز شده، وضعیت خوبی ندارد؛ روی آن دکل مخابرات و دورتادورش خانه احداث و به یک زباله دانی تبدیل شده است و باید پاکسازی و تبدیل به سایت موزه شود تا مردم اهواز آنجا را ببینند و از وجود تاریخ و هویت خود لذت ببرند.
وی گفت: آرامستان لهستانی‌ها، آشوری‌ها و کلدانی‌ها و ارامنه نیز با فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری از محوطه‌های مذکور است. آرامگاه علی بن مهزیاری هم با فاصله ۲۰۰ متری از محوطه‌ها است و رودخانه کارون نیز در فاصله ۲۰۰ متری آن قرار دارد و اینها یعنی یک محور جدید گردشگری در اهواز می‌تواند شکل بگیرد. از سوی دیگر، کوه‌ها و بلندی‌های اهواز نیز با فاصله اندکی از این آثار است و این یعنی بحث گردشگری کوهستان و بحث گردشگری زمین‌شناسی نیز مطرح است.
این فعال میراث فرهنگی افزود: ما معتقدیم اگر مدیریت خوزستان و اهواز تمرکزش را روی میراث‌فرهنگی و گردشگری اهواز بگذارد، یک تحول اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی در اهواز به‌وجود می‌آید. زیرا همه زیرساخت‌های لازم وجود دارد و فقط همتی برای احیا و ساماندهی می‌خواهد. این درحالی است که همه این سرمایه‌ها یا به عبارتی گنج‌های پنهان سر از خاک برآورده، در حال تخریب، تعرض و نابودی دوباره است.
اهمیت باقی مانده محوطه هرمزد_اردشیر
حسین فیضی یک پژوهشگر دوران ساسانی نیز، مطالعات باستان‌شناختی شهر هرمزد اردشیر را به چند دوره تقسیم کرد و افزود: گام اول آن مربوط به سال ۱۳۱۰ است. در شهریور همان سال، باستانشناسی که احتمالاً باید آندره گدار فرانسوی باشد، در منطقه کنونی اهواز به آثاری از یک شهر ساسانی_اسلامی برخورد کرد و در همان سال آن آثار را با نام خرابه‌های هرمزد_اردشیر به شماره ۴۳ ثبت ملی کرد.
حسین فیضی مرحله دوم مطالعات را، شناسایی محوطه کوهساران در منطقه منبع اب اهواز معرفی کرد و گفت: در پی بررسی میدانی مجتبی گهستونی، فعال حوزه میراث‌فرهنگی در منطقه، او موفق به کشف یکی از مهمترین داده‌های باستان‌پژوهی شهر اهواز شد.
وی افزود: پس از آن، باستان‌شناس‌ها برای بررسی دقیق‌تر به محوطه کوهساران هدایت شدند و در نهایت نوروز رجبی در مقاله‌ای در نشریه باستان‌پژوهی، داده‌ها را گورهای چاهی و دخمک‌هایی از دوران ایلیمایی_ساسانی معرفی کرد.
این پژوهشگر گام سوم مطالعات را مربوط به نجات‌بخشی تپه آسیه‌آباد دانست و گفت: در پی صحبت‌هایم در سال ۹۶ با مجتبی گهستونی پی به اهمیت تپه آسیه‌آباد بردم و از آن گزارشی تهیه کردم که نتیجه آن مکاتباتی با پژوهشکده باستانشناسی شد و پژوهشکده نیز خواستار اقدامات قانونی برای حفظ اثر شد.
وی تصریح کرد: بخش وسیعی از تپه آسیه‌آباد در گذر زمان و طی دهه‌های گذشته کاملاً نابود شده است و همین امر نیز بیانگر اهمیت حفاظت از باقیمانده تپه به عنوان بخشی از محوطه ثبت ملی شده هرمزد_ اردشیر است.
فیضی تاکید کرد: در گام نهایی با پیگیری‌های مستمر دوستداران میراث‌فرهنگی تعیین حریم و عرصه تپه آسیه‌آباد در دستور کار اداره میراث‌فرهنگی خوزستان قرار گرفت و براساس برخی خبرها کارهای مقدماتی و پژوهشی این تپه توسط شکوه خسروی در حال انجام است.
